Dagur - 07.01.1937, Blaðsíða 3

1. tbl.
DAGUR
3
OpiH bréf
ui
Konráðs Vilhjálmssonar.
Herra kennari, kaupmaður,
fréttaritari, skáld og hver veit
hvaÖ? Konráð Vilhjálmsson, Ak-
ureyri!
Það má varla minna vera en að
eg kvitti fyrir þá miklu athygli,
er þér hafið veit viðtali því, er
blaðið „Dagur“ birti við mig mig
og sem þess varð valdandi, að þér
rituðuð all-langt mál um trygging-
ar í 33. og 34. tölublað „íslend-
ings“ og sem virðist eiga að vera
svar við ýmsu því, er eg sagði í
nefndu viðtali. Þér álítið víst sjálf-
ur að þér ritið af mikilli andagift,
setjið yður á háan hest og hyggist
að gera heldur lítið úr mér, sunn-
lenzkum manninum, er gerist svo
djarfur að svara spurningum um
málefni, sem eg hefi haft afskipti
af um tugi ára. Þér hafið að lík-
indum hugsað sem svo, að þarna
mættu kennarahæfileikar yðar
koma að góðu liði og fréttaritara-
hæfnin njóta sín, en nú verðið þér
að fyrirgefa, því nú byrjar van-
þakklætið hjá mér. Eg læt mér
finnast fátt um kennara, sem ekki
kann almenna kurteisi, en að yður
skorti hana má marka af því, að
þér sendið mér ekki eða látið
senda mér blöð þau, er þér ritið í
um viðtal mitt, þótt þér mættuð
vita að án þess bærist mér það
ekki í hendur nema þá af tilvilj-
un. —
Ekki trúi ég heldur á hlutleysi
eða nákvæmni í frásögn frá hendi
fréttaritara, sem ekki getur ritað
um almenn velferðarmál nema
með vísvitandi útúrsnúningum,
hártogunum og auðsærri löngun
til að lítilsvirða ókunnan mann
fyrir þá einu sjáanlegu ástæðu,
að hann hefir aðra skoðun en þér
um tryggingarmál þjóðarinnar.
Að svo mæltu skal ég þá athuga
það, sem þér segið um það, er
blaðið „Dagur“ birti eftir mér.
Eiginlega byrjið þér nú vel. Þér
teljið að tryggingarlögin hafi ver-
ið mjög á dagskrá hjá fólkinu, en
blöðin nyrðra hafi verið mjög þög-
ul um það, þangað til að „Dagur"
leyfir sér að birta þetta viðtal og
fremur þá þessa líka litlu goðgá.
Talar við mann sunnan úr Reykja-
vík, sem ekki kann íslenzku nærri
eins vel og þér, og þar með var
gleði yðar yfir því, að málið komst
á hreyfingu í norðanblaði, búin.
Þessi ósköp fara auðsjáanlega „í
taugarnar á yður“, og í staðinn
fyrir að ræða nú tryggingarmálin
blátt áfram frá yðar sjónarmiði
og hrekja það, er þér finnið rangt
sagt, þá farið þér að glíma við
Sunnlendinginn, sem ekki ritar að
yðar dómi nógu gott mál, og ofan
á allt þetta „ergelsi“ bætist svo
það að „Dagur“ birtir mynd af
mér með viðtalinu, og verður ekki
annað séð en að þetta teljið þér
stór ámælisvert, því að aðeins stór
blöð megi leyfa sér slíkt. Þetta
síðast nefnda angur yðar út af
myndinni get ég helzt læknað með
því að láta stærsta sunnlenzka
blaðið, sem eg get til fengið, birta
mynd af yður, og ætti þá afbrýðis-
semin að minnka. Þér teljið það
lítið koma málinu við, hvað lengi
menn hafi starfað að sjúkratrygg-
ingum og þá reynslu þeirra lítils
virði. Þetta er nú að vísu ný kenn-
ing og frumleg svo sem vænta
mátti frá yður, og auðvitað eru
rökfræðingar eins og þér ekkert
að 'fást um það hvað reynslan seg-
ir um slíkan dóm, en eftir honum
ætti t. d. kennari, sem aldrei hefir
komið nærri kennslu, að ver-a eins
fær um hana og maður, sem kennt
hefði um langt árabil; maður, sem
aldrei hefði séð hrossakjöt, eins
fær um að verzla með það, eins og
þaulæfður hrossakjötskaupmaður
o. s. frv. Um þetta skal ég nú ekki
ræða frekar, því flestir, nema ef
til vill þér, munu hafa séð þessa
rökvillu yðar. En til þess nú að
sýna örlítinn lit á að fræða yður í
staðinn fyrir þá miklu fræðslu, er
þér veittuð mér, svo sem um orð,
sem ekki fyndust í orðabók Sig-
fúsar, ætla ég að gefa yður svo-
litla hugmynd um starfsemi S. R.,
ef vera mætti að þér þá skilduð
það, er ég sagði um það í viðtal-
inu við „Dag“, án þess að hafa
túlk.
Síðustu árin hefir S. R. velt um
fjórðung milljónar. Sl. ár, þ. e.
1935, greiddi það:
Til sjúkrahúsa .... kr. 58.444.00
— lækna ......... — 101.668.00
— lyfjabúða ..... — 56.229.00
— nuddlækna .... — 7.482.00
— heimahjúkrunar
og umbúða .... — 3.715.00
— dagpeninga .... — 5.963.00
Samtals kr. 233.501.00
ðgjöld samlagsmanna
iámn á sama tíma kr. 148.864.00
Mismunur kr. 84.637.00,
sem þeir, er tryggðir voru, hlutu
sem sjúkrastyrk, og þó reyndar
meira, þvi auðvitað hafa margir
af samlagsfélögunum, sem betur
fer, lítið eða ekkert þurft að taka
úr samlagssjóði, því þeir hafa ver-
ið svo lánssamir að vera lausir við
sjúkdóma, og það köllum við S. R.
menn tryggingarþroskað fólk, sem
borgar gjöld sín glaðast, þegar
það þarf ekkert að taka til baka,
því þá er það heilbrigt. Yður þyk-
ir ef til vill fróðlegt að heyra það,
að vinnulaun við samlagið voru
kr. 7482.00 og að félagatalan var
nál. 3500, sem er aðeins fleira en
hinir skyldutryggðu í Akureyrar-
bæ, en við skulum vona að iðgjöld
S. A. verði hlutfallslega minni en
i S. R., vegna betra heilsufars, í S.
R. var kostnaðurinn sl. ár 73.50 kr.
á númer að meðaltali. Það skal
tekið fram, að það var slæmt veik-
indaár, og þótt að S. A. sleppi
töluvert betur, er ekki séð að
gjöldin séu sett of há, ef miðað er
við þá reynslu, sem hér er að
hafa.
Ég hefi þegar gefið yður viður-
kenningu fyrir því, að þér kunnið
móðurmálið betur en ég, en þar
fyrir fannst mér það ótrúlegt, að,
þér þyrftuð túlk til þess að skilja
mál mitt, enda. veit ég, að annað
gekk yður til en skilningsleysi. Ég
skal ekki _ f jölyrða um orðið
,.lryggingarþroskaður“, en vil þó
geta þess, að ég hefi borið það
undir sæmilega íslenzkumenn, þar
á meðal einn mann, sem tekið
hefir próf í norrænu og er talinn
afburða íslenzkukennari, og taldi
hann ekkert við orðið að athuga.
Þetta sannaði mér enn betur það,
sem ég lengi hefi þó vitað, að
sannmenntaðir menn eru sann-
gjarnari og öfgaminni heldur en
uppbelgdir veðurvitar, sem vilja
láta fólkið halda að þeir viti allt,
en vita þó minna en þeir, er hæg-
ar fara. Þessi menntahroki af
hendi hálfmenntaðra yfirborðs-
manna gagnvart óskólagengnum
alþýðumönnum er alkunnur, þótt
oftast standi svo á, að það, sem
þeir hafa numið, hefir verið í þá
troðið á kostnað almennings. Yð-
ur finnst það fávíslega mælt af
mér að heilsan sé öllu dýrmætari,
um það er þarflaust að deila, því
í því sem öðru mun hvor okkar
halda sinni skoðun. Ég álít, að
ekki sé þar of djúpt tekið í árinni
°£ hygg að flest það, er eftirsókn-
arvert þykir í heimi þessum, sé
lítilsvert þegar heilsan er farin.
Það virðist svo sem yður undri
það, að ég tel þörf á að breyta al-
þýðutryggingarlögunum í ýmsum
atriðum, og mér skilst að þér álít-
ið, að með því dæmi ég þau, en
svo er ekki. Ég er ekki frá að að-
hyllast það, er vitur maður hefir
sagt, „að það bezta sé skæðasti ó-
vinur hins góða“, þ. e. a. s.: ættu
menn að vera öruggir um það að
fara ekki á stað með neitt fyrr en
það er algjört og engan galla á
því að finna, þá er hætt við að
margt væri ógert af því, er gert
hefir verið í heiminum og til bóta
hefir verið. Mér hefir skilizt, að
með flest umbótamál hafi menn
orðið að fikra sig áfram og gera
á þeim ótal breytingar, og samt
hafi þau átt á sér fyllsta rétt og
orðið til góðs, og sú mun verða
raunin með okkar alþýðutrygg-
ingarlög.
Ekki nenni ég að eltast við
„ergelsi" yðar út af því, að þeir,
er hafa yfir kr. 4500.00 skattskyld-
ar tekjur, skuli vera réttindalaus-
ir. Fyrir skoðun minni á því gerði
ég grein í viðtalinu sæla, en þér
voruð svo heppinn, að á einum
stað hafði fallið úr orðið „yfir“,
annaðhvort hjá mér eða í prent-
un, og það notuðuð þér auðvitað
eins og innrætið bauð yður. Eitt
af því, sem virðist hneyksla yður,
er það, að ég tali um hluti, sem
margir eða allir vissu. Sjálfir tak-
ið þér upp og undirstrikið það,
sem allir vita. En ef til vill er
jöfnuðurinn ekki eins fastur í yð-
ur og þér látið, þér virðist að
minnsta kosti álíta yður heimilt
að gera það, sem þér áteljið mig
fyrir.
Þér virðist ekki skilja það, að
tryggingarnar geti veitt fólki
hærri upphæðir en það borgar til
trygginganna, þér vitið þó, að ríki
og bæir leggja nokkuð af mörk-
um móti iðgjöldum þeirra tryggðu
og svo vitið þér sennilega það
líka, að venjulega veikjast ekki
allir á sama árinu, þess vegna get-
ur það hent, að sumir þurfi lítið
að fá og aðrir mikið, og ef til vill
vitið þér, að á þessu byggjast all-
ar tryggingar, og hefir enginn
mér vitanlega talið þær óalandi
fyrir því, þó að þér viljið nú hafa
það öðruvísi, en hvernig, veit ég
ekki hvort yður er ljóst.
Þér viðurkennið að ekki beri að
telja iðgjöldin skatt, en þó að þéir
gerið það ekki, þá er það jafnvíst,
að samherjar yðar í mótstöðunni
gegn tryggingunum notuðu það
sem vopn móti þeim til að byrja
með, það er ekki mín sök, þótt
þeir séu að yðar dómi fávísir.
Ekki viljið þér nú beinlínis mót-
mæla því að betur sé fé varið fyr-
ir sjúkratryggingu en t. d. fyrir á-
fengi, en í staðinn fyrir að viður-
kenna það beint, farið þér að fár-
ast yfir því, að tryggingarlögin
muni enga bindindissemi af sér
leiða. Auðvitað sagði ég ekkert
um að þau mundu gera það, þar
fyrir er ekki útilokað að þau gætu
nokkru áorkað í þá átt, ef mexm
almennt styddu að því að skapa
beilbrigt almenningsálit, svo sem
það að óverjandi væri að kaupa
flösku af brennivíni í staðinn fyrir
að greiða fyrir 1—2 mánuði í
sjúkrasamlagið, í stað þess, eins
og þér gerið, að slá því föstu að
enginn spari sér áfengið, vegna
þess að hann þurfi að sjúkra-
tryggja sig. Og eitt er þó víst: að
það fé, sém fer til trygginganna,
fer ekki fyrir áfengi, en gæti í
mörgum tilfellum farið það ann-
ars.
Þá kem ég nú að síðustu
hneykslun yðar, sem ég ætla að
minnast á, en það er fórnfýsin eða
auðmýkt hjartans eins og þér orð-
íð það.
Þér teljið fórnfýsina góða og
eigið sjálfsagt gnægð hennar sjálf-
ir. Þér teljið sjúkrasamlög og
sjúkrahjálp af frjálsum vilja
góðra gjalda vert og hafið því
sjálfsagt sjálfir lagt drjúgan skerf
til slíkrar starfsemi eftir þeirri
kröfu er þér gerið til annarra eða
teljið öðrum litla dyggð, svo sem
eins og það að hafa vegna áhuga
á slíkum málum að þeim unnið
tugi ára og fengið þá reynslu að á
þeim grundvelli yrði slík starf-
semi aldrei nema fáum að liði. En
það, sem víst hneykslaði yður sér-
staklega, var það, að ég taldi sælla
að eiga kröfu á sjúkrastyrk, meðal
annars fyrir eigin tilverknað, en
þiggja það sem náðarbrauð eða fá
það alls ekki. Það var þetta, sem
yður finnst ekki bera vott un»
„auðmýkt hjartans“. Ég hefi séð
dálítið af því, hvernig samskot og
guðsþakkar-góðgerðastarfsemi
stundum verkar. Ég hefi séð ávöxt
þess lýsa sér t. d. hjá börnunum,