Dagur - 14.09.1949, Blaðsíða 4

4
D AGUR
Miðvikudaginn 14. sept. 1949

D AGUR
Ritstjóri: Haukur Snorrason.
Afgreiðsla, -auglýsingar, innheimta:
Marínó H. Pétursson
Skrifstofa í Hafnarstræti 87 — Sími 166
Blaðið kemur út á hverjum miðvikudegi
Árgangurinn kostar kr. 25.00
Gjalddagi er 1. júlí.
l'RENTVERK ODDS BJÖRNSSONAR H.F.
Happdrætti stjórnmálamannanna
TVÖ REYKJAVÍKURBLAÐANNA hafa ný-
lega gert að umtalsefni álitsgerð um hag ríkisins
og útlitið í efnahagsmálunum, sem þau segja
Benjamín EiríkSson hagfræðing, starfsmann Al-
þjóðabankans, hafa samið fyrir tilmæli ríkisstjórn-
arinnar. Blöðin greina frá ýmsu af efni álitsgerð-
arinnar, enda þótt. hún hafi hvergi verið birt. —
Samkvæmt frásögn þeirra þykir þessum hagfræð-
ingi óefnilega horfa um fjármál ríkisins og at-
vinnuveganna og af lít-illi gætni verið haldið á
kortunum af stjórnarvöldunum hér hin síðari ár.
Telur hann þörf á ýmsum róttækum aðgerðum og
nauðsynlegt að hefja þær hið bráðasta. Vitaskuld
eru fregnirnar af álitsgerð þessari aðeins lausa-
fregnir. Með hana er farið eins og hernaðarleynd-
armál. En því er nú einu sinni þannig farið með
hernaðarleyndarmál íslenzka ríkisins, að því helzt
ekki vel á þeim. Líldegast er því að þessar fregnir
séu að verulegu leyti réttar og fyrir liggi athyglis-
verð skýrsla þessa hagfræðings, sem áf kunnugum
er talinn einn hinn færasti vísindamaður þjóðar-
innar á þessu sviði.
HELZT LÍTUR ÚT FYRIR það, að stjórnar-
völdin ætli sér ekki að birta þessa skýrslu opin-
berlega fyrir kosningarnar a. m. k. Verður naum-
ast sagt að þau leggi sérlega mikið kapp á að
kynna háttvirtum kjósendum staðreyndir um
efnahagsmál ríkisins. Sennilegst er að leyndin
beri vott um slæma samvizku sumra- stjórnmála-
manna, sem nú sjá spádóma sína um „blóma“ í at-
vinnulífinu og gull og græna skóga til handa al-
menningi, opinberaða sem falsspádóma. Og þá
skortir manndóminn til þess að leggja spilin á
borðið, láta reynsluna tala og gefa þjóðinni kost á
að fá sem gleggsta vitneskju um ástandið áður en
hún kveður upp dóm sinn um stefnuna í kösning-
uijum í haust. Það er sérstaklega athyglisvert í
þessu sambandi, að einn stjórnmálaflokkurinn að-
eins hefir treyst sér til þess að leggja ákveðnar
tillögur fyrir þjóðina. Hinir flokkarnir slá úr og í,
stundum liggur þeim ekkert á að gera neinar
varnarráðstafanir gegn aðsteðjandi efnahags-
vandræðum, stundum telja þeir ófært að slá þeim
á frest. En hvernig sem þá og þá syngur í blöðum
þessara flokka, gnæfir þó ein staðreynd alltaf upp
úr: Þeir hafa engar tillögur borið fram um það,
hvernig eigi að snúast við vandanum. Þeir sam-
einast í einn talkór til þess að tortryggja þær til-
lögur, sem Framsóknarflokkurinn hefir borið
fram og þjóðin kan nskil á ,en forðast jafnframt að
bera fram nokkrar tillögur frá eigin brjósti. Það
er augljóst, að Sjálfstæðisflokkurinn og Alþýðu-
flokkurirm ætla sér að bjóða kjósendum til einnar
meiriháttar tombólu í haust. Þeir láta ekkert uppi
um það, hversu mörg núll séu í kassanum. Kjós-
endurnir eiga sem fyrr að gjalda sinn skatt í kjör-
klefanum, en hending ein að ráða því hvort þjóðin
uppsker nokkurn vinning af því að kjósa þessa
flokka. Framsóknarflokkurinn hefir farið öðruvísi
að. Hann hefir þegar gert þjóðinni grein fyrir þeim
aðgerðum, sem hann vill lótá framkvæma. Hver
sá, sem kýs frambjóðendur flokksins, lýsir jafn-
framt stuðningi við ákveðnar ráðstafanir til þess
að koma efnahag þjóðarinnar aftur á réttan kjöl
og tryggja öryggi atvinnuveganna. Þessi stefna
flokkanna er í raun réttri áfram-
hald af því, sem á undan er geng-
ið. — „Nýsköpunar“-flokkarnir
efndu hér til stórkostlegra happ-
drættis en áður hafði þekkzt. Þar
var lagt undir það fjármagn, sem
þjóðin hafði aflað sér á stríðsár-
unum. Nokkrir góðir vinningar
voru í þessu happdrætti eins og
öðrum, en mikill hluti fjármagns-
ins varð að engu í höndum ráðs-
mannanna. — Framsóknarmenn
vildu þegar í upphafi fara öðru-
vísi að. Þeir vildu mikla „nýsköp-
un“ atvinnulífsins, en lögðu
megin áherzlu á nauðsyn þess að
hafa jafnan gát á framleiðslu-
kostnaði og dýrtíð og forða því í
tíma að hin nýju tæki nýttust
ekki þjóðinni fyrir ráðleysi heima
fyrir og f jármagn hennar rynni út
í sandinn fyrir tilverknað dýrtíð-
ar og heimskulegra stjórnarhátta.
Þessi stefna fékk ekki að ráða.
Fjárhættu- og happdrættissjón-
armiðin urðu ofan á og þjóðin
sýpur seiðið af því í dag.
KJÓSENDUR munu veita því
athygli nú á þessum haustdögum,
að þeim er ætlað að kjósa blind-
andi, greiða atkvæði án þess að
fá að vita, hverjar ráðstafanir til
endurreisnar flokkarnir hyggist
gera. Framskónarflokkurinn einn
hefir lagt fram ákveðnar tillögui'
og gert grein fyrir þeim. Hinir
flokkai'nir sameinast um að reyna
að gera þær tortryggilegar, en
forðast jafnframt að taka á mál-
unum sjálfir. Og þeir gera betur.
Þeir stinga undir stól skýrslu
mikilsmetins hagfræðings um
ástandið í efnahagsmálunurm —
Birting slíkrar skýrslu mundi
gefa þjóðinni stórum bætt tæki-
færi til þess að átta sig á ástand-
inu og dæma um þær leiðir, sem
líklegastar eru til bjargar. En það
er eins og sumir flokkar vilji helzt
að dómgreind almennings verði
sem slöppust og vitneskjan um
staðreyndirnar sem dýpst grafin
í moðsuðukassa slagorðanna og
upphrópananna, sem fram til
þessa er aðalinnlegg sumra
stjórnmálaflokkanna til lausnar á
vandamálum líðandi stundar.
FOKDREIFAR
„Gangnaseðillinn“ á ferðinni.
EIN ER SÚ MINNING frá
bernsku- og unglingsárum mín-
um í sveit, sem rifjast oft upp
fyrir mér hér í kaupstaðnum um
þetta leyti árs, þegar svífur að
hausti og kveldskuggarnir leggj-
ast með degi hverjum æ fyrr og
æ þyngra á land og sæ. — Ein-
hvern daginn að áliðnum slætti
var jafnan von á mannaferðum
milli bæja í fjalladalnum mínum
gamla, í erindagerðum, sem allir
á bænum fylgdust með af vakandi
áhuga. Sendimaður af næsta bæ
kom tíðum, þeysandi í slægjuna
til okkar piltanna, eða hitti hey-
skaparfólldð við samantekningar
eða heyband, og færði okkur
virðulega skrásettan boðskap frá
hreppsnefndinni, „gangnaseðil-
inn“ sjálfan, þar sem yfirvöld
sveitarinnar kváðu á um það,
hversu fjárleitum og fjallskilum
skyldi hagað hverju sinni, hve
marga menn bóndi hver og fjár-
eigandi skyldi leggja til í heiðar-
göngur, fjallleitir og heimasmöl-
un o. s. frv. Þarna gat að líta dag-
skipanir, áætlanir og. fyrirmseli
um atburði, sem við unglingarnir
— og jafnvel fullorðna fólkið líka
— höfðurn lengi hugleitt og
hlakkað til: göngur og réttir og
allt það fjölbreytta líf, annir og
umsvif, ferðalög og mannfundi,
sem þeim fylgir í flestum sveit-
um þessa lands. Eg man, að fólkið
þyrptist oftast nær saman,
hvernig sem á verkum stóð, þegar
þessi langþráða sending barst því;
gangnaseðillinn var dreginn úr
umbúðunum með tilhlýðilegri
varfærni og virðuleik, og svo var
byrjað að lesa hann, skrafa og
skeggræða um efni hans og inni-
hald.
OFTAST, MINNIR MIG, var
þessi hernaðaráætlun hrepps-
nefndarinnar — a. m. k. í minni
sveit — svo gjörhugsuð og glögg,
að hún hlaut sjaldnast nokkra
teljandi gagnrýni, heldur sætti
hver og einn sig oftast möglunar-
laust við það ætlunarverk. sem
honum hafði verið úthlutað. En
út af þessu mun þó sums staðar
hafa brugðið á stundum, ef marka
má t. d. undirtektir bóndans, sem
endursendi gangnaseðilinn að
leiðarlokum til hreppsnefndar-
innar og hafði þá skrifað á hann
þessa stöku:
„Vel út búinn varstu’ aldrei
vill þó drjúgum hraka; —
ferðalúið flækingsgrey
farðu nú til baka!“
Pólitískir gangnaseðlar.
Á ÞESSU HAUSTJ má segja að
svo óvenjulega vel beri í veiði, að
von sé á tvöföldum — ef ekki
margföldum — gangnaseðlum,
göngum og réttum, og það ekki
aðeins í sveitum landsins, heldur
einnig í bæjunum. — Ráðamenn
hinna pólitísku flokka í landinu
eru nú óðum að geaf út tilskipan-
ir sínar um fjallskilastjóra,
gangnaforingja og fjallkónga, er
safna skulu um sig liðiilu og
stjórna göngum og eftirleitum á
heiðalöndum og afréttum stjórn
málanna. Vísast er, að einhverjir
undanreiðarmenn séu þegar lagð
ir af stað með nesti og nýja skó
að smala fé og föngum við ein-
hverja Seyðisá, í Kistuveri
Skúmstungum eða Þjófadölum.
Síðar verða vafalaust sérstökum
tilsjónarmönnum — með æðri og
lægri titlatogum — falið að annast
smölunina á þrengri og afmark
aðri svæðum — sveitaleitum og
heimalöndum — svo að enginn
ómerkingm' verði eft-ir skihnn nú
fremur en endranær, þegar mikjð
liggur við. Og nú bíður ekki allur
mannfagnaður og hátíðahöld
réttadagsins sjálfs, svo sem var þó
tíðast í gamla daga, heldur er
fólkinu óspart boðið „brauð og
leikir“ þegar í upphafi rekstrar
ferðarinnar, og reykvískir akró
(Framhald á 6. síðu).

DYRU EPLIN
Aldrei þessu vant hafa epli verið á boðstólum hér
og víðar um land þessa síðustu daga. Mun mörg
húsmðirin og margt barnið hafa hugsað gott til þess
að fá ný epli, er fregnin barst að eplasending væri
komin til landsins. En gamanið fór brátt að kárna.
Hveft kíló af eplunum kostar kr. 9,50 í Reykjavík,
og auðvitað mun dýrara úti á landi eins og nú er
orðin tízka. Verðið hér er 10 krónur kílóið. Þetta
verðlag er blöskrunarvert. Epli þessi eru ítölsk, og
vitað er að verðlag á ávöxtum þar í landi — sér-
staklega heldur lélegum tegundum eins og þeirri,
sem hér er völ á — er mjög lágt. Geysilangt bil er
því í milli innkaupsverðsins og útsöluverðsins hér.
í sunnanblöðunum eru gefnar tvær skýringar á
þessu. Hin fyrri, að eplin séu fengin í vöruskiptum
fyrir íslenzka hesta, hin síðari, að .dansk-íslenzkur
kaupsýslumaður, sem eitt sinn var starfandi hér í
bænum, hafi staðið fyrir kaupunum. Almenningur á
bágt með að átta sig á þessu. Hefir haldið að kílóið
í hrossunum væri ekki svona dýrt, og ennfremur
að hægt væri að komast í samband við ávaxtaút-
flytjendui' á ítalíu án milligöngu einstakra gróða-
brallsmanna. En svona er verzlunin orðin undarleg
á þessum síðustu og verstu tímum. Alls kyns fjár-
aflamenn fá að gang'a um dyr nefndanna og ráðanna
á sama tíma og verzlunarsamtökum almennings er
meinaður aðgangur þar. Og haldið er dauðahaldi í
þetta skipulag og allar kröfur um réttarbætur
hundsaðar. Og þegar rándýr vara flytzt til landsins,
þá er þannig um hnútana búið að hún þarf að vera
ennþá dýrari úti á landi en í Reykjavík.
Eplasendingin ætti að verða til þess að minna
húsfreyjur landsins á það, hvernig verzlunarmálun-
um hefir verið og er stjórnað og hverjir það eru,
sem því ráða og hafa með handauppréttingum í rík-
isstjórn, Fjárhagsráði og á Alþingi, -komið í veg
fyrir lagfæringar á þessu hörmungarástandi. E£
þessi eplasending gæti orðið til þess að festa þessi
atiiði vel í minni, hefði hún ekki til einskis komið.
Hins vegar er augljóst, að með slíku verðlagi er
fyrir það girt, að þeir, sem helzt þurfa eplanna með,
þ. e. börn og sjúklingar, njóti þeirra. Verður því að
óreyndu vandséð, að þjóðarbúskapnum Iiafi skinið
nokkuð gott af þessum undarlegu hrossakaupum
við ítalíu.
HEIMILISIIJALPIN BEZTA.
Hér var fyrir nokkru greint frá Gallup-könnun.
um það, hvort eiginmenn í einu landi væru hjálp-
legri við konuna sína við heimilisstörfin en eigin-
mennirnir í öðru landi. Kom í ljós, að frændur okk-
ar á Norðurlöndum eru um margt til fyrirmyndar £
þessu efni. Danskt blað birti fyrir nokkru þessa
mynd, til skýringar þessari Gallup-könnun.
J0Í***V
Eiginmaðurinn segir frá: Og þegar eg svaraði
spurningu skoðanakannarans um það, hvort eg væri
hjálplegur við heimilisstörfin með skýru og ákveðnu
jái, þá heyrðist óskapleg hláturhvina innan úr borð-
stofunni!