Dagur - 21.01.1950, Blaðsíða 2

2
DAGUR
Laugaradginn 21. janúar 1950
Samvinnufélögin og hagsmunamál Ákureyrarhæjar
Blekkingar bandamanna í Sjálfstæðisflokknum
og Alþýðuflokknum
LAUST OG FAST
5Í55Í«Í5ÍSÍ*ÍÍÍ
Áróður.
Andstæðingar Framsóknar-
flokksins á Akureyri linna aldrei
látum með að brýna það fyrir
bæjarbúum, að Kaupfélag Ey-
firðinga (KEA) búi við mikil
skattfríðindi, bæði hvað snertir
greiðslur gjalda til ríkisins og
bæjarins.
Þeir reyna að telja bæjarbúum
trú um, að í raun og veru væri
það heppilegra fyrir bæinn að
KEA-tæki sig upp og flytti starf-
semi sína af staðnum, a. m. k. þá
starfsemi, sem aðrir en bæjarbú-
ar standa að og reka raunveru-
lega. ' En vegna þess, að KEA
greiðir að þeirra sögn lægra út-
svar til bæjarins en vera ber, er
óvit að veita frambjóðendum
kjörfylgi, sem eru því fylgjandi,
að samvinnurekstrar gæti mest í
þjóðfélaginu.
Áróðursmenn segja og skrifa:
„Ef þú kýst Framsóknarflokkinn
ertu að vinna sjálfum þér fjár-
hagstjón, vegna þess að þessi
flokkur styður samvinnufélögin.
KEA ber allt of lágt útsvar og
það er Framsóknarmönnum að
kenna. KEA hefur milljóna tekj-
ur, en ber aðeins 100 þús. kr. út-
svar.“
Það er eðlilegt, að menn leggi
við hlustirnar, þegar þeim er sagt,
að ef KEA nyti ekki fríðinda í
skatti myndu útsvör hinna lækka
stórlega.
Skattalögin frá 1942.
Aðalástæðan fyrir því, að KEA
ber ekki hærra útsvar er ekki sú,
að vondir menn í bænum vilji
það ekki, heldúr að árið 1942
voru samþykkt á Alþingi lög um
stríðsgróðaskatt.
4. gr. þeirra laga hljóðar svo:
„Meðan ákveðið er í lögum, að
greiða skuli 90% — nítíu af
hundraði — samtals í tekjuskatt
og stríðsgróðaskatt af skattskyld-
um tekjum yfir 200 þús. krónur,
er óheimilt að leggja tekjuútsvör
á þann hluta af hreinum tekjum
gjaldenda, sem eru umfram 200
þús. krónur.“
Þarna er ekki um að villast, að
enda þótt KEA hefði milljóna
tekjur, myndi tekjuútsvar þess
vera sáralítið hærra en nú er.
Á sínum tíma hafði t. d. Kveld-
úlfur h.f. fleiri milljónir í skatt-
skyldar tekjur, en bar útsvar sem
nam rúmum 100 þús. kr.
Raunveruleg bæjargjöld.
Útsvar KEA er kr. 101.500.00.
í stríðsgróðaskatt greiðir það um
200 þús. krónur. 45% af stríðs-
gróðaskattinum fellur til bæjar-
ins, eða 90 þús. kr. Allur sam-
vinnuskatturinn rennur til bæj-
arins, um 30 þús. kr.
Auk þessa bera mörg af fyrir-
tækjum KEA sérstakt útsvar, svo
sem Alaska h.f., Kaffibrennsla
Akureyrar h.f., Mjöll, Þvottahús
s.f., Oddi vélsmiðja h.f., Samein-
uðu verkstæðin Marz h.f. og Út-
gerðarfélag KEA h.f., samtals
rúmar 50 þús. kr.
Það lætur því nærri, að samtals
greiði Kaupfélag Eyfirðinga
nærri 300 þús. kr. í bæjarsjóð
árlega. Auk þess grciðir KEA
sérútsvör á Dalvík, Hrísey,
Grímsey og Olafsfirði.
Rétt er að athuga, að allur sá
fjöldi starfsmanna, sem vinnur
hjá KEA greiðir gjöld af sínum
launum í bæjarsjóð. Bæði fastir
starfsmenn ,svo og aðrir, sem
inna ýmsa þjónustu af höndum á
vegum félagsins.
Þá má fullyrða, að Samband
íslenzkra samvinnufélaga hefði
ekki staðsett hér á Akureyri alla
þá margþættu starfsemi, sem hér
er rekin, ef hinna víðtæku og
sterku samtaka samvinnumanna
hefði ekki gætt hér í héraðinu.
En eins og kunnugt er veitir SÍS
miklum fjölda bæjarbúa góða og
örugga vinnu, auk þess sem
geysimikið fjármagn hefur verið
fest hér á staðnum á vegum þess.
Samanburður á KEA og
einkafyrirtækjum.
Aðalandstæðingár samvinnu-
félaganna, Sjálfstæðismenn og
Jafnaðarmenn hér á Akureyri,
halda því fram, að bærinn væri
betui- sétíúiy éf' samvinnuverzl-
unin væri í höndum margra
Fyrir nokkrum mánuðum kom
merkur borgari í bænum að máli
við blaðið og gerði grein fyrir
hugmynd sinni um stórfellda
stækkun Lystigarðsins. Eg ritaði
þá um málið í Fokdreifaþætti
blaðsins, en svo virðist, sem til-
lagan hafi ekki fengið mikinn
hljómgrunn meðal bæjarmanna.
A. m. k. hefur verið hljótt um
hana síðan og ekkert bæjarblað-
anna hefur séð ástæðu til að víkja
að henni. Nú um helgina ræddi ég
enn á ný við þennan ágæta borg-
ara. Hann taldi síður en svo á-
stæðu til að leggja málið á hill-
una, þótt undirtekir hafi verið
daufar til þessa. Hann var sann-
færðari um það nú en fyrr, að
þarna væri merkilegt menningar-
verk að vinna í þessum bæ, og
þarna væri e. t. v. sérstakt hlut-
verk fyrir æskufólk bæjarins,
sem vissulega skortir stór verk-
efni að kljást við, sér til uppbygg-
ingar. Okkur kom því saman um
að rifja upp hina fyrri tillögu
hans nú og benda stjórnmála-
flokkunum og bórgurunum al-
mennt á glæsilegt framtíðarverk-
efni.
Lystigarðurinn er hin mesta
bæjarprýði. Þarf ekki að lýsa því
fyrir bæjarmönnum. Oft hcfur
verið talað um að stækka hann,
en lítið orðið úr framkvæmdum.
Gert er ráð fyrir að stækka hann
til vesturs, og er það vitaskuld
gott, svo langt, sem það nær. En
meira þarf til, svo að Lystigarð-
kaupmanna, því að þá yrðu út-
svörin samtals hærri.
Berum t. d. saman verzlun eins
og Verzlunina Eyjafjörður við
KEA. Hún er að ýmsu leyti sam-
bærilegt verzlunarfyrirtæki og
KEA. Þessi verzlun greiðir 13350
kr. í bæjarsjóð, eða rúmlega 20
sinnum minna en KEA. Væri
KEA skipt niður í 20 jafnstór
fyrirtæki er a. m. k. augljóst, að
þau myndu elcki greiða neinn
stríðsgróðaskatt, en 45% af hon-
um falla til bæjarins. Samvinnu-
skatturinn, sem fellur óskiptur í
bæjarsjóð myndi þá enginn
verða. Bærinn myndi þá að a, m.
k. skaðast um þau 130 þús. kr.,
sem þessir skattar nema.
Falskenningar andstæðinganna.
Eftir að hafa athugað, í fljótu
bragði, hversu mikla þýðingu
starfsemi samvinnufélaganna hef
ur fyrir Akureyrarbæ fjárhags-
lega, dylst engum, að kenningar
íhaldsmanna og krata um fríð-
indi kaupfélaga falla um sjálfa
sig. Hitt skal aftur játað, að geti
þessir höfðingjar sannað ágæti
einkarframtaksins í bænum með
tilliti til góðrar afkomu bæjar-
sjóðs eða leitt sönnur að því, að
bærinn geti ómögule'ga verið án
7 þús. kr. útsvars Kaupfélags
Verkamanna, má vera að ástæða
væri til að.gera lítið úr þeim 300
þús., sem KEA greiðir beint í
bæjarsjóð árlega.
urinn og umhverfi hans megi
verða stórum glæsilegri og stærri
en nú er hann. Brekkan austan
Lystigarðsins er fögur og sér-
kennileg. Henni má ekki glevma,
þegar talað er um stækkun Lysti-
garðsins. Ef dreginn er ferhyrn-
ingur frá Þórunnarstræti suður
fyrir gamla spítala, þaðan niður
að Hafnarstræti, norður að Sam-
komuhúsi og þaðan vestur í Lysti
garðshornið hjá Menntaskólan-
um, má sjá, að innan þessara lína
eru miklir möguleikar til þess að
skapa eitt stórt Lystigarðssvæði,
til stórrai' prýði fyrir bæinn og
til gagns og gleði fyrir íbúa hans.
Á þessu svæði er nýja sjúkra-
húsið, og væntanlegt elliheimili.
Allir munu sammála um að um-
hverfi þessara stofnana þurfi að
prýða með trjárækt og öðrum
gróðri. Gera þær að friðsælum,
fögrum stöðum, umvafða gróðri.
í slíku umhverfi líður sjúkum
bezt, og á slíkum stöðúm vill
gamalt fólk gjarnan eiga sitt æfi-
kvöld. Tillaga hins ágæta borgara
er sú, að allt þetta svæði verði
skipulagt sem eitt Lystigarðs
svæði og leiðin upp brekkuna
verði opnuð hjá sýslumannshús-
inu. Þar verði lagður þrepstigi
upp brekkuna og hún öll gerð að
skipulegu lystigai-ðssvæði. Eins
túnin sunnan við núverar.di
Lystigarð. Reynt verði að vck;a
áhuga æskumanna og æskulýðs-
félaga í bænum fyrir þessu verk-
efni og þeim fengin forustan, með
hæfilegum stuðningi frá bænum.
AUGLÝSING 1 „ÍSLENDINGI“.
Síðasti íslendingur biríir
mynd af fallegri auglýsingu,
sem prentuð var í Degi í des-
cmber. Þessi auglýsing var
ávöxtur þess, að fyrir nokkr-
um árum cignaðist Dagur
matrixu-steypivél og gat boð-
ið auglýsendum upp á ókeypis
myndamót með auglýsingum
þeirra gegn því að þeir greiddu
það rúm í blaðinu, sem mynd-
in tæki. Hefur betta orðið til
hags fyrir báða aðila og vin-
sælt. íslendingur virðist draga
undarlegar ályktanir af þess-
ari framkvæmd. Telur hann í
fyrsta lagi, að samvinnufélög-
in hafi auglýst eins mikið í
Degi allt árið, og í desembcr,
jólamánúðinum, og áællar
auglýsingatekjur blaðsins frá
þcim 94 þvisund krónur! f öðru
lagi telur blaðið, að sú stað-
reynd, að samvinnufélögin
auglýsi meira í Degi en ís-
lendingi, sanni, að samvinnu-
félögin séu flokksfvrirtæki.
Og ennfremur, að engir nema
Framsóknarmenn sjái auglýs-
ingar í Degi! Þetta allt er
sjálfsblekking og það, sem
Bretar kalla „wishful think-
ing“. Ritstjóri fslendings hefur
setið kófsveittur með mál-
band og mælt auglýsingar
þær, sem samvinnufélögin og
fyrirtæki þeirra birtu í Degi
14. des. sl. Segir hann útkom-
una vera 630 dálksentímetra,
og sé það mun meira en fs-
lendingi hlotnaðist. Þar með
lætur hann, sem málið sé út-
rætt og sannað að samvinnu-
félögin séu flokksfyrirtæki. En
ef'ritstjórinn setti upp glcr-
augun á nýjan leik og gripi
málhandið í annað sinn og
hæri það að auglýsingum
þeim, sem einstaklingar, kaup
menn og önnur fyrirtæki cn
samvinnufélög hirtu í þessu
sama tbl. Dags, mundi hann
komast að raun um, að ])ær
auglýsingar voru um 800
dálksentímetrar, eða mun
meiri en auglýsingar sam-
vinnufélaganna og fyrirtækja
beirra og líklega meiri en aug-
lýsingar sömu aðila í fslend-
ingi. Hvaða flokk voru kaup-
menn hér að styrkja mcð
bcssum auglýsingum? Sann-
lcikurinn í málinu er auðvitað
sá. að Dagur er langsamlega
útbreiddasta blaðið í bæ og
béraði og kaunsýslumcnn og
fyrirtæki auglýsa mcst í því
blaði, seni víðast fcr. Þetta er
cðlilegt viðskiptalögmál, sem
skapvondir fslendingsritstjór-
ar ráða ekki við
Þetta verk kostar fyrst og frerost
starf og áhuga. en ekki miklar
fjárfúlgur, ef áhugi borgarannu
er almennur. Og það kostar ekki
nema lítið í gjaldeyri, og bó þá
fyrst, er að því kæmi að prýða
þennan stóra garð með gosbrunn-
um, líkneskjum og öðru slíku.
Hér er ekki rúm til ])ess að
gera nákvæma grein fyrir þvi.
hvernig þessi tillaga yrði útfæro
í einstökum atriðum En þessi á-
bending mun nægja til bess að
vekja athygli borgcranna á :,ð-
alatriðum hennar. Þarna er
glæsilegt framtíðarverk að vinua.
Hér þarf pólitísk sundrung ekk!
að torvelda framkvæmdir. Aliir
bæjarmenn standa saman um að
fegra bæinn og gera hann að
menningarbæ. Um þetta mál ættu
allir að geta staðið saman
SVONA VAR ÞAÐ
OG ER ÞAÐ ENN.
í bæjarstjórnarkosningun-
um 1942 hafði Skjaldborgin
sérstakan framboðslista og
einbcitti sér mjög gegn KEA.
Blekkingar í blaði Skjald-
byrginga um KEA og sam-
vinnufélagsskapinn gengu svo
langt, að jafnvél íslendingur
þeirra tíma gat ekki orða
bundizt. Birti blaðið grein,
eftir núv. ritstjóra, undir fyr-
irsögninni „KEA-Grýlan“,
hinn 24. jan. 1942. Þar scgir
Jakob Pétursson svo: „f raun
og veru skiptir litlu máli,
hvern hug bæjarfulltrúar bera
til KEA, því að þeir fá nauða-
lítil tældfæri í bæjarstjórn til
þess að efla eða hnekkja valdi
þess.“ En þetta var nú 1942.
Nú er Skjaldborgin daúð, þ.
e. a. s. hún hlaut sama dauð-
daga og Komintem Stalíns á
stríðsárunum. Á yfirborðinu
er engin Skjaldborg. En
Skjaldbyrgingar tróna hátt á
Sjálfstæðislistanum og víðar í
flokknum .enda þótt þcir væru
nefndir „sjónlausir einræðis-
sinnar“ í fslendingi 1942. —
Verra er þó það, að andi
Skjaldborgarinnar gengur nú
Ijósum logum um siður fslend-
ings. Nií segir blaðið það svart,
sem var hvítt í augum þess
1942. Nú þykir blaðinu það
mest um vert, að koma sam-
vinnufélagsskapnum hér fyrir
kattarnef, og hættulegt fyrir
bæjarfélagið cf samvinnu-
menn fá sæti í bæjarstjórn.
En í reyndinni hafa málin sjálf
ekkert breytzt síðan 1942. Það
er aðcins andi fslendings, sem
hefur breytzt. Skjaldborgin
lifir enn í dag í gegnum hin
hatursfullu skrif íslendings
um kaupfélögin.
TVEIR FLOKKAR ÁNÆGÐIR.
Oll bæjarblöðin hafa nú gert
að umtalsefni tillögur Dags
um breytingar á framkvæmda
stjórn bæjarins. Kemur í Ijós,
að Sjálfstæðisflokkurinn er
harðá)iægður með fram-
kvæmdastjórnina eins og hún
er, og vill engar bre.ytingar,
kommúnistar segjast að vísu
gjarnan vilja skipta um bæj-
arstjóra, en forusta bæjar-
verkfræðingsins í fram-
kvæmdamálum finnst þeim
ágæt og vilja halda henni í
lengstu lög. Má því kalla að
tveir flokkanna séu ýmist
ánægðir með ástandið eða
sæmilega ánægðir eftir atvik-
um. Alþýðuflokkurinn hefur
hins vegar lýst stuðningi við
tillögu Dags um gerbreytingu
á framkvæmdastjórninni, en
ekki cr það gert af augsýnileg-
um áhuga, heldur virðist
ólund hafa ráðið inestu. Út-
koman er því sú. að þrátt fyrir
allt fjas konunúnista og jafn-
aðarmanna um seinagang á
framkvæmdum í bænum und-
anfarin ár, er alvaran ckki
meiri en það, að erfitt sýnist
að nudda þeim til þess að gera
breytingar, þegar á hólm-
inn kemur. Um Sjálfsfæð-
isflokkinn þarf ekki að ræða í
þessu sambandi. Forustumenn
hans cru og hafa verið harð-
ánægðir með ástandið.
HUGSJÓNASTEFNA.
„Verkamaðurinn“ í gær,
kcmst að þeirri niðurstöðu, að
það sé heppileg og réttlát
hugsjónastefna hjá kominim-
istum að prédika hatur á þeim
þjóðum, sem ekki aðhyllast
ráðstjórnarskipulag. Dáfalleg
hugsjónastefna það!
ÚR BÆNUM:
StórfeUd stækkiiii Lystigarðsins
~ verkefni fyrir æsknna
Eftirtektarverð tillaga frá merkum borgara