Dagur - 12.08.1943, Qupperneq 2

2
DAGUR
Fimmtudaginn 12. ágúst 1943
pryðin að brúnni
þAÐ er öldungis vonlaust verk
fyrir „Verkamanninn" hér,
eða önnur blöð andstöðuflokk-
anna, að ætla að telja þeim hluta
almennings í landinu, sem eitt-
hvað veit og eitthvað skilur, trú
um það, að Framsóknarflokkur-
inn fjandskapist við bætt kjör
verkalýðsins og yfirleitt við
menninguna í landinu. Einstak-
ar setningar, slitnar úr réttu
samhengi, geta að vísu dugað til
þess að slá ryki í augu hinna
grunnhyggnustu manna, en þær
hrökkva engan veginn til að
villa um fyrir þeim, sem minn-
ast þess, að á einum aldarfjórð-
ungi að kalla hefir þjóðin breytzt
úr miðaldasamfélagi um at-
vinnuhætti, samgöngur og öll
ytri lífsskilyrði, og þróast í nú-
tímaþjóðfélag, sem veitir þegn-
um sínum menningarskilyrði,
afkomumöguleika og æfikjör á
borð við það, sem bezt gerist
annars staðar, og það jafnvel í
helztu menningarlöndum heims.
Raunar má þessi breyting frem-
ur kallast bylting en þróun, þótt
hún hafi ávallt gerzt á grund-
velli laga og réttar í landinu og
á friðsamlegan hátt. Og liugs-
andi menn munu gjarnan minn-
ast þess, að Framsóknarflokkur-
inn hefir ávallt verið í farar-
broddi á þessu tímabili, ýmist
einn farið með stjórn landsins,
eða verið í leiðtoga- og áhrifa-
aðstöðu á þingi þjóðarinnar.
Ekki gleymist það heldur svo
auðveldlega, að allan þennan
tíma hefir flokkurinn átt í
harðri höggorustu til beggja
handa — annars vegar gegn í-
haldinu, sem fjandskapazt hefir
gegn nýjungunum í lengstu lög,
hins vegar gegn öfgamönnunum,
sem ávallt hafa fremur verið
kenndir við kapp en forsjá,
kunnað betur réttindum en
skyldum, verið manna frakkastir
í kröfum, en úrræðaminnstir,
þegar að því kom að ráða fram
úr, hvernig þeim yrði helzt full-
nægt af viti og fyrirhyggju.
jgjlN fyrsta stórfellda réttarbót-
in, sem alþýða manna hlaut
á þingi þjóðarinnar á þessu
tímabili, togaravökulögin, var
knúin fram á Alþingi, gegn
harðvítugu viðnámi íhaldsins,
meðan Alþýðuflokkurinn átti
þar enn aðeins einn fulltrúa og
Kommúnistaflokkurinn var alls
ekki kominn til skjalanna. Á
næstu árunum gerði Framsókn-
arflokkurinn, sem þá var lengst-
af í góðri samvinnu við Alþýðu-
flokkinn, hvert átakið öðru stór-
felldara til hagsbóta og menning-
ar alþýðunni í landinu. Líkleg-
ast er, að það samstarf stæði enn
órofið, ef kommúnistum hefði
ekki tekizt að kljúfa alþýðu-
hreyfinguna íslenzku í tvo fjand-
samlega hluta, sem keppt hafa
síðan með yfirboðum, öfgum og
óheilindum um kjörfylgi nokk-
urs hluta vinnandi manna við
sjávarsíðuna. í þessari gjörninga-
hríð tókst kommúnistum að lok-
um, illu heilli, að trylla foringja-
lið Alþýðuflokksins svo, að þeir
stungu rýtingnum í bak sinna
fornu samherja. SíSan hefir
flokkur þeirra óumflýjanlega
verið að rnolna niður, sökum
ógiftusamlegrar og misviturrar
forystu.
gÆNDUR landsins, verka-
menn, sjómenn, iðnaðar-
menn og annað millistéttarfólk
í bæjunum á í raun réttri mik-
illa sameiginlegra hagsmuna að
gæta. Allt þetta fólk þarf að
gæta afrakurs erfiðis síns fyrir
bröskurum, fjárplógsmönnum
og óþörfum milliliðum. Það
þarf í sameiningu að afla sér
menningarskilyrða og lífvæn-
legra æfikjara. Það þarf að gæta
þess, að vinnuafli þjóðarinnar
sé hæfilega skipt og skipað nið-
ur á hinum ýmsu vígstöðvum at-
vinnulífsins, í sveit og við sjó, en
hrúgist ekki allt saman á fáa
staði og af fullu handahófi. Og
— fyrst og síðast — er því lífs-
nauðsyn, að atvinnulífið í land-
inu standi í fullum blóma, hlut-
fallið milli verðlags og kaup-
gjalds haldist í réttu og eðlilegu
horfi, og ein atvinnustétt gangi
ekki á rétt annarrar með hófleysi
í kröfum og skammsýni á hag
heildarinnar, atvinnulífinu til
t jóns og niðurdreps.
£jVÍ fer fjarri, að Framsóknar-
menn yfirleitt sjái ofsjónum
yfir því, að verkamenn hafa hlot-
ið nokkrar kjarabæ.tur á þ.eirn
veltiárum, sem nú hafa gengið
yfir þjóðina. Hinar sönnu, óföls-
uðu hagsbætur verkafólksins ná
vafalaust enn fremur of skammt
en of langt. En Framsóknar-
mönnum er hins vegar fullljóst,
að raunverulegar kjarabætur
vinnandi manna fást ekki ein-
vörðungu með síhækkandi kaup-
töxtum á jtappímum, ef hver
lík hækkun er jafnótt uppetin
með sívaxandi dýitíð og gengd-
arleysi í meðferð allra fjármuna
í landinu. Slíkt hófleysi hlaut
fyrst og fremst að koma þeim fá-
tækustu og umkomuminnstu í
koll, þegar dýrtíðin og verðbólg-
an kæmi atvinnuvegum lands-
manna — undirstöðu alls mann-
lífs og menningu í landinu —
á kaldan klaka, er þeir þyrftu
aftur á venjulegum tímum að
taka upp samkeppni á heims-
mörkuðunum við framleiðslu
þeirra þjóða, er haldið hafa dýr-
tíð og framleiðslukostnaði í
hæfilegum skefjum hjá sér á
styrjaldarárunum. Það hefir líka
ótvírætt komið í ljós, að hinn
batnandi hagur almennings á
allra síðustu árum er fyrst og
fremst fólginn í vaxandi eftir-
sjiurn eftir vinnuaflinu — sem
því miður er hverfandi stundar-
fyrirbrigði — en síður í hinum
háu kauptöxtum, sem settir hafa
verið, og lítt hefðu einir út af
fyrir sig dugað verkalýðnum til
raunverulegra hagsbóta, þótt
fallegir séu á pappírnum, en
hins vegar drjúgum stuðlað að
aukinni dýrtíð og vaxandi ring-
ulreið í öllu fjármálalífi Jrjóðar-
innar, þótt önnur öfl hafi þar
einnig — og ekki síður — komið
mjög við sögu.
í stríðsbyrjun vildu Framsókn-
armenn fyrst og fremst gera öfl-
ugar ráðstafanir, til þess að
halda dýrtíðinni í skefjum, tak-
marka kajrphlaupið milli verð-
lags og kaupgjalds, taka stríðs-
gróðann úr umferð að
verulegu leyti og geyma hann
atvinnuvegunum til styrktar og
viðreisnar á hinum erfiðu eftir-
stríðsárum, í stað þess að dreifa
honnm fyrirhyggjulaust út í
stóraukinni og gjörsamlega
falskri kaupgetu og hóflausu
braski með hin raunverulegu
verðmæti, fasteignir, vörur og
vinnuafl. Hæfilegar kjarabætur
láglaunafólksins gátu svo siglt í
kjölfar þessara byrjunarráðstaf-
Framhald & 4. síOu.
Vandamál, er hvern íslending
varðar.
JJEIMILI OG SKÓLI“ heitir
" ágœtt tímarit, sem Kennarafélag
Eyjafjarðar gefur út. Eins og nafnið
bendir til, ræðir rit þetta vandamál
barnauppeldisins, og hefir þar jafnan
margt verið vel sagt. I síðasta hefti
tímaritsins er m. a. grein eftir Snorra
Sigfússon, skólastj., er ræðir m'. a.
um hina sérstöku erfiðleika dreifbýl-
isins í þessum efnum. „Dagur“ tekur
sér bessaleyfi til þess að birta nokkra
pistla úr þessari grein:
Aðstaða kennaranna, — aðbúð
barnanna.
þAÐ er óneitanlega mikill munur
" á aðstöðu kennaranna við hina
ýmsu skóla í landinu. Sumir eru þar
ömurlega settir. En kennararnir hafa
þó frjálst val, þeir geta flutt sig til,
margir hverjir a. m. k., eða hætt með
öllu. En þetta geta bömin ekki. Lög
heimta þau í skóla, og ekki ráða þau
sínum næturstað. Þau eru dæmd til
að lúta þeim skilyrðum, sem fyrir
hendi eru á hverjum stað. . . . “
Skólamir eiga ekki þak yfir
höfuðið.
„. .. . Sveitirnar hafa yfirleitt bú-
ið við mjög ófullkomið skólafyrir-
komulag síðan 1907, farskólana, sem
á sínum tíma voru góð úrbót, en
nægja ekki lengur. . . . Gallar þessa
fyrirkomulags eru margir.... Mjög
óvíða er sérstakt húsnæði fyrir far-
skólana. Verður því að semja um
skólastað við einstök heimili þennan
og þennan veturinn. Engum ber
skylda til að gera þetta, og því geng-
ur oft illa að koma skólanum og
kennaranum fyrir og fer sífellt versn-
andi, svo að skólanefndir víða eru í
standandi vandræðum með allt sam-
an. . . . Auk lélegra borða og bekkja
og ófullkominna kennslutækja, er oft
á tíðum skortur á nægilegu loftrými
og nægum og þægilegum hita og er
það ekki ósjaldan aðalmeinið. Börn,
sem koma heit og þreytt af langri
göngu, verða að koma í þægilegan
hita í stofu, þar sem þeim er skipað
að sitja kyrrum við nám. ... Og þó
er kannske einna verst, að enginn
kennari tollir (við slíka aðbúð) svo
að segja árinu lengur, ef hann á ann-
ars kost, en stöðug kennaraskipti
skapa glundroða í starfinu og ræna
æskuna víða í sveitum þeirri hjélp,
sem góður, búsettur kennari gæti
veitt henni við félagsleg og menning-
arleg viðfangsefni heima fyrir.
Farskólamir verða að þoka —
skólaheimili að rísa upp.
þEIM, sem við farskólabaslið búa,
" mun varla blandast hugur um,
að þetta fyrirkomuulag verði að þoka
fyrir öðru, betra og raunhæfara. . . .
En hvað á að koma í staðinn?
Svarið við þeirri spurningu getur
varla orðið nema á einn veg: Það
þarf að reisa skólaheimili í sveitun-
um, þar sem börn geta gengið að, er
næst búa, en hin fái þar heimavist.
.... Eg ætla, að þeir heimavist-
arskólar, sem þegar eru til og starfa,
hafi ótvírætt sannfært menn um það,
að börnunum líður þar vel, að þau
læra margt, sem farskólinn getur
ekki veitt, að þau mannast við félags-
legt samlíf og samstarf, og að hinn
fjárhagslegi þungi af rekstri skólans
er engan veginn eins mikill og ætlað
var.
Happdi-ætti í þágu skólaheimil-
anna!
gTOFNKOSTNAÐ heimavistar-
" skólanna leggur ríkið nú fram
að hálfu, og auk þess hið árlega ráðs-
konukaup. En þótt þetta sé stórmikil
aðstoð þyrfti hún þó að vera meiri,
t. d. þrír fimmtu hlutar. Og ef virki-
legt átak væri gert til viðreisnar, þar
sem erfiðleikar sveitanna fara vax-
andi.... ætti að taka happdrættið í
þjónustu þessara mála um svo sem
10 ára skeið, þegar það hefir byggt
háskólann, því að það rnunu margir
mæla, að ekki sé minna um vert und-
irstöðu en yfirbyggingu hinnar þjóð-
legu menningarhallar, er við ætlum
að reisa öldnum og óbornum til geng-
is og blessunar". —
Það er full ástæða til að gefa þess-
um orðum skólastjórans gaum. Hann
JÓNAS JÓNSSON:
Hvers vegna vilja kommúnistar
eyða byggðunum?
Það eru ekki allt vondir menn, sem trúa því, að sálir fólks með
innarlegar skoðanir kveljist í eilífum eldi. Sama má segja um
marga bolsévíka. Þeir hafa trú á blóðugum uppþotum, ránum og
kúgun, án þess að þessi grimmd og siðleysi sé í nokkru eðlilegu
sambandi við aðra þætti sálarlífsins, eða daglega framkomu
jieirra.
Ein af kennisetningum íslenzku bolsévíka-leiðtoganna er, að
það þurfi að þurrka út og eyðileggja sveitabúskap og sveitamenn-
ingu hér á landi. Mörgum bónda mun þykja þetta of fjarstætt til
að gera ráð fyrir, að liér sé rétt sagt frá. Sömu mönnum gæti líka
fundist voðalegt, að tala við fólk sem trúir fastlega á eilífar kvalir
meðbræðra sinna. Hér er um tvenns konar afsakanir að ræða. En
þeir sem trúa á eilífa útskúfun, og hinir, sem trúa á ævarandi
liyltingaþörf telja sig geta fært glögg rök fyrir málstað sínum.
Leiðtogar kommúnista viðurkenna að eyðing íslenzku byggðanna
sé þeirra áhugamál. Hafa þeir og sýnt það í verkinu. Þegar raf-
lagnir um allar byggðir landsins voru til umræðu á Alþingi í vet-
ur sýndu kommúnistar málinu hina mestu óvild, og einn af þing-
mönnum þeirra lýsti skýrt og skorinort yfir, að raflágnir um
byggðina væru óæskilegar, af því að þær tefðu fyrir eyðingu dreif-
býlisins. Einn af helztu áróðursmönnum kommúnista, Halldór
Laxness, sagði í haust sem leið, í aðalmálgagni flokksins, að
Korpúlfsstaðabúskapurinn væri eina rétta leiðin í íslenzkum
landbúnaði. íslendingar ættu að Iiætta sjálfstæðri landbúnaðar-
framleiðslu-og að reyna að selja vöru sína erlendis. Hér ætti að
hafa kraga ræktaðs lands í nánd við kaupstaði og kauptún, vinna
þar með Korpúlfsstaðasniði, og framleiða eingöngu fyrir íslenszka
þéttbýlið eftir þvf sem það þyrftiaðpotamjölk.kjöt.fimjörogegg.
Samkvæmt þessu mega leggjast niður allir bæir í dölum og með
ströndum landsins. Þar yrði afrétt fyrir sauðkindur þéttbýlisins
og þar mundi hin nýja þjóð eyða nokkru af hvíldardögum sínum,
við silungsveiði á sumrum en skíðagöngur á vetrum.
Hér er um að ræða rússneska fyrirmynd og að líkindum rúss-
neska fyrirskipun. Þegar hinn fámenni hópur rússneskra verka-
manna hafði með ofbeldi hrifsað til sín völd haustið 1917, sá
Lenin þann kost vænstan, að afla byltingunni í bili nokkurrar
bændavináttu, og gaf þess vegna rússneskum leiguliðum allar
ábýlisjarðirnai', sem áður voru í eigu kennara, klerka, aðals- og
auðmanna. En þessi dýrð stóð ekki nerna nokkur ár. Þegar Stalin
hafði fest sig í sessi tók hann með illu og góðu jarðirnar af bænd-
unum og kom á þjóðnýtingu í landbúnaðinum. Stjórnin notaði
jöfnum höndum lögregluna, herinn og hungurdauðann til að ná
jörðunum aftur í sína eigu. Stjórnin bauð tvo kosti: Ekkert út-
sæði og hungurdauða eða afhenda stjórninni býlið og verða
róðrarkarl á þjóðnýtingarskútunni. Stalin tókst með þessum
hætti að koma á samyrkjubúskap. Ótal býli eru felld saman og
komið á rússneskum Korpúlfsstaðabúskap, þar sem vélar stjórna
mönnum, en ekki menn vélum.
íslenzku kommúnistarnir vita vel, að Stalin þorði ekki að eiga
yfir höfði sér stétt frjálsra bænda. Fyrr eða síðar hefði slík stétt
hrint af sér oki kommúnismans. Þess vegna lagði Stalin út í út-
rýmingarstríð við bændur, og breytti sveitabúskapnum í stóriðju,
þar sem áhrifalausir þjónar ráðstjórnarinnar fylgjast með vél-
unum.
Hér á íslandi verður slíku ekki kornið við. Jafnvel hinn fáfróð-
asti kommúnisti lætur sér ekki koma til hugar, að hreppstjórinn,
sýslumaðurinn eða atvinnumálaráðherrann geti búið sameigin-
lega á öllum jörðum í hreppnum, sýslunni eða landinu. Náttúru-
skilyrðin á íslandi eru þess eðlis, að annað hvort verður þar að
vera búskapur frjálsra og sjálfstæðra bænda eða enginn búskapur.
Islcnzku komrnúnistarnir tóku því þann kostinn að vinna að því.