Dagur - 02.07.1952, Blaðsíða 4

4
DAGUR
IMiðviktitlaginn 2. júlí 1952
DAGUR
Ritstjóri: HAUKUR SNORRASON.
Afgreiðsla, auglýsingar, innheimta:
Erlingur Davíðsson.
Skrifstofa í Hafnarstræti 88 — Sími 1166
Bíaðið kemur út á hverjum miðvikudegi.
Árgangurinn kostar kr. 50.00.
Gjalddagi er 1. júlf.
i
Prentverk Odds Björnssonar h.f.
Góðum gestum fagnað
Á MÁNUDAGINN hófst í Reykjavík aðalfundur
Sambands íslenzkra samvinnufélaga, og er 50 ára af-
mælis S. í. S. minnzt í sambandi við liann, svo sem
annars staðar er greint frá í þessu blaði. Og meðal
annars í tilefni af þessum merku tímamótum í sögu
Sambandsins, er nú haldinn hér í fyrsta sinn mið-
stjórnarfundur Alþjóðasambands samvinnumanria,
og sækja hingað fulltrúar víðs vegar að. Hefur aldrei
áður verið haldin hér á landi jafn merk og fjölmenn
alþjóðaráðstefna sem þessi, og felst í því verðug og
eftirtektarverð viðurkenning á samvinnusámtökun-
um hér á landi og fortístumönnum þeirra. Þetta er
þeim mikla fjölda landsmanna, sem stendur að sam-
vinnuféiögunum vissulega mikið fagnaðarefni, og
þeir fagna nú af alhug góðum gcstum handau yfir
höfin og þakka þcim þá virðingu, sem þeirsý'na sam-
tökunum með jiví að gista ísland á þessum -merku
tímamótum.
HIN ALÞJÓÐLEGU fundarhöld samvinnumanna
heíjast í Reykjavík á morgun. Verða þá haídnir
stjórnaríundir í alþjóðasambandi samvinnumanna og
alþjóðasamtökum samvinnutryggingafélaga. Á laug-
ardaginn hefst svo sjálfur miðstjórnarfundur I. C. A.
(International Co-operative Alliance), og. jjiun hann
standa í þrjá daga. Þennan fund sækjá fullirúar:$á
18 löndum, og verða þeir um 80 talsins. Á' fundfnufn
eiga sæti fulltrúar samvinnusamtaka í þessum lönd-
um: íslandi, Svíþjóð, Noregi, DanmörklgJFinálandi,
Sovétríkjunum, Búlgaríu, Tékkoslóvakíu, Júgóslafíu,
ísrael, Sviss, Austurríki, Þýzkalandi, Hollándi, Belgíu,
Frakklandi, Bretlandi og Bandaríkjunhm. Þcssir
fundir fara fram í hátíðasal Háskóla íslands, og vérð-
ur allt, sem þar gerist, þýtt jafnliarðan á fjögur
tungumál, ensku, frönsku, þýzku og rússncsku, en
þetta eru hin opinberu mál Alþjóðasamtakanna. —
Kemur hingað til lands sjö manna starfslið á vegum
samtakanna til þess að vinna að fundinúm, og eru
túlkar i þeim liópi.
Þegar miðstjórnarfundinum lýkur, verður hinum
erlendu fulltrúum gefinn kostur á að sjá landið,
eftir því sem tími vinnst til. Sunnanlands heimsækja
þeir merkustu staði, svo sem Geysi, Gullfoss og Þing-
velli ,og svo fljúga þeir hirigað norður til Akureyrar
á miðvikudaginn kemur og dvelja liér a. tn. k. dag-
langt og kynnast hér bæ og umhverfi og stárfi sam-
vinnumanna liér um slóðir.
I*
ENDA ÞÖTT þessir erlendu fulltrúar komi liing-
að til þess að sitja samvinnuráðstefnu og séu hér á
vegum samvinnumanna, má óhikað fullyrða, að komu
þeirra er fagnað af allri íslenzku þjóðinni. íslend-
ingar hafa almennt mikinn skilning á gildi alþjóð-
legs samstarfs og kunna vel að meta það starf, scm
S. í. S. hefur þar lagt af mörkum, sem á ýmsan hátt
hefur vcrið brautryðjendastarf. AlþjóSlegt samstarf
á þessum friðsaralegu og uppbyggilegu sviðum, miðar
vissulega að auknum skilningi þjóða á milli 'og áð
friði. Þess vegna er það ekki hvað sízt mikilvægt.
SÚ STAÐREYND, að hið merka alþjóðaSamband
samvinnumanna liefur kosið að lieiðra ísland með
þessum fundahöldum, ætti að vera öllum íslenzkum
samvinnumönnum livatning og þörf áminning um
gildi samvinnustarfsins, ekki aðeins fyrir þá sjálfa og
pyngju þeirra, heldur og fyrir álit landsins út á við
og fyrir frið og bræðralag í milli stétta og þjóða.
Heimur-inn í dag þjáist af ótta við
styrjaklir og elnahagsvandræði. Og
margir þykjast sjá ráð og lækning
við þeim sjúkdómi, en þótt margir
séu þar kallaðir, eru fáir útvaldir,
og vissulega er það staðreynd, að
æ fleiri mcnn af öllum þjóðum að-
hyllast-í þessum efnum þá lausn,
sem samvinnustefrian felur í sér, hið
gullna mcðalhóf hennar í efnaleg-
um og andlegum samskiptum. Sam-
vinnan er öðrum stefriúm líklegri
til þess að skapa grundvöll fyrir
friði og rétlæti. Af því að þetta cr
skoðun okkar fjölmargra, er þenn-
an bæ og þctta hérað byggjum, þá
bjóðum við hina ágætu erlendu
gcsti hjartanlega velkonnia hingað
norður til okkar og fögnum þeim
af alhug.
Málstreitan norska og
íslenzkir skólar.
í SÍÐUSTU „Fokdreifum“
mælir Þorst. Þ. Víglundsson,
skólastjóri í Vestmannaeyjum,
enn fast með þeirri tillögu sinni,
sem hann hafði áður a. m. k. tví-
vegis komið á framfæri við blaða-
lesendur, að nýnorska, eða lands-
málið norska, eins og þetta mál-
fyrirbrigði er einnig oft nefnt,
verði tekin upp sam námsefni í
íslenzkum unglingaskólum og
öðrum slíkum framhaldsskólum
hér á landi. — Þótt þjaðið telji að
vísu ekki ástæðu til að halda uppi
löngum — og því síður hörðum
— rökræðum um þetta efni, þyk-
ir þ'ó rétt að fara hér nokkrum
orðum um hina nýju greinargerð
og rökstuðning Þorsteins skóla-
stjóra fyrir þessari tillögu, ekki
sízt þar sem hann lætur í ljós, að
sér hafi gramizt tvö atriði í fyrri
andmælum „Dags“ varðandi
þetta máí, og virðast þó bæði þau
tiléfrii slíkrar gremju harla lítil,
ef- satt og fi-ómlega skal frá sagt.
AÐ SJALFSÖGÐU er Þ. Þ. V.
bééði héiTriilt að hafa slíka skoðun
og éiririig áð kóma henni á fram-
færi, hvar sem honum þóknast.
En á sama hátt ætti honum
þá ekki að gremjast, þótt aðrir
séu þar á gagnstæðri skoðun og
gagnrýni tillöguna frá sínu sjón-
anniði.-Og engar meiðandi „get-
■sakir“ feru það væntanlega, þótt
talið sé’sjálfsagt, að skólastjórinn
vilji gjarnan launa að einhverju
gistivináttu Norðmanna, bæði frá
nýrrb dvöl hans þar í landi og
ekki síður frá námsárunum. —
En til viðbótar og áréttingar því,
sem áður var sagt hér í blaðinu
um þessa nýsiárlegu tillögu Þor-.
steins Víglundssonar skal aðeins
á þetta bent:
Ekki helmingur, —
aðeins rúml. þrðjungur.
TILLÖGUMAÐUR SEGIR, að
„nýnorskt skrifmál“ muni nú
kennt „í helmingi af öllum barna-
skólum landsins“ (þ. e. Noregs).
— í fræðiriti því, sem Menning-
arsjóður gaf nýlega út um Noreg,
segir svo um þetta efni: „Árið
1933 var rikismálið aðalmál í 3750
skólahverfum með 325000 nem-
endum, en nýnorska í 2100 skóla-
hverfum með 78000 nemendum.“
Að vísu eru þetta ekki alveg glæ-
nýjar tölur, en þó væntanlega
þær nýjustu, sem skýrslur hafa
legið fyrir um, þegar bókin kom
út fyrir 2 til 3 árum ,og ekki er
kunnugt um neina gerbreytingu
á þessu hlutfalli síðan. En hér er
vissulega um engin helminga-
skipti að ræða, eins og hver mað-
ur má sjá, heldur aðeins um
i-úman þriðjung skólahverfanna
og tæplega fimmtung nemend-
anna, þar sem nýnorskan hefur
yfirhöndina. Og öll rök benda til
þess ,að sízt muni þessi hutföll
hagstæðari í framhaldsskól-
um landsins. — Og enn
stendur þar: „Ríkismálið og ný-
norskan hafa á síðustu áratugum
nálgazt hvort annað á ýmsan
hátt, og gera ýmsir Norðmenn sér
vonir um, að þau geti með tíman-
um runnið saman í eitt norskt
ritmál. Væri þetta mikill fengur,
því að geysimikil orka hefur farið
í málstreituna, og hún hefur
valdið miklum og illvígum deil-
um í landinu nú í næstum heila
öld. Þetta á þó langt í land, því að
enn ber mikið á milli. Er lítill vafi
á því, að ritmálin í Noregi verða
tvö enn um alllanga hríð.“
Skilja ekki hver annan.
ÞÁ LÆTUR skólastjórinn mik-
ið af því, að nýnorskan „skildist
alls staðar vel“, (þ. e. í byggðum
og borgum Noregs) og „nýnorsku
getum við notað í samskiptum
okkar við Norðmenn og Svía, eða
um 10 milljónir manna.“ Þetta
væri ágætt, ef rétt og rökstutt
reyndist, en enn stendur í sömu
bók, sem áður var vitnað til — og
mun það í fullu samræmi við það,
sem bæði flestir Norðmenn og
sömuleiðis útlendingar, er dval-
izt hafa langdvölum í landinu,
vita og játa: — „Norðmaður, sem
hlustar á landa sína úr öðru
byggðarlagi tala hratt saman,
skilur stundum varla stakt orð.“
— Þ. V. staðhæfir, að nýnorskan
sé „fastmótað norskt móðurmál",
engu síður en danska og sænska,
„þótt fastmótun hennar sé miklu
yngri en hinna málanna.“ — Gott
væri þetta einnig, ef fyllilega rök
stutt reyndist, og væru þá okkar
kæru og ágætu frændur og
grannar, Norðmenn, þar með
lausir úr miklum vanda, sem þeir
þykjast vissulega hafa verið
staddir í að þessu leyti. En því er
þá Stórþingið norska að gera
samþykktir og kjósa nefndir til
þess að „fastmóta“ þetta „fast-
mótaða mál“, eins og skólastjór-
inn upplýsir þó sjálfur á öðrum
stað í grein sinni að gert hafi
verið?
Vitnisburður próf. Scips. ■ - -
ANNARS VILL nú svo vel til
að formaður þessarar málnefndar
Stórþingsins, prófessor Seip,
fyrrverandi háskólarektor í Oslo,
hefur nú alveg nýlegá verið hér
á landi, flutt erindi og átt viðtöl
við blaðamenn um einmitt þetta
sama efni. Og vissulega hefur
hann allt aðra sögu að segja en
Þ. V. — í viðtali við Morgunblað-
ið fyrra laugard. farasthonumsvo
orð m. a.: „Norska Stórþingið
hefur sett 30 manna nefnd á
laggirnar, þar sem eru fulltrúar
frá ýmsum atvinnu- og fræði-
greinum og stofnunum.... Hún
á að vinna að því að sameina hin
tvö tungumál, landsmál (ný-
norsku) og ríkismál (hina
„norskuskotnu dönsku“, sem Þ.
V. nefnir svo) .... og leggja til
grundvallar talmálið í borg og
byggð.“ Síðan lýsir prófessorinn
nánar þessu fyrirhugaða starfi og
fyrirkomulagi þess og bætir að
lokum við: „Árangurinn af þessu
stai-fi getur ekki orðið mikill á
skömmum tíma. En hann kemur
í Ijós-smátt og smátt, ef unnið er
af alúð og áhuga að settu marki.“
OG Á MEÐAN eiga svo ís-
lenzkir alþýðuskólakennarar að
hámast við að kenna þetta fast-
mótaða mál! En sú er bót í þeirri
raun, að „nýnorskan lærist á svo
miklu skemmri tíma en danskan“,
þó að hinir merkustu rithöfundar
og skáld, sem allir telja sig þó rita
á því máli, riti raunar hver sitt
mál og sitji sjaldan á sárs höfði
(Framhald á 7. síðu).

r
..Oskakonan“ í Bretlandi
Enskt blað hafði nýlega skoðanakömrun um það,
hvernig karlmennirnir vildu hafa óskaeiginkonu
— idealkonu. — Útkoman varð sú, að hún átti að
vera meðalhá, dökkhærð, mátti ekki hafa tilhneig-
ingu til þess að klæða sig of fínt og helzt vera
íhaldssöm gagnvart notkun fegurðarmeðala.
Af 10.000 karlmönnum, scm spurðir voru,
voru aðeins 16% sem töldu að „sex-appeal“
væri grmidvallarkrafa, sem menn gerðu til
verðandi eiginkonu. Aðeins 750 vildu að konan
væri falleg ,en langflestir sögðu, áð hún yrði að
vera aðlaðandi í sjón og framkomu, en aðal-
áherzluna lögðu þeir á að hún yrði að vera
elskuleg í umgengni.
Aðeins 1000 karlmenn af þessum fjölda settu það
upp að konan væri gáfuð. Ástæðan til þess að flestir
voru á móti því að konan væri ákaflega fínt klædd
eða sæktist eftir tízkufatnaði, var, að þeir vildu
forðast að, konan þeirra vekti sérstaka athygli út í
frá. Af þessum 10.000 karlmönnum voru aðeins 280
sem voru ánægðir yfir því að konan notaði púður
og önnur andlitsfegurðarmeðöl, hinir voru mót-
fallnir því að konur kæmu opinberlega fi-am púðr-
aðar og með málaðar varir. Litað hár var sérlega
„lágt skrifað“ hjá þessum karlmönnum. Spurning-
unni um það, hvort óskakonan mætti reykja var
svarað á mismunandi hátt, en aðeins 2000 af þessum
10.000 töldu að viðunandi væri að hún reykti á op-
inberum stöðum.
í heild sinni leiddi þessi könnun í ljós, að enskir
karlmenn vilja gjarnan að konan þeirra sitji á
„upphækkuðum palli“, þar sem hægt er að ganga í
kringum hana og horfa á hana, en þessj pallur má
þó aldrei vera eins hár og sá, sem húsbóndinn sjálf-
ur situr á!
Þetta var nú álit Bretanna og ekki er endilega
víst, að annarra þjóða karlmenn sættist á það, en
undarlega líkir eru karlmennirnir þó hver öðrum,
hvaða land sem þeir byggja.
Frú Jones fær S kjóla á ári
Miðlungshúsmóðir í Bandarikjunuirr, ,JÆrs. Jon-
es“, eins og hún er í daglegu tali nefnd — samnefn-
ari þorra alþýðuhú.sm. — fer að jafnaði í innkaupa-
ferð þrisvar til fjórum sinnum í mánuði og heim-
sækir í hvert sinn minnst 2 verzlunarhús. Að með-
altali notar hún 4 dollara hverju sinni, sem hún fer
að kaupa inn, en hún greiðir aðeins helminginn
„kontant“, hitt er skrifað á reikning. Hún ber sjálf
heim 87% af því, sem hún kaupir, og hún lætur
skipta í verzluninni 7% af varningnum, og ef um er
að ræða fatnað á hana sjálfa, komast skiptin upp
í 13%.
Frú Jones kaupir 4 nýja kjóla á sig á ári og saum-
ar sjálf aðra 4, hún kaupir 3,8 pör skó að meðaltali
á ári og 4,7 pör á hvert barna sinna, en húsbóndinn
lætur sér nægja 1,8 pör á ári.
Frú Jones kaupir 70% af þeim íatnaði, sem mað-
urinn hennar þarf og þegar hann kaupir inn af-
ganginn, eða 30%, er hún með honum í ráðum í a.
m. k. 1/3 af tilfellunum. Herra Jones hefur því á
þessu sviði harla litla sjálfstæða tilveru! Þessar nið-
urstöður allar urðu kunnar í nýlegri, amerískri
könnuir.á lifnaðarháttum arnerréks meðalheimilis.
GOMUL MEÐOL.
i ' 0*T'
Hve lengi er meðalið í gildi? Hvenær erþað ónýtt
fyrir aldurs sakir? Það getur verið óskemmtilegt að
iga margar meðalaflöskur og glös í skápnum og
hafa ekki hugmynd um, hvort nokkuð af því er not-
hæft lengur. Gott ráð væri að apótekin skrifuðu (
flöskumiðann hve langan geymslutíma hvert tiltek*
ið meðal þolir.