Dagur - 05.11.1952, Qupperneq 5

Miðvikudaginn 5. nóvember 1952
D A G U R
5
húsíreyja í Möðrufelli
MINNINGARORÐ
Mesfa spenging sem orðið hefur í
sögunni síendur fyrir dyrum
Bandaríkjamenn æfia að reyna vefnissprengjuna, en
óffast að Rússar verði á undan þeim
Hinn bjartasti dagur líður að
kveldi. Sumarið dvín. Sól hnígur
til viðar. Söngurinn hljóðnar. Gnýr
og háreysti starfsins brotnar sem
bára við strönd, hjaðnar og deyr,
þegar nóttin fer að höndum. Svo
kemur hvíldin djúp og vær.
En hvað sumarið er stutt og
endasleppt! Og þó er vorið hvergi
jafn bjart og heillandi, sumardag-
arnir hvergi dásamlegri en hér við
Norðurhafið, þar sem roði kvelds-
ins rennur saman við hin gullnu
ský morgunsins. Angandi og bros-
ljúfir ganga þeir um garð hver af
öðrum, blíðir og gjöfulir anda þeir
frá sér fegurð og blessun, höfugir
af þögulum friði. Á þvílíkum
stundum er dásamlegt að Iifa í
þessari veröld, unaðslegt að rísa
úr rekkju og ganga til starfs út í
morgunljómann, ljúft að hallast
þreyttur til hvíldar í faðm sumar-
næturinnar.
En hver hefir tíma til að hugsa
um það, sem fagurt er, og gleðjast
yfir því? Af áhyggjum eiga flestir
nóg, erfiði og baráttu, sem altekur
hugann, blandar hvern gleðibikar
galli, dreifir sorgarskýjum á upp-
himin andans og víðbláin vonanna,
svo að sól og stjörnur missa ljóma
síns. Aðeins örfáum hlotnast hin
dýra gjöf gleðinn.ar.og yndisleikans
í svo ríkum mæli'að þeim auðnast
að geta miðlað öðrum af auðlegð
hjarta síns. Hvár sem þeir fara,
stafar frá þeim yl og ljósi.
Ein slík kona var Jóna Kristín
Þorsteinsdóttir, húsfreyja í Möðru-
felli, sem andaðist 26. júlí sl. og
var lögð til hvíldar í heimagrafreit
þann 2. ágúst. Þann dag var bjart
veður og yndislegt, eins og fegurst
getur verið við Eyjafjörð. Þann-
ig kvaddi sveitin þessa ástsælu
konu, sem alla ævi var svo mikið
ljóssins barn.
Hún var fædd að Upsum í Svarf-
aðardal 18. maí 1896 og ólst þar
upp við mikið ástríki með mörgum
systkinum, sem öll voru hvert öðru
manríVænlegra. Þar bjuggu foreldr-
ar hennar, Þorsteinn Jónsson og
Anna Benediktsdóttir, um rúmlega
þrjátíu ára skeið, mikil sæmdar-
hjón og annáluð fyrir dugnað og
myndarbrag. Á Upsum var sjórinn
sóttur af kappi, en landbúnaður
stundaður jöfnum höndum. Er þar
kirkjustaður og bærinn x þjóð-
braut, þegar farinn er fjallvegurinn
til Olafsfjarðar. Var því iðulega
gestkvæmt á æskuheimili hennar
og mikið var þar um söng og glað-
værð, enda laðaði þessi gervilegi
og glaði systkinahópur önnur ung-
menni sveitarinnar að staðnum,
einkum eftir messu á sunnudögum.
Bjart var þannig yfir árdegi
æskunnar, eins og reyndar ævi-
deginum öllum. En þessi unga
stúlka hugsaði um fleira en glaum
og gleði. Hún var skáldmælt og
gædd næmu auga fyrir fegurð nátt-
úrunnar, enda bar margt dýrlegt
fyrir augu, hvort sem horft var til
Sólarfjalls eða út til hafsins, þar
sem
„vorsólin lýsir um lágnættisskeið
sem Ijóshvel í útfjarðamynni.“
Þessi birta íangdegisins streymdi
inn í draumlýnda, trúhneigða og
íhugula sál hennar, tók sér þar
bústað og yfirgaf hana aldrei síðan.
Einhvern tíma á þessum árum orti
hún vísur, sem lýsa tilfinningum
hennar og hugarheimi einkar vel:
Held eg fram til heiða
hljóða morgunstund.
Söngvar hugann seiða,
sólin vermir grund.
Hörpustrengi stilli,
strýkur blær um kinn.
Dagsins dýrð eg hylli,
drottins nálægð finn.
Vef mig vinararmi
vorsins góða dís,
blundar þrá í barmi,
blíðu þína eg kýs.
Minningarnar kalla,
morgunsólin skín.
I faðmi blárra fjalla
fæddist ástin mín.
Hinn 28. september 1923 giftist
hún Kristni Jónssyni, bónda í
Möðrufelli, miklum atorkumanni
og hinum bezta drang.
Hófu þau búskap sinn í Möðru-
felli og bjuggu þar alla stund síðan,
nema árin 1927—31, er þau áttu
heima í Litla-Hvammi. Eru börn
þeirra fimm, nú uppkomin og öll
hin gervilegustu.
í Möðrufelli beið hinna ungu
hjóna mikið starf, og þar í faðmi
hinna bláu fjalla nam hún yndi.
Þetta forna höfðingjasetur hófu
þau til meira vegs og prýði í iarða-
bótum og auknum híbýlakosti en
verið hafði nokkru sinni fyrr. Þar
var jafnan fjöldi manns í heimili
og afar gestkvæmt, enda var öllum
fagnað með sömu alúðinni, skyld-
um og vandalausum. Vildi Jóna
öllum gott gera sem hún umgekkst,
mönnum og málieysingjum. Börn-
um sínum var hún ástúðleg móðir
svo að af bar, og var sambandið
milli hennar og barnanna óvenju-
lega innilegt. En sama er að segja
um önnur börn og unglinga, sem
ólust upp á heimilinu eða dvöldust
þar um lengri eða skemmri tíma.
Ollum var hún þeim góð eins og
elskulegasta móðir. Annað átti
hún ekki til, þv íað ástúðin var svo
ríkur þáttur x fari hennar, að hún
ljómaði af henni, hvar sem hún
fór.
Það vakti athygli, þegar Jóna
Þorsteinsdóttir flutti inn í Eyja-
fjörð, hversu fögur kona hún var
og glæsileg. En ekki var minna
vert um aðra mannkosti hennar.
Með alúð sinni og ástúðlegu við-
móti vann hún undir eins hugi og
hjörtu þeirra, sem kynntust henni.
Hún var glaðvær að eðlisfari, en
um leið gædd ríku andlegu fjöri og
skörpum gáfum. Einkum var hún
listræn að upplagi og unni öllu því,
sem fagurt var. Las hún mikið fagr-
ar bókmenntir, en hafði þó einkum
yndi af ljóðum, enda var hún sjálf
vel skáldmælt, eins og drepið hefir
verið á. Söngvin var hún í bezta
lagi og hafði mikla söngrödd eins
og systur hennar fleiri, og í Grund-
arkirkju hljómaði vel hin fagra
rödd hennar. Þangað kom hún á-
vallt, þegar messað var, ef ekki
hömluðu óviðráðanleg forföll. Hún
var löngum ein af beztu styrktar-
stoðunum í söngflokki kirkjunnar
og vann það starf af gleði og and-
legri rausn eins og allt, sem hún
gerði, enda var hún ötul og ósér-
hlífin í öllu félagslífi, meðan heils-
an entist.
★
Því var ekki að leyna, að hin
síðustu ár gekk hún ekki heil til
skógar. Hún hafði kennt alvarlegs
heilsubrests en hlotið nokkurn bata
í bili. Óttazt var þó, að það yrði
ekki til langframa, og bar hún
nokkra áhyggju út af því að þurfa
skjótt á sjúkrahús aftur. En þá kom
dauðinn hinn miskunnsami að ó-
vörutrí og frelsaði hana frá frekari
þjáningu. Var það vinum hennar
bót x harmi, að hún, sem öllum var
svo blíð og góð, þurfti ekki að
heyja grimmt né langvinnt dauða-
stríð, þegar dagsverkinu var lokið.
Ævikvöldið kom „kyrrt og und-
urhljótt“ eins og hún hafði látið sig
dreyma um það í ljóðum sínum:
Þegar ævikvöldið kemur
kyrrt og undurhljótt,
bezt væri við barminn þinn
að blunda milt og rótt,
heyra sama sönginn þann,
er söngstu barnið við.
Ljósið þitt mun loga skært
við lífsins sáluhlið.
Þegar sumri hallaði, kom dauð-
ans engill með hljóðlátum hætti og
kvaddi þessa elskulegu konu til
fylgdar við sig, áður en stormar og
næðingar vetrarins gengu í garð.
Sárt er hennar saknað af nákomn-
um vinurn og fjöldamörgum kunn-
ingjum. Stórt er skarðið í ástvina-
hópnum, á heimilinu hennar og í
fábrotnu félagslífi sveitarinnar.
En hvernig mátti hún, sem ung
gekk til fylgdar við hina björtu
vorsins dís, bíða haustsins og myrk-
ursins? Bjartir kyndlar munu ætíð
lýsa þá leið, sem hún fer, og varpa
skærum ljóma yfir endurminning-
una. Hún hvarf inn í þau sólskins-
lönd sumardraumanna, er hún alla
tíma þráði heitast, og þar þykir
vinum hennar gott að vita hana
sæla í guðs nálægð. — Blessuð sé
minning hennar.
Benjamín Kristjánsson.
Innan skamms munu áhorfend-
ur á Kyrrahafseyjunni Eniwetok
verða vitni að xnestu spreningu
veraldarsögunnar. Þeir munu sjá
risavaxna eldsúlu stíga til himins,
frá stærstu „lifandi“ vetnis-
sprengju, sem til er.
Þessar fullyrðingar allar er að
finna í grein í tímaritinu „Satur-
day Evening Post“, eftir hinn
kunna blaðamann Stewart Alsop,
sem hefir í frásögn sinni haft
samstarf við kjamoi-kufræðing-
inn Ralph Lapp. í greininni er í
stuttu máli gerð grein fyrir þeirri
þróun, sem leiddi til þess að
Truman foi-seti taldi Bandaríkja-
mönnum nauðugan þann kost, að
hefja þessa framleiðslu.
Ákvörðunin um það, hvenær
skuli reyna vatnsefnissprengjuna,
verður tekin af forseta Banda-
ríkjanría. Það er þó ekki vitað,
hvort Truman hyggst axla þessa
ábyrgð eða hvoi-t hann afhendir
málið þeim manni ,sem kjörinn
verður forseti 4. nóvember. Þessi
málefni atomsþrengjunnar eru
sem steridur yfirskyggð af kosn-
ingabaráttunni í Bandaríkjunum,
en að henni lokinni munu þau
verða dagskrármál mannkynsins
númer 1.
Kapphlaup stórveldanna.
Tvennt verður að athugast
vendilega, áður en ákvörðunin
um sprenginguna vei'ður tekin,
segir Stewart Alsop.
1) Sprengingin í Eniwetok-eyju
vei'ður upphafið að nýrri þróun
kjamorkuvopna, og enda þótt
hún verði 10 sinnum umfangs-
meii'i en sprengingin í Hiroshima
og Nagasaki á stríðsárunum,
verður hún þó dvergvaxið hjá
þeim vetnisspi'engjum sem síðar
verða framleiddar.
2) Sprengingin á Eniwetok
verður upphafið að kapphlaupi
stórveldanna — Bandaríkjanna
og Rússlands — um yfirburði á
þessari mikilvægu grein hernað-
artækninnar, og Bandaríkjamenn
hafa þar aðeins lítið forskot.
Rússar eru imdirbúnir.
Hinn kunni kjarnoi'kusérfræð-
ingur, dr. Hans Bethe, — og fleiri
slíkir vísindamenn — eru þeirrar
skoðunar, að Rússar verði e. t. v.
á undan að sprengja vetnisbomb-
una, því að talið er fullvíst, að
þeir hafi slíka sprengju í smíðum.
Hins vegar ei'u ýmsir herfi'æð-
ingar Bandaríkjanna ekki svona
svartsýnir. Þeir telja óhugsandi
að Rússar séu komnir svo langt
í smíði kjarnoi'kuvopna, að þeir
geti sprengt slíka sprengju fyrr
en ái'ið 1954.
I gi'ein þessari upplýsir Alsop,
að það hafi staðið mikil deila um
það meðal vísindamanna og
stjórnmálamanna í Bandaríkjun-
um, hvort yfirleitt væri ráðlegt
að fara út í að búa til vetnis-
sprengjuna. Hann nefnir til
dæmis að menn á borð við dr.
Oppenheimer og David Lilienthal
hafi verið því mótfallnir, en það
var Truman, sem hér tók af
skarið.
Alsop talar um það, hver áhrif
það mundi hafa haft nú á vest-
rænu lýðræðisríkin, að — svo að
ekki sé talað um bandarísku
þjóðina sjálfa — að vita, að
Rússar væru að undirbúa vetn-
issprengju á sama tíma sem lýð-
ræðisþjóðirnar gerðu ekkert í þá
átt. Það mundi verða mikið áfall,
ef uppvíst yrði að Rússar yrðu á
undan að reyna sprengjuna, en
sá möguleiki er samt fyrir hendi.
Það er augljóst, segir Alsop, að
Bandaríkin gátu ekki, af hern-
aðarlegum og mórölskum ástæð-
um, látið vera að gera vetnis-
sprengjuna.
Rússneskur leyndardómur.
Enginn vestan járntjalds veit
með neinni vissu, hvenær Rúss-
ar reyna sína vetnissprengju, en
þó er tvennt vitað:
1) Rússar hafa enn í dag ekki
sprengt atomsprengju, sem er
nægilega sterk til þess að kveikja
í vetnissprengju og
2) Þegar Rússar sprengja þessa
vetnissprepgju, verður hinn vest-
ræni heimur var við það. En það
er ekki upplýst, hvaða tæki verða
notuð til þess að hanna spreng-
inguna, það er ennþá mikið
hernaðarleyndarmál.
Varúð vísindamaniianna.
AIsop segir, að þeir vísinda-
menn, sem hafi lagzt gegn gerð
vetnissprengjunnar, hafi m. a.
fært fram þessar ástæður:
Þegar vetnissprengjan er
sprengd, losna neutrónur úr sam-
bandi. Þessar neutrónur herja á
köfnunarefnið í loftinu og breyta
því í nokkurs konar gas, sem
inniheldur geislavii'k efni, sem
eru nefnd kolefni númer 14. Þetta
kolefni mun fylla andrúmsloftið
og þrengja sér inn í fæðuna, sem
við borðum, nægilega mikið til
þess að framkalla margar ósæki-
legar afleiðingar, svo sem ófrjó-
semi eða þá breytingu á ei'fða-
„genunum“, sem framkalla heilar
kynslóðir af vansköpuðu fólki.
Vísindin vita ekki, hvei'su mik-
ið af kolefni þarf til þess að fram-
kalla þessar verkanir, en gizka á,
að til þess þurfi nokkur hundruð
sprengingar eins og þær, sem
framkvæma á á Eniwetok innan
skamms.