Dagur - 07.07.1938, Blaðsíða 2

122
D A G U R
30. tbl.
Samvinna, en ekki samkeppni,
þarf að ráða í síldariðnaðinum.
Kafli úr ræðu Skúla Guðmundssonar atvinnu-
málaráðherra á stofnfundi S. U. F.
Eg vil nefna eitt dæmi um það
mikla verk, sem unnið hefir verið
í útgerðarmálunum á síðustu ár-
um. Eitthvert stærsta skrefið, sem
stigið hefir verið á því sviði, er í
síldariðnaðinum, með síldarverk-
smiðjunum, sem reistar hafa ver-
ið. Áður en þær komu til sögunn-
ar, var síldarútgerðin áhættusam-
asti atvinnuvegur, sem hér þekkt-
ist, það mesta fjárhættuspil, sem
menn gátu fengizt við. Þá var
ekki um annað að ræða en salta
síldina og flytja hana þannig út.
Afleiðing þess varð sú, að oft í
beztu árunum, þegar mest veidd-
ist af þessum nytsama fiski, varð
útkoman verst, vegna þess hvað
mikið barst á markaðinn. Þá féll
verðið, og þeir, sem við þetta
fengust og voru ríkir í dag, voru
ef til vill orðnir öreigar á morgun.
Á þessu hefir orðið stórkostleg
breyting. Nú er þessi atvinnuveg-
ur ekki orðinn áhættusamari en
önnur útgerð. Fyrir forgöngu
Framsóknarflokksins hafa þessar
síldarverksmiðjur verið reistar, og
gagnið, sem af því hefir orðið, er
óútreiknanlegt. Fyrir þessa breyt-
ingu höfum við á undanförnum
árum fengið milljónaútflutning
fyrir vöru, sem áður var ekki
þekkt í því ástaridi, og þetta hefir
komið að nokkru upp á móti því
mikla tapi, sem við höfum orðið
fyrir, vegna þess að saltfiskmark-
aðurinn hefir brugðizt.
Þeir Framsóknarmenn, sem
beittu sér fyrir þessum nýjungum
í útgerðarmálum, höfðu sínar á-
kveðnu skoðanir um rekstur verk-
smiðjanaa. Þeir gerðu ráð fyrir
því, að þetta yrðu nokkurskonar
samvinnufyrirtæki fyrir sjómenn
og útgerðarmenn. Þeir ættu að
geta lagt þarna inn sína vöru og
fengið á hverjum tíma það sem
hægt er að fá fyrir hana á erlend-
um markaði, að frádregnum óhjá-
kvæmilegum kostnaði. En því er
ekki að leyna, að á þessu sviði
hafa orðið árekstrar á undanförn-
um árum, og útlit er fyrir að svo
geti einnig orðið í framtíðinni að
óbreyttu skipulaginu á þessum
hlutum. Það hafa orðið árekstrar
milli þeirra, sem út á sjóinn hafa
farið til þess að sækja síldina, og
hinna, sem unnið hafa í landi að
því að breyta henni í söluhæfa
vöru. Hver aðili um sig gerir sín-
ar kröfur, og er þá eigi ætíð sem
skyldi litið á það, að hinn þarf
líka að lifa. Þetta þarf að breyt-
ast. Við þurfum að fá eitthvert
skipulag, sem breytir þessu svo,
að árekstrar verði útilokaðir. Það
þarf að vera samvinna, en ekki
samkeppni, milli þessara starfs-
manna.
Eg vil nú með fáum orðum gera
grein fyrir hugmynd, sem ég hefi
um það, hvernig yrði bezt leyst
úr þessum vanda. Eg skal ekki
fullyrða að svo stöddu að hægt sé
að fara þessa leið, en ég tel, að
hún sé í samræmi við stefnu
Framsóknarflokksins, og því eig-
um við sérstaklega að taka hana
til athugunar.
Áður var það hlutaskiptafyrir-
komulagið, sem var ríkjandi í
sjávarútveginum hér á landi.
Mennirnir, sem fóru til sjóróðra á
vertíðinni, fengu ekki fyrirfram
ákveðið og umsamið kaup. Þeir
fengu sinn hlut. Það var þeirra
hagur, þegar vel aflaðist og varan
seldist vel, og líka þeirra tjón,
þegar illa gekk. Útgerðarmenn
fengu á sama hátt sinn ákveðna
hlut fyrir þau framleiðslutæki,
sem þeir lögðu til. Það er þetta
gamla og farsæla fyrirkomulag,
sem ég held að eigi að taka upp
í síldariðnaðinum. Þá verður ekki
samið um fastákveðið tímakaup í
krónum og aurum, hvorki fyrir
þá, sem ■eækj a verðmætin út á
hafið, né hina, sem vinna að þvi
að breyta aflanum í söluhæfa
markaðsvöru, heldur verður sam-
ið um það af fulltrúum þessara
manna, hvað mikinn hlut af verð-
mæti framleiðslunnar hver ein-
staklingur eða hver hópur manna
á að fá. Þetta fyrirkomulag má
ekki eingöngu ná til sjómannanna,
heldur allra, sem að þessu vinna.
Þeir, sem vinna í landi, eiga líka
að fá sinn hluta af aflanum, ekki
aðeins þeir, sem í daglegu tali eru
kallaðir verkamenn, heldur líka
þeir, sem stjórna fyrirtækinu. Sú
yfirstjórn, sem er á hverjum tíma,
á líka að vera ráðin upp á hlut,
skrifstofufólkið einnig, sem sagt
allir, er vinna að þessu á einn eða
annan hátt. Þá eiga allir hags-
muna að gæta í sambandi við at-
vinnureksturinn. Þá er hagur
þeirra kominn undir tíðarfari,
aflabrögðum og vöruverði. Þá
geta þeir kveðið eins og bóndinn:
„Eg er bóndi, allt mitt á
undir sól og regni“.
Þegar vel gengur, verður það
hagur þessara manna, alveg eins
og það er hagur bóndans, þegar
tíðarfar er gott, íénaðarhöld góð
og afurðirnar í háu verði, og það
tap, sem þjóðin hefir af því, þeg-
ar illa árar, leggst þá ekki heldur
á neinn einstakan mann eða sér-
stakan hóp manna, heldur dreifist
á alla hlutfallslega jafnt. Það er
þetta réttláta fyrirkomulag, þessi
almenna þátttaka í ágóða og tapi,
sem ég held að sé eina leiðin til
þess að kveða niður þær deilur,
sem ég gat um, og fækka árekstr-
unum. Þjóðin hefir tekið lán er-
lendis til þess að reisa þessi þjóð-
þrifafyrirtæki, síldarverksmiðj-
urnar. Rekstur þeirra verður að
standa undir þeirri byrði. Það
þarf að greiða vexti af þessu fé og
eitthvað þarf að leggja til hliðar,
til þess að hægt sé að endurnýja
það, sem úr sér gengur, en að
öðru leyti, þegar þetta hefir ver-
ið greitt, á allur arðurinn að deil-
ast milli þeirra manna, sem á einn
eða annan hátt starfa að þessari
atvinnugrein. Þetta á ekki að
vera gróðafyrirtæki fyrir ríkið, en
ekki heldur baggi á ríkissjóði. Eg
álít, að við Framsóknarmenn eig-
um að athuga, hvort þetta er ekki
affarasælasta leiðin í útgerðar-
málum þjóðarinnar, að endur-
vekja á þenna hátt gamla hluta-
skiptafyrirkomulagið.
Eg hefi tekið síldarmálin sem
dæmi og bent á, hvaða hugmynd
ég hefi um, hvernig þeim eigi að
vera fyrir komið í framtíðinni, en
eg hefi aðeins tekið þau sem
dæmi. Eg vil skjóta því fram til
athugunar fyrir það fólk, sem hér
er saman komið, hvort þetta verði
ekki framtíðarleiðin í útgerðar-
málum okkar. Þá verða sjómenn
og verkamenn ekki þjónar ein-
hverra konunga í útgerðinni,
heldur frjálsir atvinnurekendur í
félagsskap. Þeir verða sjálfir bæði
húsbændur og þjónar, njóta sjálf-
ir góðæranna og bera sjálfir sam-
eiginlega þunga vondu áranna. En
ef þannig gengur á einhverjum
tíma, að þeir, sem að framleiðslu-
störfunum vinna, hvort sem er í
sjávarútvegi eða landbúnaði, geta
ekki, þó þeir leggi sig alla fram,
fengið fyrir þessi störf sín þær
tekjur, sem þeir þurfa nauðsyn-
lega til þess að fullnægja brýn-
ustu þörfum, verða aðrir að koma
þar til aðstoðar. Þá verður að
framkvæma einhverskonar jöfn-
un milli stétta þjóðfélagsins, það
verður að framkvæma tilfærslu
með sköttum eða á annan hátt,
þannig að þær byrðar, sem reyn-
ast of þungar fyrir þessa fjöl-
mennu stétt, leggist jafnframt á
aðra, ef einhverjir eru til í þjóð-
félaginu, sem bera meira úr být-
um. Ef þetta fyrirkomulag væri
komið á í atvinnumálum yfirleitt,
þá væri nauðsynlegt að gæta þess
þegar góðærin koma, að eitthvað
sé lagt til hliðar, ekki öllu eytt,
heldur sé nokkuð geymt til vondu
áranna. Þessi jöfnuður, sem eg
gat um áðan að þyrfti að grípa til,
þegar einhver stétt verður sér-
staklega hart úti, þrátt fyrir mik-
ið starf og áreynslu, er sú bak-
trygging, sem allir þeir menn eiga
að hafa, sem leggja sig vel fram
við nytsamleg störf í þjóðfélaginu,
ef óviðráðanlegar orsakir valda
því, að þeir geta ekki með störf-
um sínum á einhverjum tíma
skapað sér viðunandi líf, og þessi
baktrygging eða samábyrgð þjóð-
félagsþegnanna er réttmœt og
nauðsynleg.
KiRKJAN. Messað í Akureyrarkirkju
n. k. sunnudag kl. 2 e. h.
Þriðji kappleikur við þýzku knatt-
spyrnumennina fór fram í Reykjavík s.l.
föstudag, og kepptu þeir þá við Viking.
Leiknum lauk með 4 mörkum hjá Þjóð-
verjum gegn einu hjá Víkingum.
Þá kepptu þeir þýzku við úrvalsliðið
á mánudagskvöldið og unnu rneð 4 gegn
engu.
Síðasti kappleikurinn var í gærkvöld
milli Þjóðverjanna annarsvegar og K. R.
og Fram hinsvegar. Unnu þeir fyrnefndu
með 3 mörkum gegn 1.
Sænskur fimleikaflokkur kom til
Reykjavíkur á sunnudagskvöldið var.
Hann dvelur þar rúma viku og heldur
tvær sýningar á fþróttavellinum.
Nellikur
frá
Garðyfkjuflni á Reykjym
1 MOSFELLSSVEIT, dag-
lega seldar i Garðyrkju-
slöðinni Flóra, Brekkugöta
7, Akureyri.
Lfósmyndastofan
i Qránufélagrsgötu 21
er opin frá kl. 10—6.
HVERGI ÓDÝRAR.
Guðr. Funch-Rasmussen.
IHWIWHWWIWWWI
Sandalar
nýkomnír.
Kaupfólag Eyfirðinga.
Skódeildin.