Dagur - 29.12.1938, Blaðsíða 2

228
D A G U R
55. tbl.
• # • « *«H
Vér kotungar.
Þar sem ísland hefir nú að
nafninu til verið íullvalda ríki í
20 ár, þá væri það ekki illa við-
eigandi, að við færum að gera
einhverja lítilsháttar tilraun til,
að þvo af okkur þann andlega
kotungshátt, og þá bjálfalegu und-
irmálstilfinningu sem aldagömul,
útlend kúgtrn hefir kaghýtt svo
rækilega inn í suma menn allt frá
dögum Bessastaðavaldsins, að
þetta hefir síðan fylgt okkur eins
og erfðasyndin frá kyni til kyns.
Svo gersamlega hefir þessi þý-
lund upprætt úr skapi margra ís-
lendinga allan manndóm í hugsun
og allan eðlilegan þjóðarmetnað
og sjálfstraust, að það hendir þá
varla að halda að vér íslendingar
séum menn með mönnum. Þvi
síður trúa þessir menn því, að hér
geti vaxið upp nýtileg skáld,
sæmileg tónlist eða leiklist, eða
að nokkur kunni svo með penna
að fara, að vit sé í. Að minnsta
kosti þarf að fá útlendan stimpil
á vöruna, svo að hún sé gjaldgeng,
því að takist einhverjum að vekja
á sér útlenda athygli með lognum
svívirðingum á þjóð vora og stað-
háttu kemst hann óðar í spá-
mannatölu og mun eg víkja að
því síðar.
En þetta bendir ótvírætt til
þess, að í augum þessara manna
sé menning vor í fullu samræmi
við táknrænu þá, eða hvað það nú
er, sem spámaðurinn Laxness er
svo natinn við að uppmála oss í,
þjóðinni til lítilla þrifa inn á við,
og því síður til álitsauka út á við,
eins og vitfirringaspítali, þar sem
bjánarnir róa með afskræmdum
andlitum, geltandi hver framan í
annan, ellegar tala einhvern Æru-
Tobbastíl, lítt skiljanlegri en
geltið.
Nú gildir ekki framar þessi
setning „Bara ef lúsin íslenzk er“
o. s. frv. Það er komið yfir í öfg-
arnar hinu megin. Sé lúsin út-
lenzk, þá falla menn fram og til-
biðja hana. Meira en Guð almátt-
ugan tigna menn nú Stalin, Hitler
eða aðra froðukúfa í heimspólitík-
inni. Allar pólitískar fyrirmyndir
skulu nú sóttar út í heim, þrátt
fyrir hvorttveggja þær eðlilegu
staðreyndir, að bæði eru þær
sprottnar upp úr svo ólíkum stað-
háttum að þær eiga hér ekki við
og svo hitt, að hingað kemst
sjaldnast annað af þeim en um-
búðimar skrumskældar og gat-
slitnar, og þar að auki ekki líkleg-
ar til að lagast í meðferðinni, því
sjaldan lætur sá betur, er eftir
hermir. En allt um það eru þeir,
sem gerast svo djarfir að vilja að
þjóðin hugsi og starfi á eigin á-
byrgð, og leiti þannig samræmis
við alda reynslu samkvæmt um-
hverfi og staðháttum, vægðarlaust
settir á bekk með nátt-tröllum,
sem ekki þoli að sjá dagsins ljós.
Svo mikið er tízkudekrið á öllum
sviðum. Menn trúa því að allt hið
útlenda sé snilldin í sinni full-
komnu mynd. Eins og krakkar
sem stinga fingrum í munn sér,
góna mepn með trúarfjálgleik á
dýrð útlendingsins, meðan þeir
sveitast blóðinu við að ausa auri
og litilsvirðingu á sína eigin
menn. Sjálfsagt er að viðurkenna
það, að margt er enn í bernsku
hér hjá oss, og á ófullkomnu stigi,
en því meiri nauðsyn ber til, að
þjóðin leggist á eitt með að byggja
upp sína eigin menningu, m. a., og
fyrst og fremst með því, að vera
fundvís á þá einstaklingskrafta,
sem líklegastir eru til þess að geta
lagt steina í þá byggingu. En i
bókmenntum og jafnvel listum
þurfum vér ekki að bera höfuðið
hallt fyrir útlendingum. Mannvit
og snilldargáfa fer hvorki eftir
auð né fólksfjölda. Þær náðargáf-
ur geta alveg eins hlotnazt fá-
tækri þjóð í ríkum mæli, og tel ég
óhætt að fullyrða, að svo er því
háttað hjá oss.
Það er því grátbroslegt að sjá
þetta kotungslega innræti alls
staðar gægjast undan uppskafn-
ingsgæru eftirhermumannanna,
þessa hugsun, að reyna í hvívetna
að svívirða, með heimskulegri ill-
kvitni, íslenzka listamenn, en upp-
hefja jaínframt hina útlendu með
gagnrýnislausri lofdýrð. Dæmi
þess að þetta eigi sér stað má tína
fram víðsvegar að, þótt fátt eitt
verði hér nefnt, enda er þess
naumast þörf, því ég efast ekki
um, að hver og einn geti séð fyrir
sér mýmörg þeirra, jafnskjótt og
honum er bent á að þessi, að ég
ekki ákveði, landráðastarfsemi
eigi sér stað. En svo grátbrosleg
er þessi flónska, að slysist einhver
íslenzkur höfundur til þess, að fá
þýdda eftir sig bók á útlent mál,
og sé útgefandi þess umkominn að
kaupa sæmilega auglýsingu um
hana inn í eitthvert útlent blað,
þá er þetta birt eins og stórvið-
burður eða öllu heldur fagnaðar-
boðskapur í útvarpi og blöðum
hér heima. Þá fyrst er mikill spá-
maður upp risinn meðal vor. Nú
vill svo óheppilega til, að einhver
þessara bóka gefur allt annað en
glögga eða sanna, og því síður
glæsilega mynd af þjóðlífi voru
eða einstaklingum, því að það
þarf ekki endilega að vera listgildi
bókarinnar sem útgefendur með
stórþjóðum sækjast mest eftir.
Hitt er þeim kannske ekki síður í
mun, að hún skýri frá einhverj-
um þeim endemum, sem eru gagn
ólík öllu sem til þekkist þar í
landi. En það gerir ekkert til þótt
bókin sé svívirðilegasta níðrit um
land og þjóð, og setji skrælingja-
mark á oss út á við. Ef útlendar
þjóðir, aðeins, geta skemmt sér
yfir niðurlægingu vorri og segja
að þarna sé íslendingum rétt lýst,
þá botna forsöngvararnir og fólk-
ið hér heima þann dóm með „jái
og amen“. Sömu mennirnir, sem
sífellt hafa horn og klaufir í öllu,
sem reynt e'r að vinna hér heima,
á þjóðlegum grundvelli, í listræna
átt, sleikja út um aftur á herða-
blöð, ef einhver gerist svo óhlut-
vandur, að níða sína eigin þjóð til
að vekja á sér athygli annara
þjóða, ?em að sjálísö^ðú bera ekk-
ert skynbragð á það, sem um er
að ræða. Þetta hlýtur að vera
heimsmet flatmennskumiar. En
það sem oss bæri nauðsyn til að
læra af öðrum þjóðum, svo sem
sjálfsvitund og þjóðarmetnað, í
stuttu máli, að læra að vera þjóð,
það látum vér oss engu skipta.
Annars tekur maður varla svo
upp blað, að ekki hafi það inn-
byrðis eitthvað, sem sárgrætilega
minnir á þann helvízka skollaleik,
sem ýmsir skriffinnar þjóðarinn-
ar leika sífellt henni til bölvunar
og svívirðingar. Eitt lítið sýnis-
horn þess sá eg í Alþýðmnannin-
um frá 13. þ. m. Þar fer einhver,
sem skammstafar sig S. D., að
gæla við Sigurð Einarsson dósent.
Gengur hann hokinn mjög og auð-
mjúkur undir ofurþunga undir-
málskenndarinnar. Að vísu er
ekki laust við, að honum flökri
við skömmum Sigurðar um Davíð
Stefánsson, okkar ástsælasta þjóð-
skáld nú sem stendur, og hann
telur sig skorta gáfur til að skilja
hvers vegna sá hinn sami, sem
níðir Davíð, upphefur hinsvegar
til skýjanna norska skáldið Wild-
enwey, enda mun fleirum finnast
það torskilin gáta. En á þessum
skilningsskorti sínum og heimsku
biður höfundur samstundis guð
og menn fyrirgefningar. Vísdóm
S. E. og réttdæmi ber ekki að efa.
Höfundur kemst undireins að
þeirri niðurstöðu, að „Líðandi
stund“ sé „ágæt bók“. Skammim-
ar um Guðmund Friðjónsson og
fornar dyggðir virðast smakkast
honum prýðilega, og þá víst ekki
síður lofgerðin um hina austrænu
speki Stalins á kostnað þjóðlegrar
menningar. En þetta „Alþýðu-
manns“-skrif er aðeins veik rödd
og auk þess ögn góðgimislega
hjáróma við prestakennarann Sig-
urð Einarsson og samverkamenn
hans, þessa nýtízku járnaldar-
dýrkendur, sem ekki skirrast við
að visa guði og gömlum og góðum
þjóðardyggðum norður og niður í
hin yztu myrkur, til að geta leitt
hér til öndvegis útlenda skríl-
menningu, sem engin sæmileg
reynsla hefir, að svo komnu, feng-
izt á, og sem þeir þekkja varla í
orði, hvað þá á borði. Það eru auð-
vitað þeir, sem leiða víðtækast og
áþreifanlegast í ljós dæmi þess
kotborgaraháttar, sem hér er gerð-
ur að umræðuefni. í krafti ein-
hverrar ímyndaðrar víðsýni viður-
kenna þeir eingöngu þau af skáld-
um vorum, sem eftir rússneskum
fyrirmyndum hafa gert sér far um
að guðlasta á íslenzka tungu, og
nota gáfu sína jafnframt í hóf-
lausu útbreiðslu-skyni fyrir vissar
stjórnmálaskoðanir, og þessvegna
er Davíð Stefánsson ofsóttur af S.
E. og fylgifiskum hans, að hann
er of mikill maður og of stórt skáld
til að láta grunnfærna, nýunga-
gjarna og tízkusjúka meðalmensku
brjálaðra byltingatíma segja sér
fyrir verkum, og kannske líka í
þeirri von, að hægt sé að kúga
hann til fylgis við Heimskringlu-
liðið yfirleitt. Án þess að leggja
nokkurn dóm á skoðanir þessara
manna á mannfélagsmálum, sem
þeir eru vitanlega frjálsir að,
vérður hitt samt að segjast, að að-
ferðir þeirra til að knýja fram út-
breiðslu á þeim, bera vott um hið
svartasta þröngsýni sem hugsast
getur, því umfram það, að vilja
gera listina að pólitísku leiguþýi,
eru forsendur fyrir dómum þess-
ara manna um listir og bókmeimt-
ir hliðstæðar því, ef enginn gæti
metið listagildi Passíusálmanna
nema hann væri 17ndu aldar lút-
erskur, eða Völuspár, nema haim
væri Ásatrúar, en einmitt á slík-
um forsendum, sem þessum, er
nú stór hluti ritfærra manna í
landinu að reyna að grundvalla
bókmenntasmekk íslendinga.
Allt þetta ofstækisfulla bylt-
inga-braml, er þegar farið að
móta skaphöfn þjóðarinnar. Henní
fer síhrakandi í ýmsu því, sem
hingað til hefir verið kallað vel-
sæmi, enda fer slíkt að sköpuðu,
þar sem flest er ofsótt nema á-
byrgðarlaus löðurmennska, drýld-
in yfirborðsmennska og aðrar
hliðstæðar lághvatir. En haldi
þetta niðurrifsbrjálæði áfram að
lama þjóðina, og fari svo að henn-
ar fornu dyggðir verði að víkja
fyrir þeim molum útlendrar skríl-
menningar, sem íslenzk meðal-
menni tína undan borðum drottna
sinna, og það jafnvel áður en þeir
molar eru fullgleyptir, hvað þá
meltir, þá getur svo farið að þeir
standi í oss og valdi m. a. því, að
sá undirlægjuháttur sem ég vakti
máls á í fyrstu, komi til með að
hafa við full rök að styðjast, gagn-
stætt bví, sem verið hefír.
Akureyri 20. des. 1938.
Björgvin Guðmundsson.
WIHHWHiWB!
Skíðafólk! Kaupíð:
Skíðabuxur,
Skiðastakka,
Skíðaskó.
Kaupfélag Eyfirðinga