Dagur - 19.05.1942, Blaðsíða 2

2
DAGUR
Þriðjudaginn 19. maí 1942
Nýja breiðfylkingin
i.
Fimm ár eru liðin síðan
þingkosningar fóru fram hér á
landi. Kosningar hefðu verið
háðar í fyrra vor, ef ekki hefðu
ríkt hér óvenjulegar ástæður.
Vorið 1937,' er þingkosning-
ar fóru hér síðast fram, var eitt
ár eftir af kjörtímabilinu.
Ástæðan til kosninganna var
sú, að Alþýðuflokkurinn gerði
kröfur um þjóðnýtingu útgerð-
arfyrirtækja og miklar fjárveit-
ingar úr ríkissjóði, sem Fram-
sóknarflokkurinn gat ekki fall-
izt á, en þessir flokkar höfðu
farið sameiginlega með stjórn
landsins síðan í ágústmánuði
1934.
í kosningunum 1937 mynd-
uðu Sjálfstæðisflokkurinn og
Bændaflokkurinn bandalag,
sem þeir nefndu „Breiðfylkingu
allra íslandinga". Ýmislegt hafði
fram komið, er gaf tilefni til
þess að óttast, að bandalag
þetta gæti orðið nokkuð ein-
ræðissinnað. Jafnframt þótti
nokkur hætta á því, að breið-
fylkingin gæti fengið hreinan
meirihluta, ef engin samvinna
ætti sér stað milli Framsóknar-
flokksins og Alþýðuflokksins.
Þessi sameiginlegi ótti flokk-
anna varð þess valdandi, að bar-
áttan milli þeirra varð ekki eins
hörð og annars hefði orðið.
Aðalásökun breiðfylkingar-
innar á hendur stjórnarflokkun-
um var sú, að þeir nytu stuðn-
ings kommúnista. Reyndu
kommúnistar og að létta breið-
fylkingunni þenna áróður með
því að skora á fylgismenn sína í
nokkrum kjördæmum að kjósa
frambjóðendur Framsóknar-
flokksins. — Breiðfylkingunni
þótti þó enn ekki nóg að gert.
Rétt fyrir kosningarnar lét hún
því birta í ísafold bréf, sem einn
leiðtogi Framsóknarflokksins
átti að hafa skrifað trúnaðar-
manni sínum, og var þar skýrt
frá því, að leynilegir samningar
væru milli Framsóknarflokks-
ins og Kommúnistaflokksins.
Engin nöfn voru tilgreind. For-
maður Framsóknarflokksins
höfðaði þegar mál gegn ritsjór-
um ísafoldar og lét kryfja þá
sagna um uppruna bréfsins.
Þeir vörðust allra frétta. Er
þetta falsbréf eitthvert allra
rótarlegasta og ógeðslegasta
kosningabragð, sem notað hefir
verið hér á landi.
Kosningunum 1937 lauk á
þann veg, að breiðfylkingin tap-
aði, Bændaflokkurinn nær
þurrkaðist út, Alþýðuflokkur-
inn beið mikinn ósigur, en
Framsóknarflokkurinn vann
stórum á.
II.
Þessir atburðir frá síðustu
þingkosningum hafa verið rifj-
aðir hér upp af þeim sökum, að
svipuð fyrirbrigði eru nú á ferð-
inni, þó að í annarri mynd birt-
ist. Ný breiðfylking er að
myndast sem undanfari næstu
kosninga. í henni er gamla
breiðfylkingarefnið frá 1937,
en til viðbótar Alþýðuflokkur-
inn og Kommúnistaflokkurinn.
Þessi nýja breiðfylking er stofn-
uð til höfuðs Framsóknarflokkn
um. Það eru þingflokkarnir, sem
hér eru að verki. Umboðslaus
þingmeirihluti tekur sér það
vald að breyta stjórnarskrá hins
islenzka ríkis með það eitt fyrir
augum að hnekkja áhrifum
Framsóknarflokksins í löggjöf
og landsstjórn og efla vald
Reykjavíkur á kostnað dreifbýl-
isins í sveitum landsins. Þetta á
að gerast með fjölgun þing-
manna fyrir Reykjavík, þó að
helmingur þingmanna sé þar
búsettur, og þó einkum með
hlutfallskosningum í. tvímenn-
ingskjördæmum. Þar er nú svo
ástatt, að meirihluti kjósenda
hneigist til fylgis við stefnu
Framsóknarflokksins, og þess
vegna eingöngu á að veita minni
hlutanum í þessum kjördæmum
sama rétt og meirihlutanum.
Sjálfstæðisflokkurinn mynd-
ar einn stjórnina. En hann er
svo fámennur 'í þinginu, að hann
verður að njóta stuðnings Al-
þýðuflokksins og Bændaflokks-
ins og hrekkur þó varla til, en
ekki kemur það að sök, því að
auk þessa hefir Sjálfstæðið
Kommúnistaflokkinn sem vara-
lið. Þess vegna segir aðalmál-
gagn Sjálfstæðisflokksins, að
hin nýja stjórn hafi ekkert að
óttast, því að hún hafi alla breið
fylkinguna að baki sér.
En breiðfylkingin er ekki
mynduð til þess að taka á að-
steðjandi vandamálum, heldur
eingöngu til þess að koma fram
kjördæmamálinu, eða ,slá vopn-
ið úr höndum Framsóknar-
manna', eins og Vísir orðar það.
Þetta viðurkenna báðir aðilar,
Sjálfstæðisflokkurinn og Al-
þýðuflokkurinn. Sjálfstæðis-
menn segja, að þeir geti ekki
haft samstarf við Alþýðuflokks-
menn, nema um þetta eina mál.
Framhald.
Það mun einsdæmi í ssgunni,
að heimsveldi sé skapað með
verzlunarbralli. Bandaríkin
hafa siðferðilega sérstöðu í
þessum efnum: Þau þurfa ekki
að réttlæta landvinninga sína
með því að tala um „sögulegan
rétt“, eða nauðsynlegt „lífsrúm“,
eða bera sér önnur slík innan-
tóm orðtök í munni, því Jóna-
tan frændi á óvéfengjanlega og
fullgilda kaupsamninga geymda
í kistuhandraðanum fyrir meira
en tveim þriðjungum jötunríkis
síns. Þetta eiga Bandaríkin að
þakka „dollarastjórnvizkunni“,
sem menn hafa þó svo oft dreg-
ið dár að. En aðferðir dollara-
stjórnvizkunnar verðskulda
samúð manna að vissu leyti:
Þær kosta þó aðeins dollara, en
ekki mannslíf. — Frá sjónar-
miði verzlunarmannsins minna
þessi viðskipti aftur á móti ekki
svo sjaldan á „Gescháfte“ Þjóð-
verja, og verðið, sem Jónatan
frændi greiðir fyrir lóðir sínar
og lendur, sannar betur en flest
annað, að hann er slunginn
kaupsýslumaður, sem ógjarnan
Og Alþýðuflokksmenn segja, að
þeir geti ekki átt samleið með
Sjálfstæðisflokknum, nema um
kjördæmamálið eitt. Með þessu
játa flokkarnir, að þeir séu ó-
hæfir til að stjóma málefnum
landsins saman, ef sinna á úr-
lausnarefnum, sem eru í för með
styrjaldarástandinu. Sé dregin
rökrétt ályktun af þessum yfir-
lýsingum flokkanna, þá hlýtur
hún að verða á þá leið, að hvorki
Sjálfstæðisflokkurinn né Al-
þýðuflokkurinn treysti sér til,
einir eða báðir í sameiningu, að
stjórna landinu, án forsjár og
aðstoðar Framsóknarflokksins.
Jafnframt eru þessar yfirlýsing-
ar um svo einhliða samstarf ó-
bein játning þess, að nýja
stjórnin verði ekki aðeins veik,
heldur blátt áiram óstarfhæi
stjórn.
En þessi óstarfhæfa stjórn
þarf ekkert að óttast, því að bak
við hana stendur „dauður flokk-
ur“, að sögn Sjálfstæðismanna
sjálfra, og þar að auki allir liðs-
menn Stalins.
Höfundar falsbréfsins frá
1937 um leynisamning Fram-
sóknarmanna og kommúnista
setjast nú að völdum undir
linditrjám Stalinsklíkunnar.
III.
Stofnun hinnar nýju breið-
fylkingar á sér nokkurn sögu-
legan aðdraganda. Rætur henn-
ar liggja víðs fjarri allri hugsun
um stjórnarskrárbreytingar og
hafa d^regið til sín næringu úr
jarðvegi málefnis, sem er aló-
skylt stjórnarskránni. Það er
dýrtíðarmálið, sem er upphaf-
legur grundvöllur undir breið-
fylkingunni, og það er Alþýðu-
flokkurinn, sem er höfundur
hennar. Skal þetta rakið í stuttu
máli hér á eftir.
Á aukaþinginu síðastl. haust
lagði F ramsóknarf lokkurinn
fram ákveðnar tillögur í dýrtíð-
armálinu. Átök urðu milli hans
og Alþýðuflokksins um lögbind-
ingu kaupgjalds. Ráðherra Al-
Blindir fá sýn.
IGURÐUR dósent Einarsson hefir
nú aftur fengið sjónina á ágæti
hins rússneska þjóðskipulags, að því
er „Verkam.“ hér segir. Birtir blaðið
langa grein um þetta „merkilega fyrir-
brigði" og tekur þar upp ýmsa kafla
úr grein eftir Sigurð, er birtist í apríl-
hefti „Helgafells“. Uppistaðan í grein
þessarri er annars fengin að láni úr
nýútkominni bók, „Mission to Mos-
cow“, eftir Joseph E. Davies, fyrrver-
andi sendiherra Bandaríkjanna í Mos-
kva, en ívafið er hin venjulega trú-
boðsmælska Sigurðar dósents, sem
jafnan hleypur með hina óstýrilátu
tungu hans í gönur í hvert skipti sem
hann gleypir einhverjar nýjar flugur,
hvort heldur það er nú í pólitík, guð-
fræði eða öðrum þeim efnum, sem
dósentinn talar jafnan um eins og
þeir, sem valdið hafa og einir vita allt.
„Rússland holsévíkabyltinjjar-
innar er ekki lengur til.“
■y ERKAM.“ þykir að vonum held-
" ur hafa hlaupið á snærið sitt að
geta tilfært ýmislegt af glamri Sigurð-
ar til dýrðar Rússum blandað með
vinsamlegum ummælum hins amer-
íska sendiherra í garð rússnesku þjóð-
arinnar. Én trútt eðli sínu og fyrri
starfsaðferðum lætur blaðið auðvitað
niður falla þau ummæli J. E. Davies,
(Sigurður lætur þau þó fljóta með),
er langmestu máli skipta fyrir alla þá,
mörgu menn, er gjarnan vilja kynnast
þýðuflokksins krafðist þess, að
verðlag á afurðum bænda yrði
lögfest, en aftók með öllu að
fallast á að grunnkaup laun-
þega yrði bundið á sama hátt.
Kvað hann það alls óþarft, þar
sem honum væri kunnugt um
að engar kröfur um hækkun á
grunnkaupi væru í aðsigi. Lagði
hann svo sterka áherzlu á þetta
atriði, að hann hótaði að rjúfa
stjórnarsamvinnuna, ef ekki
yrði látið að orðum hans í þessu
Framh. á 3. síðu.
EBramgwi
því, hvað gjörkunnugur og málsmet-
andi maður hefir að segja um stjóm-
málahorfur austur þar. Ummæli þessi
er að finna í sjálfum ályktunarorðum
bókarinnar, og hljóða á þessa leið:
„Rússland Lenins og Trotskys —
Rússland bolsévíkabyltingarinnar —
er ekki lengur til. Með ómótstæði-
legri og oft miskunnarlausri þróun
hefir stjórnarfarið smám saman færzt
yfir á stig ríkissósíalismans, sem starí-
ar samkvæmt meginregium auðvalds-
skipulagsins og þokast aídráttarlaust
til hægri. Hvað eitir armað hefir
stjórnarfarið orðið að slá undan íyrir
mannlegu eðli, til þess yfirleitt að til-
raunin mætti takast"
Fínt naín sendiherra!
ER skal enginn dómur á það lagð-
ur að sinni, hvort sendiherrann
muni hafa á réttu að standa. En það
er alveg ljóst, að „Vm.“ kemur vel að
flagga með kunnugleika hans, em-
bættistitli og „autoritet" meðan blað-
ið er að tína upp nokkur almenn við-
urkenningarorð hans um rússnesku
þjóðina, iðnaðarframfarirnar og
Rauða herinn, ásamt nokkrum fremur
óákveðnum afsökunarorðum um hóp-
morðin í Rússlandi og „hreingerning-
arnar“ 1937—38. — En þar sem J. E.
Davies er nú svona góð heimild um
þessi efni, verður mönnum að spyrja:
Hvers vegna sleppir hinn sannleiks-
leitandi „Vm.“, sem alltaf er þó að
fræða ísl. borgara um ástandið í Rúss-
landi, alveg þeim markverðu upplýs-
ingum sendiherrans, að Rússland ör-
eigabyltingarinnar sé ekki lengur til,
heldur aðeins auðvaldsríkið Rússland,
sem óðum er að læra af reynslunni
um mannlegt eðli, en hefir þó enn
ekki lært nógu mikið til þess að taka
upp lýðræðislega stjórn og hverfa frá
alræði eins flokks og jafnvel eins
manns? — Nafn svona fíns sendi-
herra er ágætt til að veifa því framan
í auðtrúa almenning, á meðan hægt
er að nota ummæli hans í blekkingar-
skyni, með því að sleppa kjarna máls-
ins. — Og fyrst „Vm.” er ekki treyst-
andi til að vitna í stutta grein í víð-
lesnu, ísl. tímariti, án þess að venda
því inn, sem út á að snúa, til hvers
skyldi honum þá trúandi í flóknari
málum og innanlands erjum, þar sem
meira er í húfi?
lætur hafa af sér í viðskiptum:
Fyrir hið geysimikla landflæmi,
er hann hefir keypt, greiddi
hann aðeins 114,2 miljónir doll-
ara samtals. Að vísu er þetta
stjarnfræðileg tala fyrir flesta
dauðlega menn, en þó hlægilega
lág, borin saman við verðmæti
„vörunnar“. Þannig er meðal-
verð hvers ferkílómetra aðeins
17 dollárar og 7 cent, og land-
svæði á borð við ísland, en
margfalt að landkostum og
ræktunarskilyrðum, hefir að-
eins kostað fáar miljónir króna
í ísl. mynt.
Það er þó fyrst, er saga þess-
ara viðskipta er rakin í einstök-
um atriðum, að það kemur til
fulls í ljós, hve kaldrifjaður og
óvæginn Jónatan frændi getur
verið í verzlunarsökum, er hon-
um býður svo við að horfa. Árið
1803 hófst þetta landabrall
hans fyrir alvöru. Þá keyptu
Bandaríkin fylkið Louisiana, og
seljandinn var sjálfur Napóleon
Bónaparte. Hann átti þá í blóð-
ugri styrjöld við Englendinga,
og þurfti því mjög á skildingum
að halda. Auk þess áttu Frakkar
ekki hægt um vik að gæta hags-
muna sinna og nýlenduveldis í
Vesturheimi, þar sem brezki
flotinn var því nær einráður í
Atlantshafi. Bandaríkjamenn
gripu tækifærið og keyptu land-
ið fyrir gjafverð. — Enn verr
tókst þó til fyrir Mexicomönn-
um en Napóleon. Þeir höfðu ný-
skeð átt í styrjöld við Bandarík-
in og beðið lægri hlut. Áttu þeir
nú um tvo kosti að velja, en þó
hvorugan góðan: Annað hvort
myndi ríki þeirra verða þurrk-
að út af landabréfinu, eða þeir
yrðu að selja þrotabú sitt hæst-
bjóðanda. Þó Bandaríkin hirtu
við þetta tækifæri hið frjósama
Texas og Nýju-Mexico — suð-
vesturhluta núverandi sam-
bandsríkja — fyrir sannkallað
gjafverð, skal þó játað, að þau
keyptu landið, en tóku það ekki
herskildi. — Árið 1867 kom svo
röðin að Rússaveldi. Keisari
allra Rússa réði þá ríkjum í Al-
aska, sem nú er frægt sem gull-
landið góða. En nýlenda þessi
var í hinni mestu vanhirðu og
gaf húsbændunum lítinn arð.
Hins vegar var Moskóvítinn
alltaf í aurahraki og kaus því að
skipta á hinum góðu, amerísku
dollurum, þegar Jónatan frændi
hringdi hinum digra sjóði sínum
við eyru honum, og hinu van-
metna heimskautalandi, er allt-
af var kafið í fönn og ísi. Mosk-
óvítinn hlaut líka hraklegasta
verðið, er Bandaríkin hafa
nokkru sinni látið sér sæma að
gjalda fyrir lönd sín, eða 4,70
dollara fyrir hvern km.2 — En
þarna hafði Jónatan frændi líka
gert beztu kaupin á æfi sinni,
því að á fáum árum fékk hann
kaupverðið marggoldið í skíru
gulli, er grafið var úr hinni