Dagur - 12.02.1942, Blaðsíða 1

Vikublaðið DAGUR
Ritstjórar: INGIMAR EYDAL,
JÓHANN FRÍMANN.
Afgreiðsla, auglýsingar, innheimta:
Jóhann Ó. Haraldsson.
Skrifstoía við Kaupvangstorg,
Sími 96.
Árgangurinn kostar kr. 8,00.
Prentvark Odda Björnssonar.
XXV. árg.
Okurskrif
„íslendings".
í 51. tbl. „ísl.“, fyrra árs,
þreytir ritstjórinn enn fang-
brögð við dýrtíðardrauginn.
Miklu er hann þó mildari og
hógværari en stundum áður í
garð bænda og reynir jafnvel
að sanna þeim sína föðurlegu
umhyggju.
Fyrst skal vikið að mjólkinni.
Ritstj. hneykslast á því, að eg
hafi sleppt röksemdum hans í
tilvitnun úr einni grein hans um
mjólkurhækkunina. Og til þess
að lesendum „Ðags“ gefist kost-
ur á að kynnast þessum rök-
semdum og í hverju hættan á að
vera fólgin, að dómi ritstjórans,
skal klausan tilfærð hér, eins og
hun er endurtekin í 51. tbl.
„ísl.“.
„Eg taldi nokkra hættu á, að
óhófleg verðhækkun á mjólk, þ.
e. verðhækkun, sem færi hlut-
fallslega langt fram úr kaupgetu
almennings, gæti leitt til þess,
að bæjarfélögin teldu sér skylt
að gera ráðstafanir til að afla
borgurunum ódýrari mjólkur,
t. d. með stofnun kúabús eða
með því að styðja þá á einhvern
hátt til að framleiða mjólk
sjálfir".
Þetta eru nú rökin, sem eg
sleppti og ritstj. harmaði mest
að haldið væri leyndum fyrir
lesendum „Dags“.
Um kúabúið er það að segja,
að það er nýstárleg kenning hjá
íhaldinu, ef opinber rekstur á
að verða til bjargar, þegar að
kreppir. Enda virðist nú ólærð-
um leikmönnum, sem til þess
þurfi æði mikið fé, að stofna
stórt kúabú á þessum tímum.
Hitt virðist þó enn óálitlegra til
úrbóta í þessum efnum, að þuria
að reka slíkt bú með miklu
hærra • kaupgjaldi en búrekstur
bænda getur borið. En verði nú
slíkt bú rekið með miklum haila
eins og t. d. oftast hefir verið um
kúabú Siglufjarðar, ja, þá legg-
ur viðkomandi kaupstaður út
peninga fyrir mjólk, en þelr
peningar verða aftur teknir af
neytendum.
Hvað hitt atriðið snertir, „að
bæjarfélögin styðji borgarana á
einhvern hátt til að framleiða
mjólk sjálfir", þá er því til að
svara, að með þessum „rökum“
sínum viðurkennir ritstj. blátt
áfram, að ekki sé hægt að fram-
leiða ódýrari mjólk en bændur
gera, án stuðnings, þrátt fyrir
allt bændaokrið, og það jafnvel
þótt hún sé framleidd við sölu-
stað og seljist án milliliða beint
til neytenda, en það er þó í öllu
venjulegu árferði lang bezta
salan. Þrátt fyrir þessa viður-
kenningu krefst ritstjórinn þess
af bændum, að mjólkin hækki
iítið, þótt framleiðslukostnaður-
inn vaxi hröðum skrefum. Eiga
bændur sjálfsagt að skilja það
sem velvild í sinn garð af hálfu
ritstj. „ísl.“.
„ísl.“ segir, 19. des. s.l., að eg
iæri sölufyrirkomulagið fram,
sem afsakanir fyrir hinu háa
verði landbúnaðarvara. Auðvit-
að er þetta mesti misskilningur,
því að meðan fólkið, sem vinnur
að framleiðslu þessara vara, ber
ekki eins mikið úr býtum fjár-
nagslega og flestir aðrir þegnar
pjóðfélagsins, eru afsa'kanir al-
gjörlega óþarfar. En fyrst ritstj.
skilur ekki eða vill ekki skilja
mál mitt rétt, verð eg að skýra
petta nánar.
Ritstj. „ísl.“ gat þess í einni af
sínum mörgu dýrtíðargreinum,
að setuliðið keypti upp smjör-
og eggjaframleiðslu lands-
manna. íslenzkir fátæklingar
gætu ekki keypt hana og efna-
menn fengju hana ekki. Þarna
er því beinlínis dróttað -að þeim,
sem með vörur þessar verzla, að
þeir geri setuliðinu hærra undir
höfði en sínum eigin löndum. Sé
nú nokkur fótur fyrir þessu, sem
mér þykir næsta ólíklegt, þá er
þetta ekki gert að undirlagi
bænda, því að þeir afhenda
verzlunum aðalmagn fram-
leiðslu sinnar og geta síðan engu
ráðið um það, hverjum vörurn-
ar eru seldar. Og það er víst, að
bændum er engin þökk á því,
að setuliðið sé að öðru jöínu
tekið fram yfir landsmenn. En
þótt eitthvað væri nú hæft í
fullyrðingum „ísl.“, um að setu-
liðið yfirbyði stundum einhverj-
ar vörur, t. d. egg og smjör, þá
virðist mér það ekkert undar-
legt, þótt bændur sinntu slíkum
boðum að einhverju leyti meC-
an enginn matarskortur er í
landinu. Eg veit ekki betur en t.
d. verkamenn og iðnaðarmenn
telji setuliðið alveg jafn rétthá-
an vinnuveitanda og ísl. fram-
leiðendur, því að þess verður
ekki vart að þeir séu látnir sitja
fyrir vinnu, jafnvel þótt sama
kaup sé í boði.
Eg skora nú á ritstj. „ísl.“ að
tilfæra einhverjar verzlanir
með nöfnum, sem hafa selt setu-
liðinu smjör í stórum stíl á
sama tíma og þær hafa neitað
landsfólkinu um það. Annars
munu bændur líta á fullyrðing-
ar ritstj. í þessu efni eins og
hvert annað gaspur.
Ritstj. „ísl.“ er meínilla við
allar verðlagsnefndir landbún-
aðarafurðanna. Sagði hann með-
al annars í einni dýrtíðargrein-
inni, að ekki mætti á milli sjá
hver þeirra stæði bezt í ístaðinu
fyrir bændur. Tel eg það merki
þess, að honum finnist afurða-
söluskipulagið hagkvæmt fyrir
þá, og verður þá auðskilið hvers
vegna hann býður fram liðveizlu
sína til að kollvarpa því.
Höfuðtilgangur ritstj. „ísl.“
með skrifum sínum um dýrtíð-
ina virðist vera sá, að sannfæra
neytendur um að bændur okri á
framleiðsluvörum sínum. Til
sönnunar þessu hefir hann jafn-
an klifað á því, að framleiðslu-
vörur bænda hafi hækkað um
fleiri % en verðlagsvísitalan og
telur slíka hækkun bæði óþarfa
og ósanngjarna. En þó að það
kunni að vera vinsælt og væn-
legt til stundarfylgis í kaupstöð-
um landsins, að syngja sóninn
um bændaokur, þá mega allir
sjá, að slíkir sleggjudómar
„ísl.“ fá ekki staðist. T. d. þegir
ritstjórinn vandlega um það, að
allir aðalkostnaðarliðir við bú-
rekstur bænda hafa hækkað,
ekki aðeins um verðlagsvísitöl-
una heldur um 100—300% og ef
til vill meira.
í annan stað lætur ritstj. þess
hvergi getið, að laun margra
neytenda hafa hækkað síðan
fyrir stríð miklu meir en um
vísitöluna og stafar það af
miklu fleiri vinnudögum á ár-
inu.
Hitt er svo annað mál, að eg
veit, að það eru til neytendur,
sem dýrtíðin kemur illa við, t. d.
fjölskyldumenn á föstum laun-
um í lágum launaflokkum. En
þessu fólki verður að hjálpa til
að lifa á annan hátt en með því
að þjaka bændum og búaliði.
Að lokum vil eg taka það
fram, að bændur munu engan
veginn óska þess að dýrtíðin
magnist í landinu, því að þeir
eru ekki það heimskari en aðrir
menn ,að þeir sjái ekki hættirha,
sem felst í hinni stígandi verð-
bólgu. Miklu fremur hefðu
bændur kosið, að kaupgjald og
annar tilkostnaður við búrekst-
ur þeirra hefði hækkað minna í
yerði og þá um leið framleiðslu-
vörur þeirra. En til að vega á
móti auknum tilkostnaði hafa
þeir enga aðra leið en vöru-
hækkun, því að andvirði fram-
leiðslu þeirra eru þeirra einu
tekjur. En ekki eru það okur-
tekjur, fyrr en fólkið, sem að
landbúnaðinum vinnur, hefir
betri fjárhagslega afkomu en
aðrar stéttir þjóðfélagsins, en
slíkt er alls ekki fyrir hendi.
Það vill líka svo hlálega til að
ritstj. „ísl.“ færir sjálfur rök að
því í 47. tbl. „ísl.“ fyrra árs, að
bændur hafi það verra fjárhags-
lega en verkamepn, þótt hann sé
annars í þeirri grein andvígur
sjálfum sér bæði fyrr og síðar.
Hann segir í því blaði í hugleið-
ingum sínum um útvarjpsauglýs-
ingar eftir mönnum í Breta-
vinnu: „Ef til vill sigrar fjárvon-
in og þeir renna á hljóðið. Einn
sker kúna sína, en annar setur
bát sinn í naust. Svo taka þeir
fyrstu ferð til Reykjavíkur“.
Hvers vegna ættu nú bændur að
skera kúna sína og hverfa frá
okrinu með fjárvon fyrir aug-
um? Því er ekki hægt að svara
nema á einn veg. Afkoma verka-
manna er betri, eins Ólafur
Thors sagði í dýrtíðarræðu
sinni, svo annað hvort okra
bændur ekki, eða verkamenn
okra meira, ef ritstj. „ísl.“ sann-
ar okur hinna fyrrnefndu.
Þá skal hér enn tilfærð skoð-
un „ísafoldar“, því að varla seg-
ir ritstj. „ísl.“ hana ljúga, þótt
hann kunni að rengja mína
skoðun og rangsnúi orðum Ól.
Th. í „ísafold" stendur 13. des.
síðastliðinn:
„En hvað gerði Framsóknar-
flokkurinn? Hann var að berjast
fyrir lögfestingu mjólkurverðs-
ins og kaupgjaldsins, vitandi
það, að kaupgjaldið hjá bænd-
um hafði hækkað um 200% eða
meir, frá í fyrra“. Afstaða „ísa-
foldar“ er skýr. Blaðið telur þaú
sjálfsagt réttlætismál, að hlut-
fallið milli verðlags og kaup-
gjalds verði að breytast bænd-
um í hag, áður en lögfesting
kemur til greina. Hér ber mikið
á milli skoðana „ísl.“ og „ísa-
foldar“ og er vísast, að Sjálf-
stæðismenn. lendi í miklum
vanda með að ákveða, hvoru
þessara málgagna þeir eigi að
trúa betur.
Bændur munu unna öðrum
stéttum þjóðfélagsins góðs hlut-
ar og er síður en svo, að þeir sjái
ofsjónum yfir bættum hag
þeirra. En því ver gengur bænd-
um að skilja hina ósanngjörnu
dóma ýmsra blaða um bændaok-
ur, strax og minnstu möguleikar
eru fyrir hendi að þeir geti
greitt eitthvað af skuldabyrðum
sínum frá kreppuárunum. Og
erfiðlega gengur mér og öðrum
bændum að skilja slíkt skraf
„ísl.“ sem föðurlega umhyggju
um þeirra hag, einkum þar sem
ritstj. er svo nýlega flúinn frá
erfiðleikum sveitanna, að hann
ætti að geta vitað betur en skrif
hans bera vott um.
Jón Hjálmarsson.
Happdrælfi
Háskóla íslanðs
Eins og að undanförnu hefi ég sölu
hlutamiða, og er salan þegar hafin.
Vil ég vekja athygli á hinum eftir-
spurðu og vinsælu hálfseðlum, sem
enn fást hér, • auk fjórðungsmiða
sem til eru í úrvali. — Mörg
heilla númer á boðstólum.
Ytri-Tjörnum, 1. febrúar 1942.
Kr. H. Benjamínsson.
Björn á
Víkinga-
valni.
Minning'arbrol.
Einn góðan veðurdag kunn-
gerði útvarpið, að Björn Þórar-
insson að Víkingavatni yrði
jarðsunginn, tiltekinn dag. Frá-
fall hans kom engum á óvart,
sem þekktu Björn og vissu að
hann hafði verið rúmfastur frá
því er hann var nálega áttræður.
Það má með sanni segja, að Elli
og Björn glímdu langa lotu þar
til hann féll gersigraður.
Þórarinn og Guðrún, foreldr-
ar Björns, skynsemdarhjón,
bjuggu að Víkingavatni og voru
dætur þeirra: Jóna, kona Krist-
jáns að Víkingavatni, sem nú
dvelur á Kópaskeri hjá syni sín-
um, Birni kaupfélagsstjóra.
Bróðir hans er Árni, faðir Krist-
jáns í verzluninni Eyjafjörður á
Akureyri. Þeir bræður eru á ní-
ræðisaldri.* Önnur systir Björns
var Ásta, kona Benedikts prests
á Grenjaðarstað. Þriðja systirin
var Sigríður, kona Jóhannesar í
Krossdal. Allar þessar systur
voru kvenskörungar.
Þessi feðgin voru náskyld
Benedikt Sveinssyni, bókaverði,
og mælti Björn Þórarinsson
flestum mönnum betur á ís-
lenzka^tungu, svo sem Benedikt
gerir. Hann kunni hvort tveggja
að velja orðin og bera þau fram,
svo að eftirtekt vakti þeirra
manna, sem kunnu mismun
velluspóa-vaðals og orðsnilldar.
Snjallastur varð Björn í máli,
þegar, hann hafði „mátulega í
kollinum“ og var með mönnum,
sem hann mat þó nokkurs, eða
meira en svo.
Mér er minnisstæð gisting að
Víkingavatni fyrir hart nær 50
árum. Eg var þá „gangnastrák-
ur“ í Fjallaréttargöngum og brá
mér að kveldi dags austur að
Víkingavatni í þeim vændum að
gista þar. Undir niðri var mér
forvitni í hug, sú, að hafa kynni
af fólkinu. Eg hitti Björn úti á
túni. Hann var að dytta að heyj-
um, einn síns liðs. Eg mun hafa
gert honum skiljanlegt, að eg
óskaði gistingar. Björn flutti þá
langa ræðu um ókosti jarðarinn-
ar, sem væri mann-níðingur.
Þar er votengi mikið. Hann kvað
engið versna ár frá ári. Á hinn
bóginn kvað hann óverandi á
þessari jörð fyrir gestagangi á
sumrin. Þangað stefndu inn-
lendir og útlendir menn, sem
riðu til Ásbyrgis og Dettifoss, af
..því að Víkingavatns-heimilið var
nafntogað fyrir risnu og mynd-
arbrag. Eg ætla, að allur beini
væri veittur gefins. Eg held að
Björn hafi stundum beitt mál-
snilld sinni, þegar hann fékk
tækifæri og hafi verið þá að
* Arni er nýdáinn. Ritstj.