Dagur - 21.09.1950, Qupperneq 5

Fimmtudaginn 21. september 1950
D A G U R
5
Frá bókamark
íslendingabók hin yngri
Reynslan kenndi Rússum að
treysta á reknetin
Veiðar útlendinga á síldarmiðunum
fyrir Norðausturlandi Irdómsríkar
fyrir íslendinga
Síldarvertíðinni hér nyrðra er
fyrir nokkru lokið og öll íslenzku
síldveiðiskipin komin í höfn. Síð-
ustu Akureyrarskipin komu inn
í sl. viku. Hafði engin síld veiðzt
síðustu dagana.
Það vakti sérstaka athygli
skipsmanna þeirra skipa, sem
síðast fóru af miðunum, að fjöldi
rússneskra síldveiðiskipa var enn
við veiðar og nokkurt slangur af
öðrum útlendingum, aðallega
Svíum. Rússarnir virtust ný-
komnir til landsins. Voru þeir
allir á reknetaveiðum og virtust
afla allvel.
Rússncsku skipin, sem nýlega
eru komin til landsins eru af
annarri gerð en skipin, sem
voru fyrr í si/mar og í fyrra. Á
sl. ári höfðu Rússar hér mörg
gömul skip og höfðu flest
herpinót. Einnig framan af
sumri í ár. En nú síðla sumars
koma þeir á nýjum skipum, og
treysta augsýnilega á reknetin
fremur en hcrpinótina. Hin
nýju skip þeirra eru á að gizka
200 lestir, fallegir bátar, segja
sjómennirnir okkar, líklega
með þýzku byggingarlagi.
Þessi skip eru nægilega stór til
þess að hægt sé að salta síld þar
um borð. Oftast mun sá háttur
vera hafður á, að síldinni er mok-
að í tunnurnar og salti stráð yfir
og tunnunum síðan komið í móð-
urskipin, þar sem hin eiginlega
söltun fer fram. Síðustu daga ver-
tíðar íslenzku skipanna virtust
þessi skip vera að fá góðan afla
undan Norðausturlandi, 2—3
tunnur í net. Var svo að sjá, að
skipin hefðu yfirleitt fengið tals-
verðan afla. —
Keynslan kenndi Rússum.
Sjómenn, sem fylgzt hafa með
síldveiðum rússnesku leiðangr-
anna hér við land, segja, að aug-
Ijóst sé, að^reynslan hafi kennt
Rússum hvernig bezt hentaði að
haga sér hér. Nú seinnipart sum-
ars sáust sárafá rússnesk skip
með herpinót, aðaláherzlan var
lögð á reknetin. Skipin, sem not-
uð eru, eru bæði fullkomnari og
stærri en skipin, sem fyrst komu
hingað. Stór móðurskip fylgja
flotanum, sem fyrr. Það vakti og
athygli íslenzkra sjómanna, að
enda þótt nýju skipin Rússanna
séu fallegar fleytur, virtist ýmis
útbúnaður frumstæður. T. d.
munu netin að mestu dregin með
handafli, en nægur mannafli mim
um borð og ekki spurt um erfiði.
Reynsla útlendinganna
lærdómsrík.
Sjómenn á íslenzkum síldveiði-
skipum telja reynslu útlending-
anna hér við land lærdómsríka
fyrir okkur. Þeir segja verulegt
síldarmagn hafa verið í sjónum
undan Norðausturlandi, en síldin
óð ekki og var yfirleitt of djúpt
til þess að unnt sé að stunda
veiðina frá landi með það fyrir
augum að leggja aflann upp í salt.
Utlendingarnir, með sín stóru og
rúmgóðu reknetaskip, geta leyst
þann vanda, að koma aflanum í
salt, enda þótt hann sé tekinn
djúpt undan landi. Það er stað-
reynd, sem ekki verður komizt
hjá að taka tillit til, þegar fram-
tíðar síldveiðar íslendinga eru
ræddar, að útlendingar fengu all-
góða veiði nú síðla sumars djúpt
undan Norðausturlandi, á sama
tíma og íslenzku síldveiðiskipin
voru um það bil að hætta vegna
algerðs aflaleysis. Á þessum mið-
um voru útlendu skipin einu rek-
netaskipin. íslendingarnir voru
allir með herpinót.
RÖGNVALDUR
SIGURJÓNSSON
píanóleikari
er væntanlegur hingað til bæj-
arins nú á næstunni og mun halda
hljómleika hér í Nýja-Bíó næst-
komandi mánudag, 25. þ. m.
Rögnvaldur er einn af okkar
ágætustu listamönnum, er af-
burða leikinn píanóleikari og
menntur vel í þeirri list. Skap-
heitur, djarfur og óvenjulegá
ánægjulegur músikmaður.
Okkur norður hér kemur það
sannarlega vel að mega eiga von
á andlegri hressingu nú eftir
óblíðu og hráslaga náttúrunnar
fyrirfarandi. Megum við sannar-
lega fagna því að fá slíka upp-
styttu, nú undir sumarlokin, sem
listfengur píanóleikur víðkunns
snillings hlýtur að vera hverri
óbrjálaðri mannssál. Að slíkri
unaðarnautn getur maður betur
og jafnvel lengur búið en mörgum
sólskinsdögum.
Eg býð Rögnvald innilega'vel-
kominn og geri ráð fyrir, að bæj-
arbúar taki undir það, svo að um
muni, á mánudaginn.
S.
Akureyri -
Skjaldarvík
Fyrst um sinn verða fastar
ferðir á sunnudögum frá B.
S. O. kl. 1 e. h. að Skjald-
arvík og kl. 3 til baka.
Stefán Jónsson.
Fyrir meira en 800 árum var
rituð lítil bók á landi hér,
sem varðveitzt hefur að anda og
efni til, eins og frá henni var
gengið í fyrstu, allt til vorra daga.
Höfundurinn, Ari Þorgilsson hinn
fróði, nefndi hana íslendingabók.
Þessu litla bókarkorni, ásamt
Landnámu, sem er miklu meira
rit, eigum vér að þakka flest það,
sem vér vitum um land vort og
þjóð fyrstu 2—3 aldirnar. Hefðu
þær ekki verið ritaðar og geymzt,
myndi nú vera svo að segja algert
myrkur yfir sögu vorri allt þetta
tímabil. Þessum mönnum verða
því aldrei ofþökkað störf sín og
framtakssemi.
Nýlega er komið á prent á
vegum Sögufél. Skagfirðinga
fyrsta heftið af sérstæðu og
merkilegu ritverki: Jarða- og bú-
endatal í Skagafjarðarsýslu 1781
—1949. Hafa þrír skagfirzkir
fræðimenn, þeir Jón Sigurðsson
alþm. Reynistað, Sigurður Olafs-
son frá Kárastöðum í Hegranesi
og Steinn A. Sveinsson, bóndi,
Hrauni á Skaga, unnið að samn-
ingu þessa heftis og á hinn fyrst
nefndi stærstan þáttinn þar. Nær
það yfir þrjá nyrztu hreppa sýsl-
unnar vestan Héraðsvatna, eða
norðan frá Skagatá og inn að
Seyluhreppi. En ætlunin er að rit
þetta grípi yfir alla sýsluna að
lokum.
Þama er í stuttu máli greint
frá hverri jörð, sem verið hefur í
ábúð, lengur eða skemur, á þessu
tímabili, svo að jafnvel eyðibýlin
í Gönguskörðum verða þar ekki
útundan. Getið er dýrleika
hverrar jarðar, leigumála og
eignarheimilda. Ennfr. hversu
margar þær voru byggðar á
ýmsum tímum, hvenær jarðir
fóru í auðn, frum- eða endur-
byggðust, og margs fleira.
Svo eru taldir og nafngreindir
í réttri röð ábúendur hverrar
jarðar, bændur og húsfreyjur,
allt þetta tímabil út. Getið er
hversu lengi þeir bjuggu á jörð-
inni, hvert þeir fluttust, eða hvort
þeir brugðu búi eða dóu þar. —
Loks er skrá yfir alla hreppstjóra,
hreppsnefndaroddvita og sýslu-
nefndarmenn viðkomandi hrepps.
Ennfr. bændatöl frá 1735 og 1762.
Allt er þetta byggt á hinum ör-
uggustu heimildum sem til eru:
Jarðamats-, þinggjalds- og
kirkjubókum, manntölum og
mörgu fleiru, og liggja þær flest-
ar óprentaðar á söfnum syðra.
í formálsorðum segja höfund-
arnir m. a., að þó að embættis-
og menntamönnum vorum hafi
yfirleitt verið gerð góð skil að
þessu leyti, þá gegni öðru máli
um bændastéttina. „Fræðimönn-
um hefur annað tveggja vaxið
verkið svo í augum, að ekkert
hefur orðið af framkvæmdum af
þeim sökum, eða þeim hefur
ekki þótt aðkallandi að halda á
lofti nöfnum bændanna sem
slíkra. Bændastéttin hefur þó
verið kjarni þjóðarinnar frá upp-
hafi íslandsbyggðar, og haldið við
embættismannastéttunum með
því að senda þeim margt af sín-
um efnilegustu sonum og dætr-
um.
Nú, þegar Sögufél. Skagfirð-
inga ræðst í að hefja útgáfu bú-
endatals fyrir Skagafjarðarsýslu,
vill það þar með leggja fram sinn
skerf til þess að ekki fenni með
öllu yfir nöfn þeirra bænda og
húsfreyja, er gegnt h afa því
mikilsverða starfi að hafa stjórn
og forustu á skagfirzkum bænda-
býlum síðustu 168 árin.“
Ennfremur segja þeir:
„Án efa munu margir lesendur
sakna þess, að búendatalinu
fylgja ekki ýtarlegri upplýsingar
um hvern bónda en gjörlegt hefur
þótt að taka I þetta rit. Þessum
lesendum skal á það bent, að
Jarða- og búendatalið ætti helzt
að skoðast sem upphaf á rit-
verki um skagfirzka bændur. 1
slóð þess þyrfti, ef vel væri, að
koma rit, er gerði ítarlega grein
fyrir öllum búendum í Skaga-
fjarðarsýslu á þessu tímabili, sem
viðunandi upplýsingar eru til um.
Þegar því verki væri lokið og
vel af hendi leyst, hefði skag-
firzkum bændum og húsfreyjum,
sem uppi hafa verið á þessu
tímabili, verið reistur verðskuld-
aður minnisvarði fyrir störf
þeirra, og óbrotgjarnari en þótt
hann væri af steini gjör.“
Undir þetta munu flestir geta
tekið.
Skagfirðingum er vel trúandi
til að ljúka þessu verki með sama
myndarbrag og það er hafið. En
við það á helzt ekki að sitja. Sér-
hver sýsla landsins ætti að fara
að dæmi þeirra, að skrásetja öll
býli og búendur innan sinna tak-
marka sl. 150 ár, eða lengra aftur
sé þess kostur. Að því verki unnu
væri mikinn, verðmætan fróðleik
að finna á einum og handhægum
stað, en sem nú er öllum þorra
manna óaðgengilegur, og verður
æ óaðgengilegri er tímar líða,
skjalabunkarnir á söfnum vorum
hækka, og mönnum, hneigðum
fyrir þjóðlegan fróðleik, fækkar.
Efalaust myndi hver sá maður
er þá verður uppi hér, finna
þarna nöfn einhverra forfeðra
sinna, fleiri eða færri, og vita
gleggri deili á þeim en ella, því
að væntanlega er enginn svo
hreinræktaður borgarbúi á meðal
vor í 5—6 ættliði upp, sé hann á
annað borð af ísl. ættum, að ein-
hver ættgrein hans liggi ekki út
í sveitir landsins eftir 1780, enda
engir kaupstaðir til þá.
Að sjálfsögðu er þetta mikið
verk og seinunnið. Skagfirðingar
hafa sennilega undirbúið þar ak-
urinn flestum öðrum fremur með
söfnun ætta og ýmiss fróðleiks,
sem þeir hafa unnið að síðari ár-
in. — En þetta má ekki vaxa
mönnum svo í augum, að það
hindri framkvæmdir. —
Margar ágætar bækur um ísl.
menn og málefni hafa verið rit-
aðinum
aðar kér síðan hinir fróðu menn,
Ari, Styrmir og aðrir, sem unnu
að Landnámu, skráðu sögur sín-
ar. En engin þeirra verðskuldaði
fremur að bera nafnið íslend-
ingabók hin yngri en slíkt bæja-
og búendatal, sem hér er hafið,
er næði yfir allt land. Engir
þegnar þessa þjóðfélags hafa ver-
ið, eða eru, íslenzkari en bænda-
stéttin, engin heimili íslenzkri
en sveitabýlin.
Þormóður Sveinsson.
Kartöflur,
úrvalsflokkun,
á kr. 112.50 pokinn.
Gulrófur,
ágæt tegund,
á kr. 90.00 pokinn.
Heimsent.
Kjötbúð KEA
Simi 1714
Hrossakjöt,
nýslátrað, reykt,
saltað,
Hrossabjúgu
Kjötbúð KEA
Simi 1714
Svínafeiti,
má nota ofan á brauð
í stað smjörs.
Fæst í
Kjötbúð KEA
Sirni 1714
Krækiber
fást daglega.
Kjötbúð KEA
Simi 1714
Edikssýra
komin aftur. 1
Kjötbúð KEA
Góð og glaðleg
stúlka eða eldri kona getur
fengið húspláss gegn lítils-
háttar liðlegheitum.
Afgr. vísar á. .