Dagur - 06.11.1937, Blaðsíða 2

214
DAQUR
52. tbl.
Kaupdeilan á Akureyri.
(Framh. af 1. síðu).
um skýrt frá því, við hvaða launa-
kjör verkafólk, sem vinnur í
Gefjunni, sem einkum er höfð að
skotspæni, á við að búa.
Tekjur fullvinnandi karlmanns
verða 281 kr., og kvenmanns 184
kr.
Auk þessa kaups fyrir unnið
verk er verkafólkinu greitt í sjúk-
dómstilfellum fullt kaup allt að 3
mánuðum og hálft kaup næstu 3
mánuði. Þar að auki er viku
sumarleyfi með fullu kaupi.
Kaupgreiðslur eru þrennskonar:
fastakaup, premía og ágóðahlut-
deild.
Föstu launin fara hækkandi
þannig: Fyrsta árið er talið 1.
námsár. Á því hækkar kaup karl-
manna, fyrst eftir einn mánuð og
síðan eftir 6 mánuði, þannig að
seinni hluta ársins er mánaðar-
kaupið 170 kr., annað árið 180 kr.
3. árið 200 kr. og 4. árið 220 kr.
Premía fyrir afköst er alltaf sú
sama á einingu.
Ágóðahlutdeildin kemur fyrst
til eftir tveggja ára starf, hækkar
síðan á tveggja ára fresti, þar til
8 starfsárum er náð.
Kaup kvenna er í lok 1. starfs-
árs, sem er 1. námsár, komið upp í
105 kr. á mán., annað árið er það
120 kr. á mánuði, 3. árið 125 kr.,
4. árið 130 kr. og auk þess premía
við ýmis störf og ágóðahlutdeild
eins og áður er frá skýrt.
Samkvæmt þessu hafa tekjur
karlmanns, sem búinn er að vinna
meir en átta ár, orðið á fyrstu 10
mánuðum þessa árs að meðaltali
281 króna á mánuði, meðtalin
aukavinna og útborguð ágóða-
hlutdeild. Og til er hærra mánað-
armeðallag en þetta.
Á sama hátt hefir kaup kven-
manns, sem búin er að starfa í 8
ár, orðið samtals 184 kr. að með-
altali á mánuði á þessu ári.
Hér hefir nú verið gerð grein
fyrri „kúgun“ þeirri og „smán“,
er verkafólk, sem vinnur á Gefj-
unni, er beitt af S. í. S., eftir því
sem Jóni Sigurðssyni og „Alþýðu-
manninum" segist frá. Gamalt
máltæki segir, að hver vilji „sitja
við þann eldinn, sem bezt brenn-
ur“. Hvers vegna sækist verka-
fólkið eftir að vinna á Gefjunni?
Það er auðsætt, eingöngu af því,
að þar finnst því eldur þess
brenna bezt. Ef svo væri ekki
myndi það sæta atvinnu annar-
staðar.
Það skal fúslega viðurkennt, að
starfsfólkinu kæmi vel hærra
kaup en nú er greitt, enda mun
ekki standa á kauphækkun þegar
atvinnufyrirtækið þolir það, en að
þessu hefir það ekki þolað það,
því hvað sem Jón Sigurðsson &
Co. segir um óhæfilegan gróða
Gefjunnar, þá liggja fyrir skjalleg-
ai sannanir um það, að árið 1936
var gróði aðeins rúmlega 30 þús.
kr., en hallinn af rekstri stofnun-
arinnar árið 1935 var miklu meiri
en þeirri upphæð nemur. Að með-
altali hefir því gróði Gefjunnar á
síðustu tveimur árum minni en
enginn verið.
Um afkomu Iðunnar um næstu
áramót jjetur ekkert orðið fullyrt
• ••••■» • • m » • * *
að svo stöddu. En við lauslegt yf-
irlit fyrir nokkru síðan kom í ljós
að halli var á rekstri þeirrar
stofnunar.
Það er því ekki annað en fleip-
ur ábyrgðarlausra manna að tala
um óhæfilegan gróða þessara
stofnana, hvort sem þeir heita Jón
Sigurðsson eða Erlingur Friðjóns-
son eða eitthvað annað.
Stórfelldar breytingar hafa orð-
ið á atvinnulífi Akureyrarbæjar á
undanförnum árum. Bærinn hefir
á tiltölulega skömmum tíma skipt
um ham, horfið að miklu leyti af
braut einnar atvinnugreinar, og
lagt inn á aðrar.
Áður fyrr var hér allt fullt af
síld og þorski. Björgin var svo að
segja við hvers manns dyr. í skjóli
þessara náttúrugæða hófst hið
fyrra þróunartímabil bæjarins.
Síld- og þorskveiði stóðu með
miklum blóma, og vegna legu
sinnar og hagstæðs tíðarfars er á
Akureyri hafin fiskverkun 1 all-
stórum stíl fyrir fiskframleiðend-
ur út með sjó og annarstaðar.
Ýmsir þóttust þá sjá glæsta fram-
tíð bæjarins, sem fiskveiða og fisk-
verkunarmiðstöð fyrir Norður-
iand. Bærinn óx ört á þessum ár-
um, enda var bjartsýni og fram-
sóknarhugur ríkjandi meðal fólks-
ins. En enginn má sköpum renna.
Nýir tímar hefjast með ný við-
horf og ný verkefni. Síldveiðin
nær smámsaman yfirhöndinni
sem einn þýðingarmesti atvinnu-
vegur þjóðarinnar, atvinnugrein,
sem öll þjóðin keppist við að hag-
nýta sér á sem bestan hátt. Síld-
arverksmiðjur eru reistar víðs-
vegar, sem næst sjálfum síldar-
miðunum og ný síldarver rísa upp
hér út með sjó og á næstu slóðum.
Útvegsbændur hefja verkun á
fiski sínum sjálfir, en Akureyri
dregst inn í skugga þessara stór-
felldu athafna, bæði vegna fjar-
lægðar sinnar frá síldarmiðunum
og vegna breyttrar göngu síldar-
innar, og vegna þess að sjálfstæðir
fiskimenn vilja sjálfir vinna að
verkun þeirrar vöru, er þeir fram-
leiða. Skip Akureyringa eru seld
burtu og önnur fúna hér niður.
Yfir Akureyri legst drungi at-
hafnaleysis og bjargarleysis og
fátækraframfæri bæjarins eykst
hröðum skrefum. Þannig var við-
horfið nú ekki fyrir löngu síðan.
Það var, eins og eðlilegt var, eitt
mesta umræðuefni hugsandi bæj-
arbúa í hvert óefni væri hér kom-
ið og hverjar leiðir væru til að
hefja bæinn upp úr því feni
deyfðar og athafnaleysis, er hann
var sokkinn í. Ýmsir vildu hefja
hér togaraútgerð í stórum stíl.
Þau mál voru rædd af bæjarstjórn
og öðrum, en ekkert gert. Hér var
stofnað til útgerðar línuveiða-
skipa með þeim árangri að allt
var keyrt á kaf í skuldadíki og ó-
reiðu.
En jafnframt þessu höfðu gerzd
hér aðrjr vjðburðjr qv einnig
- #--#•■•#-#■-#-#■-#-#-#-# ■# # » »
Nú sem stendur er verkafólkinu
bannað að vinna við þessar stofn-
anir og aðrar fleiri. Þeir, sem
slíku banni halda uppi, eru að
vega að nýgræðingi í atvinnumál-
um þjóðarinnar og lífsafkomu al-
mennings hér í bæ.
Verkafólkið verður að hrinda
þeim óþurftarmönnum af stóli,
sem vinna það glæfraverk.
höfðu vakið athygli alþjóðar á
Akureyri. Hér var risið upp öfl-
ugt kaupfélag sem hafði haft stór-
felld áhrif á verðlag hér í bænum.
Það var orðið viðurkennt að Ak-
ureyri var einn ódýrasti staður
landsins og þar af leiðandi eðli-
legt, að kaupgreiðslur hér mörk-
uðust nokkuð af þeirri staðreynd.
Þetta atriði var auðvitað mjög
þýðingarmikið til þess að gera
Akureyri að ákjósanlegum iðnað-
arbæ, og jók mjög horfur um að
hér væri líklegt að iðnrekstur, er
keppa átti við erlendar fram-
leiðsluvörur, í'ramleiddar við á-
kjósanlegri skilyrði, — gæti borið
sig, frekar en á öðrum stöðum á
landinu.
Sjáandi hvað hér er að gerast
um þessar mundir og vitandi að
samvinnuhugsjónin á hér ört
íjölgandi áhangendur, ræðst svo
Samband ísl. samvinnufélaga í að
stofna hér til iðnreksturs í stórum
stíl. Árið 1931 kaupir það hér vís-
ir til klæðaverksmiðju, lætur
stækka hana og auka á margan
veg. Fjöldi bæjarbúa fá af þessu
lífsviðurværi sitt og á árinu 1935
ræðst svo S. í. S. í að verja hundr-
uðum þúsunda króna til að auka
og bæta þetta fyrirtæki enn. Það
eykur starfsmannalið sitt stórkost-
lega og skömmu síðar ræðst það í
að setja hér á stofn skóverksmiðju
í sambandi við gærurotunarverk-
smiðju sína, er þá strax veitir
fjölda manns atvinnu.
Kaupfélag Eyfirðinga ræðst
einnig í framleiðslu í stórum stíl
og hér rísa upp á skömmum tíma
hver verksmiðjan af annarri, er
þessi fyrirtæki stofna til, ýmist í
sameiningu, eða hvort í sínu lagi.
Með þessum stórfelldu fram-
kvæmdum tekur bæinn að rétta
við. Það færist fjör í bæjarlífið
með því fé, sem þessi stóru fyrir-
tæki veita bæjarbúum. Og eftir
í'árra ára framkvæmdir þá blasir
við okkur Akureyri í dag, sem á
stórkostlegra hagsmuna að gæta
sem iðnaðarbær, og fjöldi Akur-
eyVinga sjálfra og hollvina bæjar-
ins að fornu og nýju óska og vona
að þessar framkvæmdir megi
dafna sem lengst og þeirri stefnu
verði haldið, er tekin var, er allt
virtist vera að sökkva í kalda kol.
Þessi mynd af Akureyri á síð-
ustu árum nær ekki að gefa okk-
ur þann skilning á viðhorfunum í
dag, sem hún gæti ef við litum
út fyrir endimörk okkar bæjarfé-
lags og athuguðum þær myndir,
sem annarstaðar blasa við sjónum
okkar.
Staður er nefndur Seyðisfjörð-
ur á Austurlandi. Fyrr á árum
svipaði honum að ýmsu leyti til
Akureyrar. Þar bjuggu þá at-
hafnamenn, er hagnýttu sér þau
náttúrugæði, er þeim voru færð
svo að segja upp að fjörusteinun-
um. En einnig þar hafa nýir tím-
ar fært ný viðhorf. Fiskverkunin
dregst úr hðndum Seyðfirðinga til
nærliggjandi verstöðva og þar við
bætist, að síldin hverfur af nær-
iiggjandi miðum Seyðfirðinga.
Eins og á Akureyri á sinni tíð
iegst allt athafnalíf þar í dá, og
alskyns vandræði knýja á hvers
manns dyr. En ógæfa Seyðfirð-
inga var, að þeir áttu ekkert
sterkt samvinnufélag, né sterka
samvinnufúsa menn. Bærinn
dregst lengra og lengra niður í
fen atvinnuleysis og vandræða.
Þar er ekkert gert, og loks verð-
ur ríkið að hlaupa undir bagga og
reyna að koma bæjarfélaginu á
réttan kjöl. Ríkissjóður tekur á
sig skuldbindingar fyrir hundruð-
um þúsunda króna og í skjóli
þeirra er komið þar upp síldar-
verksmiðju og hraðfrystihúsi og
virðist um hríð sem birta muni
yfir athafnalífi bæjarins.
En Þegar allt er tilbúlð
og fyrirtœkin eiga að
f ara að taka tll starfa, þá
risa upp „Jónar Signrðs-
synir & Co.“ Seyðfirðinga
og ' lieinifa og heimta
hcerra kaup fyrir fólkið,
sem mest hafði haft af
atvinnuleysinu að seg)a,
heldur en upphaflega
hafði verið ákveðlð.
Það er deilt og þráttað og síðan
látið undan og kaupið hækkað að
vilja „foringjanna“. En hver verð-
ur svo útkoman?
Hraðfrystisúsið tapar og tapar
svo að því verður að loka svo
að segja undir eins. Síldarverk-
smiðjan er rekin í eina vertíð
með störkostlegu tapi og þegar
allt er gert upp nemur tapið,
þessafyrstuvertfð.um 70 þús.kr.
Vonir þeirra, er væntu að sjá nýj-
an og betri Seyðisfjörð rísa upp,
hrynja til grunna og allt kemst í
sama horfið og áður var. Seyð-
firðingar horfa enn vonaraugum á
ríkið, avinnutækin standa auð, en
atvinnuleysið sverfur að.
Hér hefir verið brugðið upp
myndum af tveimur bæjum og
tveimur viðhorfum. Þau tíðindi
hafa gerzt hér nú undanfama
daga, er vekja sannarlega ugg
margra um, að hörmungasaga
Seyðfirðinga eigi eftir að endur-
taka sig hér. Vill fólkið láta að-
komna ábyrgðarlausa „foringja“
steypa öllu á barm þeirrar glötun-
ar, er þeir gerðu á Seyðisfirði, eða
vill fólkið að skynsamleg og eðli-
leg þróun avinnuveganna nái
fram að ganga. Úr því verður
reynslan að skera.
Ritstjóri: Ingimar Eydal.
Prentverk Odds BJömssonar.