Dagur - 29.02.1940, Qupperneq 3

9. tbl.
DAGUR
37
-» «-• * ♦ •
Nýir v a g n a r
Bókamenn!
Takið eftir: Góðar og mjög
ódýrar bœkur íást hja
Jóni Þorlákssyni,
bðkbindara, Munkapverárstræti 6.
gegnir í fjærveru minni
Guðmundur Andrésson.
Væntanlegur hingað
með Súðinni. Sími 67
Sigurður Ein. Illíðar
Frumvarp
til fjárlaga fyrir árið 1941 var til
1. umræðu í sameinuðu þingi í
fyrradag. Fylgdi fjármálaráðherra,
Jakob Möller, því úr hlaði með
alllangri framsöguræðu. Gerði
hann fyrst grein fyrir afkomu rík-
issjóðs og ríkisstofnana á árinu
1938, og var svo mikið æði á hon-
um í öllu því talnamoldviðri, að
illt var að skilja hann. Ríkisskuld-
ir í árslok 1938 kvað hann hafa
verið hátt á 46. milj. kr., en í árs-
lok 1939 nokkuð yfir 53 miljónir,
og hafa þær þannig hækkað á
síðasta ári um á 8. milj kr. vegna
gengisbreytingar.
Að fjárlagafrumvarpinu kvaðst
ráðherrann hafa unnið einn og án
nokkurs samstarfs við hina ráð-
herrana. Samkvæmt því eru
tekjunar áætlaðar nálægt 17.7
miljónum króna og gert ráð fyrir
rekstursafgangi nálægt 8 hundruð
þús. kr., en greiðsluhalli áætlaður
160 þús. kr. Þessari niðurstöðu
náði ráðherrann með því að skera
niður gjaldamegin framlög til at-
vinnuveganna og verklegra fram-
kvæmda um nokkuð á 2. miljón
króna, og kom sá mðurskurður
langþyngst niður á framlögum til
landbúnaðarins, því hann nam
900 þús. krónum.
Að ræðu fjármálaráðherra lok-
inni tóku til máls Stefán Stefáns-
son, Eysteinn Jónsson, Jón ívars-
son, Brynjólfur Bjarnason og
Haraldur Guðmundsson. Höfðu
þeir hitt og annað að athuga viö
fjárlagafrumvarpið. Eysteinn
Jónsson gerði grein fyrir afstöðu
Framsóknarflokksins til frum-
varpsins, einkum að því er til kom
hins mikla niðurskurðar á frarn-
lögum til landbúnaðarins, og kvað
flokkinn ekki geta sætt sig við
hann og myndu því fram koma
breytingartillögur um það efni.
Brynjólfur Bjarnason bar hinar
strákslegustu sakir á sambræðslu-
stjórnina og viðhafði hinn ógeðs-
legasta munnsöfnuð eins og
kommúnista er siður, en enginn
virti hann svars.
Að lokum talaði fjármálaráð-
herra í annað sinn og var þá kom-
in svo mikil ró yfir hann, að hann
sleit út úr sér eitt og eitt orð á
stangli.
Fyrir utan ruddalegt tal komm-
únistans fór umræðan kurteislega
og friðsamlega fram.
Umræðunni var útvarpað.
Til skamms tíma voru hestarnir
okkar einu samgöngu- og flutn-
ingatæki, sem völ var á til flutn-
inga innan bús og utan. Vegir
voru eigi aðrir en götur þær og
stigir, sem hestfæturnir höfðu
troðið með því að labba sömu göt-
una ár eftir ár og öld eftir öld.
Með lagningu nýrra vega nú á
síðari árum hafa skapast mögu-
leikar til þess að hagnýta nýtízku
samgöngutæki, bæði vagna og bif-
reiðar. Akvegirnir, sem nú liggja
sveit úr sveit og sýslu úr sýslu
skapa möguleikana til þess að
nota þessi hraðskreiðu flutninga-
tæki. Nokkuð öðru máli gegnir
gagnvart flutningum þeim, sem
hvert einstakt heimili hefir inn-
an takmarka la'ndareignar sinnar.
Þar eru fjarlægðir svo litlar undir
venjulegum kringumstæðum, að
ekki kemur til mála að hafa bif-
reið til þeirra flutninga einna.
Með því skal þó ekki fullyrt, að
ekki svari kostnaði fyrir sum
sveitaheimili að eiga bifreið;
kaupstaðarleiðin getur verið svo
löng, og svo mikið þá leið að
flytja, að slíkt getur verið hag-
fellt, og notkun sömu bifreiðar til
flutninga á heyi, áburði og hverju
öðru, sem til fellur á heimilinu,
getur þá verið réttmæt.
En að hafa bifreið til þess fyrst
og fremst að aka heyi og áburði,
er eflaust þyngri baggi á reksturs-
reikningi eins sveitaheimilis, en
búið getur risið undir. Fullyrðing
mín í þessu efni er að vísu ekki
byggð á íslenzkum rannsóknum,
því mér vitanlega eru engar slík-
ar rannsóknir fyrir hendi á ís-
landi. Á hverju sveitaheimili eru
og hljóta alltaf að verða fleiri eða
færri dráttarhestar, og það mun
undir allflestum kringumstæðum
vera hestaflið, sem reynist hag-
kvæmasta dráttaraflið og hið
sjálfsagðasta, þegar ekki er um
þau stórvirki að ræða, sem hest-
unum okkar er ofraun að fram-
kvæma. Flutningar innan landar-
eignar hverrar bújarðar er fyrst
og fremst áburðurinn og heyið.
Að frádregnum sleðunum, sem
notaðir eru bæði að sumri og
vetri, hafa íslenzkir bændur á að
skipa tvíhjóla kerrum eða vögn-
um einvörðungu; vögnum, sem
einum hesti er beitt fyrir.
Meðal annara þjóða er þessu
nokkuð á annan veg farið. Þar
nota flestir fjórhjólaða vagna,
bæði til heimakeyrzlu og flutn-
inga á þjóðvegum. Vagnar þessir
hafa um áratugi verið sáralitlum
breytingum undirorpnir, enda
þótt aðrar vélar og verkfæri hafi
verið bætt á ýmsa lund.
Hin allra síðustu árin hefir
þó gerzt breyting til bóta í þess-
um efnum. Síðan 1928 hefir víða
um lönd verið unnið kappsamlega
að rannsóknum og endurbótum á
ökutækjum þeim, sem notuð eru
við landbúnaðarstörf.
Vagnhjólin voru úr tré, með
járnhringum, eins og við þekkj-
um, og breidd hjólanna var ein-
göngu sniðin með tilliti til notk-
unar á hörðum vegum. Þess vegna
verða hjólsporin alltaf djúp, þeg-
ar ekið er með þung hlöss um ak-
urlendi eða mjúka grasvelli.
Laust eftir 1939 var á einstök-
um stöðum byrjað að íramleiða
stálhjól, sem höfðu þann kost að
vera með venjulegri breidd, er
ekið var á hörðum vegum, en und-
irstöðuflöturinn breikkaði um
helming, þegar ekið var um deig-
lendi eða rótaða jörð. Léttir þetta
dráttinn að miklum mun á votum
vegum eða torfærum. Styrkleiki
vagna þessara og ending ber langt
af trévögnunum. Ennþá betri en
stálhjólin eru þó talin þau, sem
gerð eru á sama hátt og venjuleg
bifreiðahjól með loftdældri
gúmmíslöngu og hjólbörðum úr
gúmmí. Tilraunir með vagna af
ýmsurn gerðum og einkum af
þessu tagi hafa verið framkvæmd-
ar víða, en mest í Þýzkalandi.
Sú umfangsmesta, sem eg hefi
séð getið um, var framkvæmd við
Frierrich-Wilhelm háskólann í
Breslau, eigi alls fyrir löngu.
Samkvæmt árangri þeim, sem
fenginn er við tilraunir þessar, er
það ljóst, að vagnar af nýjum
gerðum munu ryðja sér til rúms á
komandi árum. Vagnar með
gúmmíhjólum munu koma í stað
hinna eldri gerða. Þetta er at
flestum talin nýjung, sem miði til
stórfelldra hagsbóta innan land-
búnaðarins. Notkun vagna með
gúmmíhjólum sparar fyrst og
fremst dráttarafl að miklum mun,
en þar að auki er auðvelt að
byggja ofan á svona hjól, þannig,
að létt sé að hlaða vagninn og
losa og spara þannig mannsafl að
stórum mun. Þriðji kosturinn er
sá, að hjólspor verða langtum
minni, en meðan ekið er með
gömlu hjólunum.
Er þessi kostur ekki minnstur,
þegar aka skal um tún eða engjar
einvörðungu. Hér við bætist enn,
að drátturinn verður hvergi nærri
eins rykkjóttur, þegar gúmmí-
hjól eru notuð, og getur það lengt
líf dráttarhestanna, því hristingur
og rykkjóttur dráttur, rýrir þol
hestanna meir en margur hyggur.
Það er ennfremur talið loftdældu
gúmmíhjólunum til gildis, hvt
miklu léttara er að setja vagninn
í hreyfingu, og munar því meiru,
þeim mun mýkra sem landið er.
Tilraunir hafa sýnt, að allt að 7
sinnum meira átak þarf til að
koma æki af stað, þegar hjólin
eru af gömlu gerðinni, samanborið
við nýju vagnana.
Það er engum efa bundið, að
svona vagnar ná til íslands fyrr
eða síðar, og því fyrri því betra.
En vitanlega eiga þeir ekki við
undir öllum kringumstæðum. Þeir
eru dýrir, og verða það sennilega,
unz framleiðslan verður hæfilega
mikil. En þeir eru mjög hentugir
í notkun, og fjöldi stærri bænda
erlendis hefir þegar hætt að nota
gömlu vagnana og keypt þessar
nýju gerðir í staðinn.
Sennilega verður alltaf hag-
kvæmast að nota flutningatæki
bessi sem fjórhjólaða vagna, sem
tveim hestum sé beitt fyrir. Eg tel
úað einnig eitt af þeim atriðum,
sem stefna ber að í framtíðinni, að
leggja niður tvíhjóluðu vagnana
og nota fjórhjólaða vagna í þeirra
stað, bæði á akvegum og heima á
hverri bújörð. Til þess að gera
pessa framför mögulega, verður
auðvitað að gera við akvegina,
halda þeim vel við, og breikka þá
frá þeim 5—6 álnum, sem þeir eru
nú flestir, og gera þá 5 m. breiða.
Þetta er ekki aðeins nauðsynlegt
vegna nýrra vagna til landbúnað-
arstarfa, heldur og vegna bifreið-
anna. Og til þess að breikka veg-
ina, þarf ekki aðkeypt efni. Það er
hægt að gera, þó stríð og styrjöld
geysi hinum megin hafsins. Auk
þess, sem svona vagnar eru
ákjósanlegir til þess að beita hest-
um fyrir, má einnig tengja þá aft-
an í bifreiðar, og er það einkar
hent og þarft þegar um flutning
fyrirferðarmikils farangurs er að
ræða, þar sem bifreiðin getur
dregið langtum stærra hlass en á
henni rúmast. Þetta gildir t. d.
þegar timbur er flutt, það á og
við, er um búferlaflutning er að
ræða, og síðast en ekki sízt, er
vert að taka þetta atriði til athug-
unar, þegar um mjólkurflutninga
frá sveitaheimilunum er að ræða.
Eg vil ekki fullyrða neitt um,
hvað mögulegt sé að gera í þessu
efni, en um hitt geta víst margir
orðið mér sammála, að æskilegt
væri að geta lækkað flutnings-
kostnaðinn á mjólkinni, helzt að
miklum mun. Þætti mér ekki ólík-
legt, að svona vagn væri hæfur til
þess, notaður á einn eða annan
hátt.
Það geta liðið nokkur ár, áður
en þessir nýtízku vagnar ná til
bænda almennt, en ástæða væri
til að gefa því gaum, hvort ekki
er þegar tími til kominn, að gera
sér grein fyrir nothæfi þeirra
undir íslenzkum skilyrðum.
28. janúar 1940.
Gísli Kristjánsson.
Fimmtugsafmœli átti Magnús
Pétursson kennari hér í bæ þann
26. þ. m.
Hjónaband. Þann 22. þ. m. voru
gefin saman í hjónaband af síra
Benjamín Kristjánssyni, ungfrú
Brynhildur Ingimarsdóttir frá
Húsavík og Brynjar Eydal, bæði
starfandi hjá K. E. A.
Nýja-Bíó sýnir nú um helgina
hina hrífandi fögru kvikmynd
„Valsakóngurinn“, Jóhann Strauss.
Aðalhlutverkin eru leikin af
Luise Rainer, Ferdinand Gravey
og pólsku „koleratur“ söngkon-
unni Miliza Korjus. 90 manna
hljómsveit undir stjórn Dr. Arthur
Guttmann leikur lögin í mynd-
inni.
I. O. G. T. St. „Brynja“ nr. 99
heldur fund miðvikudaginn 6.
marz á venjulegum stað og tíma.
Stuttur fundur. Bræðrakvöld! —
Systur, verið hjartanlega vel-
komnar! — Bræður fjölmennið!
Æ.t.