Dagur - 28.01.1943, Page 2

2
DAGUR
Fimmtudagur 28. janúar 1943
i
Árið 1939 hófu þrír stjórn-
málaflokkar á Alþingi stjórnar-
samvinnu. Tvær ástæður lágu til
þess, að þjóðstjórnin svonefnda
var mynduð. Önnur var sú, að
sjávarútvegurinn var þá í voða
staddur, og tóku því flokkarnir
það ráð að reyna í sameiningu að
bjarga honum frá hruni. Hin
ástæðan var ótti við yfirvofandi
stórveldastyrjöld.
Þjóðstjórnin sat að völdum liátt
á þriðja ár, þar til samvinnan
rofnaði. Flestir munu líta svo á,
að það hafi verið happ fyrir þjóð-
ina, að þessi stjórnarsamvinna
átti sér stað á þessu tímabili. Þess
vegna var það, að meiri hluti
þjóðarinnar mun hafa talið það
æskilegast, að ný þjóðstjórn allra
þingflokkanna yrði sett á lagg-
irnar að afstöðnum síðustu kosn-
ingum. Til þessa var og gerð til-
raun, en hún bar engan árangur
að sinni.
Þinginu hefir verið álasað fyr-
ir þroskaleysi, þar sem það gat
ekki komið sér saman um stjórn-
armyndun. En áður en dómur er
felldur í þessu efni, verða menn
að gera sér Ijósar allar ástæður.
Og því verður ekki neitað, að að-
stæður til samstjórnar voru hinar
erfiðustu vegna undangenginna
atburða. T. d. má benda á, að
mjög vafasamt verður að teljast
að stærsti þingflokkurinn, Sjálf-
stæðisflokkurinn, geti talizt
samningahæfur, þegar litið er til
nánustu fortíðar hans. Flokkur-
inn hefir sem sagt reynzt svo óá-
reiðanlegur í stjórnmálaviðskipt-
um, að honum getur ekki orðið
treyst eins og sakir standa.
— Sjálfstæðisflokkurinn hefir
reynzt svo brigðmáll og reikandi
í stefnumálum sínum, að hann
hefir lofað einu í dag, en tckið
það aftur á morgun, fullyrt eitt
þessa stundina, en snúizt öfugur
gegn því áður en varði. Skulu nú
nefnd nokkur dæmi þessu til
staðfestingar.
Vorið 1941 bundust þing-
flokkarnir samtökum um kosn-
ingafrestun. Var Sjálfstæðis-
flokkurinn einkum harður á því
að þessi leið væri farin. Hér skal
enginn dómur á það lagður,
hversu heppileg þessi ráðstöfun
var. Skömmu síðar varð eitt
þingsæti laust. Sjálfstæðismenn
vonuðu, að þeir gætu unnið
þetta sæti, og þá voru þeir ekki
lengi að gera kröfu um kosn-
ingabaráttú. Vonin um flokks-
hagsmuni feykti hugsuninni um
frið í sambandi við kosninga-
frestun út í veður og vind.
Þetta sama vor tóku Sjálfstæð-
ismenn á þingi þátt í ráðstöfun-
um gegn dýrtíðinni. Allt næsta
sumar neituðu ráðherrar flokks-
ins að framkvæma þessar ráðstaf-
anir og gengu þannig á móti sín-
um eigin tillögum og vilja þings-
ins.
Þessi brigðmacli Sjálfst.rðis-
manna leiddu til þess, að þingið
var kallað saman haustið 1941.
— Voru Sjálfstæðisráðherrarnir
þess hvetjandi. Á því þingi flutti
Eysteinn Jónsson sínar þjóð'-
kunnu tillögur um festing kaup-
gjalds og verðlags. Sjálfstæðis-
mönnum þótti svo mikið varið í
þessar tillögur, að þeir eignuðu
sér þær, þó að Eysteinn hefði
,,fært þær í letur“. En Adam var
ekki lengi í Paradís. Alþýðu-
flokkurinn skarst úr leik í mál-
inu af ótta við fylgistap meðal
verkamanna, ef kaupið yrði fest.
Þá þorðu Sjálfstæðismenn ekki
að standa við sín eigin orð vegna
hræðslu við að missa fylgi sinna
verkamanna og lötruðu í slóð
Alþýðuflokksins.
Eftir næstsíðustu áramót voru
gerðardómslögin sett. Ólafur
Thors sagði, að lög þessi væru
„lífsnauðsyn" fyrir þjóðina. Svo
leið og beið, þar til Sjálfstæðis-
flokkurinn tók einn við völdum
á síðasta vori. Ólafur Thors
flutti þjóðinni þann boðskap,
scm sjálfsagður var, að gerðar-
dómslögin skyldu verða fram-
kvæmd, hvað sem tautaði.
Ólafur Thors, þáverandi for-
sætisráðherra, gerði meira en að
bregðast þessu hátíðlega loforði
sínu. Hann lét það ekki aðeins
ttndir höfuð leggjast að fram-
kvæma gerðardómslögin, heldur
afnam hann lögin, sem hann áð-
ur hafði lýst yfir að væru „lífs-
nauðsyn“.
Nú fannst þó Ó. Th. þörf á
afsökunum. En þær voru sitt á
hvað. Einn daginn sagði liann,
að hann hefði orðið þess var, að
eitthvert ,,fólk“ væri á móti gerð-
ardómnum, og því hefði verið
nauðsynlegt að afnema „lífs-
nauðsynina“. Annan daginn hélt
hann því fram, að af því að Vil-
hjálmur Þór hvarf úr dóm-
nefndinni, hefði hún orðið
óstarfhæf, og því hefði hann orð-
ið að afnema lögin, en í sömu
andránni sló Ólafur því fram, að
í staðinn fyrir Vilhjálm hefði
starfhæfari maður honum kom
ið í dómnefndina. Þriðja daginn
var því svo borið við, að Her
mann Jónasson hefði eyðilagt
framkvæmd gerðardómslaganna
Eftir áramót í fyrra áttu bæj
arstjórnarkosningar að fara fram
í Reykjavík. Þá stóð svo á að
Sjálfstæðismenn gátu ekki gefið
út blöð sín vegna prentaraverk-
falls, þó að Alþýðuflokkurinn
kæmi út sínu blaði. Sjálfstæðis-
mönnum þótti þessi ójafni leik-
ur neyðarkostur, sem von var,
og sóttu það fast við Framsókn-
armenn að kosningunum yrði
frestað, þar til blöðin gætu kom-
ið út. Framsóknarmönnum þótti
nokkttr sanngirni mæla með
þessari málaleitun og tóku því
liðlega undir hana, en notuðu
jafnframt tækifærið og fóru fram
á að kjördæmamálimi, sem þá
var í uppsiglingu, yrði slegið á
frest þar til betur stæði á. Ólaf-
ur Thors tókst á loft af gleði yf-
ir þessum málalokum og gaf há-
tíðlegt drengskaparloforð um, að
kjördæmamálið skyldi lagt á hill-
una, ef kosningafrestunin gengi
fram. F.r mælt, að hann hafi rétt
upp þrjá fingur heiti sínu til
staðfestingar.
Um efndirnar á þessu dreng-
skaparheiti er öllum kunnugt,
en heppilegast er fyrir Sjálfstæð-
isflokkinn að um þær séu höfð
sem fæst orð.
Fyrir vorkosningarnar lofaði
Ólafur Thors þjóðinni að geng-
ið skyldi frá sjálfstæðismálinu á
síðasta sumri. Þegar til efndanna
skyldi koma, tilkynnti hann, að
,,ný viðhorf" hefðu skapazt í
málinu, svo að það yrði að bíða.
Þessi „nýju viðhorf“ voru raun-
ar gamalkunn frá árinu 1941,
og Ólafur Thors hlaut því að
vera vel vitandi um þau, er hann
hampaði úrslitum sjálfstæðis-
málsins hæst á undan kosningun-
um. Til þess að fegra brigðmælin
í þessu ináli, auglýsti forsætis-
ráðherra Sjálfstæðisflokksins
„nýjan sigur“ í sjálfstæðismálinu,
en þegar til kom, var hér um
engan nýjan sigur að ræða, held-
ur aðeins árétting á áður gefn-
um ummælum.
Eitt síðasta dænrið um orð-
heldni Sjálfstæðisstjórnarinnar
var það, að fyrir haustkosning-
arnar staðhæfði Ólafur Thors,
að bændur fengju síldarmjöl
samkvæmt pöntunum sínum.
Eftir kosningarnar kom annað
hljcið í strokkinn, þá kom það í
ljós, að bændur gátu ekki fengið
100% síldarmjöls eins og þeim
hafði verið lofað, heldur aðeins
60%. Reyndar var þá lofað að
bæta þetta upp með fiskimjöli,
en jregar það atriði var krufið
til mergjar, vitnaðist það, að
fiskimjölið eða efnið í það væri
í djúpum hafsins!
Nú standa bændur víða uppi
ráðþrota með búpening sinn út
af þessum brigðmælum fyrv'. rík-
isstjórnar.
Þegar allt þetta er athugað,
þarf engum að koma á óvart, þó
að ekki reynist áhlaupaverk að
gera málefnasamning við Sjálf-
stæðisflokkinn, og jafnvel er
mönnum vorkunn, þó að þeim
korni til hugar, að ósemjandi sé
með öllu við flokk með slíkri
fortíð.
Það er þó ekki með öllu víst,
að þessi skoðun sé rétt. Megin-
þungi ábyrgðarinnar af brigð-
mælum í stjórnartíð Sjálfstæðis-
flokksins hvílir á ráðherrum
flokksins, þó að flokkurinn allur
sé þar að vísu í bakábyrgð. Það
verður að teljast sennilegt, að
Sjálfstæðisflokkurinn hafi verið
frámunalega óheppinn um val
á ráðherrum sínum og vart hugs-
anlegt að það val hefði ekki get-
að tekizt stórum betur. Þess
vegna er það ekki útilokað, að
innan Sjálfstæðisflokksins leyn-
ist samningahæfir kraftar, ef vel
er leitað. Undir núverandi for-
ustu er ekki hægt að treysta
Sjálfstæðisflokknum.
Eftir tvennar kosningar til Al
þingis á síðasta ári gerðu ýmsir
ráð fyrir, að upp rynnu nýrri og
betri tímar. Sjálfstæðismenn pré-
dikuifiu ágæti
Logið með tölum.
Stærðfræðin hefir löngum mcð fullum
rétti verið talin fullkomnust, rökvísust
og óskeikulust allra fræðigreina. Öll önn-
ur vísindi keppast og við að iklæða
kennisetningar sínar og lærdóma svo
stærðfræðilegum búningi scm framast er
nokkur kostur. og öðlast þannig tölvís-
lega nákvæmni, scm ekki verði véfengd.
Þrátt fyrir þetta er hitt þó jafn satt, að
það er furðulega léttur leikur. að „ljúga
með tölum“, og það ckki all-ófróðlega í
fljótu bragði. Stundum er þetta gert ó-
viljandi. þegar sá, sem ..galdurinn" frem-
ur, botnar sjálfur hvorki upp né niður í
því. sem hann fer með. Má þá segja, að
hann ljúgi bæði að sjálfum sér og öðrum
með úlreikningum sínum. En oftar mun
þó leikurinn framinn í blekkingaskyni
við alntenning, .og er það oftast hægur
vandi, ef sá, sem þá íþrótt stundar, kann
vel að dylja lögmálsbrotin, því að þorri
manna her lítið skyn á töfra talnanna.
Skýzt, þótt skýrir séu.
Hér skulu aðeins tvö dæmi nefnd. sitt
af hvoru tagi, af mörgum, sein enn mega
kallast ný af nálinni. Hið fyrra er vafa-
laust aðeins orðið til í fljótfærni og gá-
leysi, cn ekki í blekkingarskyni, þar- sem
villan hefir enga stjórnmálalega þýðingu
og breytir engu ttm niðurstöður höfund-
arins i aðalatriðum, enda eru þær réttar.
Hins vcgar skal hér ekkert fullyrl um
það, af hvaða toga hin síðari kórvillan sé
spunnin, þótt óneitanlega virðist hún
sverja sig greinilega í ættina við vísvit-
andi blekkingar og rökfalsanir. — í ræðu
þeirri, er Einar Arnórsson, þá nýorðinn
dómsmálaráðherra, flutti í útvarpið um
áramótin, komst hann svo að orði, eftir
að hafa lýst afleiðingum hinnar ofboðs-
lcgu dýrtíðar í landinu vel og réttilega:
„I’eir, sem lagt hafa gróðafé sitt i bygg-
ingar eða fasteignir nú á styrjaldartíman-
um, munu verða að afskrifa nokkur
100% af verði þcirra eigna," o. s. frv. —
l>að skal fram tekið, að ekki gat hér verið
um misheyrn að ræða, enda voru um-
inælin siðar lálin óbreytt og orðrétt á
„þrykk út ganga". þ. á m. í sérprentuð-
uin rillingi. — Nú væri býsna fróðlegt að
heyra, hvernig þessi hálærði lögfræði-
kennari og viðurkenndi skarpvitri dóm-
ari ætlar sér að framkvæma svo slórkost-
legar afskriffir. Fram að þessu liefir
„sauðsvörtumí alntúganum" ncfnilega
verið kennt — a. m. k. í barna- og ung-
lingaskólum, hvað sem hinum „æðri"
og töldu, að framkvæmd þess
myndi lækna flest mein í stjórn-
málum þjóðarinnar. En hvar
kemur lækningin í Ijós? F.kkert
sýnir betur vanmátt Sjálfstæðis-
flokksins en það, að hann megn-
aði hvergi nærri að korna á inn-
anjjingsstjórn, jirátt fyrir þá sér
stöðuað geta einn þingflokkanna
myndað meirihlutastjórn með
hverjum hinna þingflokkanna,
er vera skyldi. Ekkert sýnir betur
en þetta, að ,,réttlætismálið“ hef-
ir engu komið til leiðar um
breytt og bætt ástand í stjórn-
málunum. En aftur á móti orkar
það ekki tvímælis, að þetta mál
hefir leitt margt illt af sér, skap-
að úlfúð, ófrið og langvarandi
deilur á þeim tímnum, er marg
vísleg verkefni kröfðust sameig-
inlegra átaka allra dugandi
manna í landinu.
Sigur Sjálfstæðisflokksins í
kjördæmamálinu mun verða
honum til dómsáfellis um langa
framtíð.
Svo fer u.m hvern þann sigur,
sem unninn er með hlutdrægni
og ofbeldi. Og Sjálfstæðisflokk
urinn stendur á engan hátt bet-
ur að vígj eftir en áður.
skólum líðnr, — að engin verðmæti verði
afskrifuð meira en um 100%, því að þá
séu þau komin niður í 0, þ. e. verðmætin
að fullu þurrkuð út! Gerisl þá harla crf-
itt að átta sig á því, að fasteignir geti orð-
ið markfalt minna virði en ekki neitt!
Vísindalegur prósentureikningur!
Nú vfkur sögunni að frammislöðu Jóns
Blöndals, hins sprenglærða hagfræðings
Alþýðuflokksins og eins „klárasta heil-
ans"er lætur að jafnaði ljós sitt skína þar
á bæ. í grein einni, er birtist í „Alþýðu-
blaðinu" 19. þ. m., er nefnist „Grunn-
kattpshækkanir og dýrtiðarilppbót", ræð-
ir hann þá „hclberu fjarsta’ðu", að hækk-
un grunnkaupsins sé ein aðalorsök dýr-
'tíðarinnar. Nú skal hér ekki farið út í
þá sálma að sinni að rökræða, hvort
þessi „helbera fjarsta-ða" hafi við nokk-
ttð að styðjast cða ekki. Rökfærsla hag-
fræðingsins fyrir sfnum málstað er jafn
fjarri lagi, hvað sem því líður, og ekki
stórum gáfulegri en það, ef eldheitur trú-
maður færði þau rök ein fyrir franthalds-
lffi sálarinnar, að hann hefði séð hvítt
sparlak á kústsskafti, og sýnzt það vera
svipur fiamliðins vinar sfns! Aðal-„rök"
hagfræðingsins, orðrætt tilfasrð, eru á
þessa leið:
„Tökum sem dæmi launþega, sem
liafði -100 kr. grunnlaun á mánuði fyrir
st-ríð. Segjum, að grunnkaup hans hafi
hækkað um 30%. I’á fær hann nú í kaup
samkvæmt siðustu vísitölu (272 stig):
•Grunn- Grunnkaups Verðlags
kaup hækkun uppbót AIls
kr. kr. kr. kr.
400 120 894,40 1414,40
Með öðrum orðum: kaupið hefir hækk-
að um 1014,40 kr. á mánuði, þar af er
grunnkaupshækkunin 120 kr. (eða tæp
12% af hækkun kaupsins)."
Og síðar f grcininni leggur hagfræð-
ingurinn ennþá megináherzlu á þennan
útreikning sinn, og hyggst nú taka af öll
tv'mæli. Þar segir svo m. a.:
„AðalatriðÁ er, hve mikil heildar-
kauphækkunin er, ög af henni er grunn-
kaupshækkunin aðeins Iítið brot (f dæm-
inu 12%).“
Alþýðlegur prósentureikningur.
Nú virðist ekki úr vegi að taka þenn-
an st.ærðfræðilega vfsdóm sérfræðingsins,
sem hann bcr svo ötullega á borð fyrir
skjólstæðinga sína, alþýðuna í landinu,
og ætlar henni að trúa scm nýju neti,
til atlnigunar frá sjónarmiði leikmanns-
ins, sem hcfir við engin hagvisindi að
styðjast, né nokkra aðra sérfræði, utan
barnalærdóminn cinan. Þá lítur dæmið
svona út: 400 kr. grunnkaup verður cftir
30% grunnkaupsliækkun og með 272
stiga vfsitölu borgað út með 1414,40 kr...
(cins og hagfræðingurinn segir). Hefðit
nú engin grunnkaupshækkun komið til!
skjalanna, væri heildarkaupið hins veg-
ar 400 x 2,72 = 1088 kr. Þarna munar
því 1414,40 -t- 1088 = 326,40 kr., sem-
grunnkaupshækkunin hefir orkað á
hcildarkaupið til hækkunar, en ekki 120
kr„ eins og hagfræðingurinn vill vera
láta, og reiknast oss til, (að vísu með að-
férð gamla barnalærdómsins f tölvfsil),
að sú hækkun nemi rösklega 32% af
heildarhækkuninni (kr. 1040,40), en ekki
12%, sem mun vera hin vísindalega
reikningsaðferð! Ennfrcmur skilst oss, að
það sé öldungis vfst, að þessi kauphækk-
un muni orka á vísitölu næstu mánaða
til hækkunar og þannig komi siðar fram
sem ný hækkun heildarkaupsins (en ckki
aðeins þessara 120 kr.), og svo koll af
kolli. En framhjá þessu markverða atriði
hefir hagfræðingurinn algcrlega gengið í
útreikningum sínum, þótl hann segi
raunar á öðrum stað f grein sinni, þar
sem sá hugsanagangur á betur við hið
vfsindalega orsakasamband, að nú sját
„hver heilvita maður, að sá hluti kaup-
ha-kkananna, sem heitir grunnkaups-
hækkun, hlýtur að verka nákværalega
cins á hag fyrirtækisins, eins og sá, sem
heitir verðlagsuppbót," og cr það hverju
orði sannara.
Er þetta veturinn?
Vffs m4, í« bleníKir atvlnnuvtijir