Dagur - 26.10.1955, Qupperneq 5

Miðvikudaginn 26. október 1955
D A G U R
5
Ný ljóðabók:
STUNDIR SKINS OG
SKÚRA eftir Gurmar S.
Haídal.
Þrátt fyrir eirðarlausa öld brað-
ans, sem nú um hrið virðist stuðla
að því að breyta öllu andlegu
gróðurlendi í uppblásna eyðisanda
með ömurlegum ýlustráum og
hcltaþokuvæli á víð og dreif, mun
enn rætast, þótt ískyggilega horfi
um hríð, að frumrætur íslenzkrar
alþýðumennirigar í orði, óði og
eriðasnilli standi svo djúpt, að þar
muni áður en varir upp renna nýir
sprotar, sandar allir standa alsánir
og laufgaðar hlíðar, þar sem
„kveður í runni og kvakar í mó“,
kliðljúfara, Ijóðrænna og fjöl-
breyttara en nokkru sinni.
Það sannaðist ótvírætt í hinni
miklu aðsókn að lausavísukeppni
Ríkisútvarpsins sl. vetur og vor,
að enn á frumgróður íslenzkrar
rímsnilli, ferskeytlan, ótrúiega
sterk ítök og djúp í hjarta ísl.
alþýðu. En úr þeim jarðvegi
sprettur öll íslenzk skáldsnilli, ein-
stæð og óviðjafnanleg á sínum
vettvangi, þar sem hún lyftir sér
hæst. Og ég trúi því, að hin spá-
mannlegu orð tveggja snillinga lið-
inna muni standa óbrotgjörn um
Islands aldur:
„Snjalla ríman stuðlasterk
stendur alla daga.“
(E. Ben.)
„Þetta gamla þjóðarlag
það skal alltaf lifa.“
(Jón Bergmann)
Um þettá eru enn daglegar
sannanir, þótt-of-sjaldan sé þeirra
getið í Ríkisútvarpinu. Og öflug
sonnun þessara spádóma og ótví-
ræð er hin nýja ljóðabók Gunnars
S. Hafdal, „Skáldbónda í Sörla-
tungu“, Stundir skins o£ skiira,
falleg bók og fjölbreytt, 224 bls.
að stærð og vönduð að öllum frá-
gangi hjá Prentsmiðjunni Leiftri,
sem Gunnar Einarsson hefur nú
keypt.
Það er óefað rétt, sem höf. segir
um þessa nýju ljóðabók sína í nið-
urlagsorðum stutts forspjalls: „Að
öðru leyti vil ég meina, að bók
þessi hafi sér til gildis hin gömlu,
góðu sérkenni íslenzkrar ljóða-
gerðar.“
Þessi nýja ljóðabók Hafdals
sannar þetta greinilega. Hér eru
ljóð og lausavísur með öllum hans
beztu sérkennum í sterkri stígandi,
en þau eru löngu kunn af fyrri
ljóðabókum hans, Glæðum I.—II.
fyrir um 20 árum, og fyrr og síðar
af ljóðum hans og lausavísum í
blöðum og tímaritum.
Gunnar Hafdal er hrifnæmur og
hraðkvæður, skapmikill og fylginn
sér, napuryrtur stundum og beisk-
ur inn á milli, en ekki orðillur né
orðljótur, og hér hverfur þess hátt-
ar því eins og skuggar fyrir skini.
Og fjöldi ljóða þessara sanna það
ótvírætt, að dýpra standa rætur
þeirra í staríi og striti sveitalífs-
ins, —- en einnig sól og sælu hins
sístarfandi lífs, — en áður fyrr á
mclinni, og hér bregður víða fj'rir
þeim ljóðljúfa og glaða stuðlaklið
íslenzkrar rímsnilli, sem lifað hef-
ur um aldir á tungu þjóðarinnar,
•— og mun lifa, meðan íslendings-
eðli og erfðahneigð bærist með
henni.
I ljóðabók þessari er margt
snjallort og prýðilega sagt, — og
það allra bezta venjulega í látlaus-
um orðum og innilegum, hvort
sem um er að ræða áleitin áhrif
íslenzkrar náttúru eða hvarflandi
hugblæ. Og sem betur fer, verður
ekki þessurri fállegu alþýðuljóð-
um. steypt niður í botnlaust hyl-
dýpi „hugdettu-fagurkeranna“. —
(Hamingjan góða, hvílík orðskrípi
í fótataki tungunnar, nái þau að
festást!) Hreinustu listagrip ísl.
ljóðsnilli finnast tíðum í rökkur-
rauli gamallar ömmu í gælu eða
þulu við barnabörnin sín litlu! —
Hafdal skiptir ljóðum sínum í
10 kafla, og er hver með sérstöku
inngangserindi, er samtímis skýrir
að nokkru lieildarmynd þáttarins.
I inngangserindi að I. kafla seg-
ir svo:
Að morgni í vorsins veldi
ég vaknaði sæll og hress.
Þá lagði mér ljóð á tungu
lífið og fegurð þess.
Sumarmorgnar sveitarinnar
verða honum títt gleðigjafi og
undrunarefni, og gætir þess mjög
víða í ljóðum hans. Og sá er eng-
inn sálarblindur, sem opið hefur
auga fyrir yndisleik ísl. náttúru
og blæbrigðum, lifir sjálfur með í
því frá upprisu alls lífs á vor-
morgni — að liðnum ströngum
vetri — fram til fullkomnunar
þess í nóttlausu almætti okkar
stutta sumars. — Hvílíkur auður!
mætti margur „fagurkerinn" segja.
— Hér er brugðið upp örfáum
ljóð-blikum:
Mót ársól blómstur ilmar
og opnar blöðin sín.
Drýpur af gullnum greinum
glóskært anganvín....
Og hljómar vorsins gígju svo
yndisljúfir líða
um loftið mettað ilmi og bjart af
skini dags.
A sólarstund í blómskrauti sumar
grænna hlíða
er sælt að heyra ómskærar raddir
margunlags.
Við komu dags er allt í ljósi
laugað.
Lífið syngur Guði þakkargjörð. . .
Hér er ekki sofið til hádegis og
litið til sólar svefnsljóum augum!
— II. kafli er að mestu helgaður
sveitalífinu og er því allfjölbreytt-
ur, með skin og skúrir, storm og
stillur, frost og fjúk. En þetta er
sinfónía sveitarinnar helguð „bú-
skap og veðravöldum, sem vera
ber, svolitlar myndii úr sveitalífi
sýndar þér.“ —
En hér eru oft snögg veðra-
brigði og hörð:
Stormfákar skeiða um ströndu
ísi þakta.
Stórbrimið drynur ógnar-hátt
við dranga.
En svo koma Þorrastillur með
„suðlæga átt í sveitunr' og „hrein-
viðri og hlýju“:
Hreinviðri og hlýja. —
Heiðgul Marju-tása
fyllir loftsins lár. . . .“
Og....
„Friðsælt er á flóa,
fagurt út og suður,
þorra lof sé því. —
Glaðiynd verði Góa,
góður Einmánuður,
og Harpa blíð og hlý.“
Á útmánuðum skákar bóndinn
sér niður eina kvöldstund og skrif-
ar kunningjanum ljóðabréf upp á
gamla og góða íslenzkra sveita-
vísu. Þau munu enn vel þegin, og
stundum goldin í sömu mynt. Inn
á milli er hér fjöldi af liprum og
tindilfættum lausavísum, þar sem
sífelld breyting sveitalífsins birt-
ist í starfi og striti, sól og sælu,
gleði og gamni. — Allt er þetta
sinfónía sveitalífsins. —
Svo eru þættir tækifærisljóða,
fluttir á vinafundum", mörg
snjöll afmælisljóð, og margt vel
sagt. Enda eru þetta „Glampar frá
glöðum stundum". Þá eru einnig
ferðaþættir og lausavísur á ferð,
og víða komið við. Og einnig er
allmargt sagt „í breytilegum tón“,
og þar vikið að ýmsu og ýmsum
í stuttu máli, m. a. varpað stöku
að „Nýjum kaupstaðarbúa":
Jörðin sem vitnar um verk þín
og dáð,
sem vini svipt ekkja af trega
stundi,
þegar þú gerðist bæjarins bráð. —
Þú varst biti of góður í kjaft á
hundi.
Enn er ýmislegt sagt „í hálfkær-
ingi, en heiftarfrí“, og eins í
„Augnabliksmyndum af einu og
öðru,
sem augun fyrir bar. . . . “
eins og t. d. konuna, sem „skipti
um hag“:
Um hennar einkahag er skipt,
hún er kát í ranni,
enda loksins alveg gift
ýmsu vönum manni.
Einn er sá kaflinn er nefna
mætti: Sögur í bögum, eða Bögur
í sögum, og er hvort tveggja rétt-
nefni. Er þar margt vel sagt og
smellið og mun verða lært og
munað víða um sveitir:
Fróðleiks-þyrsta frónska þjóð,
fóstra Sögu og Braga,
skynja máttu að skyndiljóð
er skýr, en fáorð saga.
í IX. kafla syngur náttúra ís-
lands enn á ný, hlýtt og innilega,
og bregður þar víða fyrir þeim
gullfallegu brosum, sem hún ein á
í fórum sínum, ljúfrænt og ljóð-
þýtt. T. d. í inngangserindi:
. . . .Nú blikar júlísól við sund,
og sindur geislastrauma
slær gliti á vorn glæsta Iund,
sem geymir þúsund drauma.
Og um vorið:
.... Heyrist þá að heiðarbæ
hauðurs æðasláttur. —
Orvast lofti, landi og sæ
lífsins andardréttur!
Og lindin streymir:
. . . .Sem barnsins hjal er blárra
linda niður,
í blíðri návist þeirra er ró og
friður. . . .
Hér eru mörg falleg ljóð, m. a.
Júnínótt og svo hið mikla og inni-
lega átthagaljóð A gömlum slóð-
um, traust ljóð og efnismikið.
I lokakafla bókarinnar leiðir
höfundur
„huga að liðnum degi
með lífsins klið og starfsins þyt,
þegar ríkir fegins friður
við fagurt kvöldsins sólarglit....
Er hér lýst bæði degi að kvöldi,
bóndans og bamsins, en einnig
ævikvöldi kunningja og vina o. fl.
Hér eru m. a. heil eftirmæli í einu
erindi — og mikið sagt. Um Þórð,
kyndarann, eru þrjár ferskeytlur.
Þetta er sú síðasta:
Fórnarstarfa framlag hans
fer í gleymsku-sjóðinn.
Að kvöldi minning kyndarans.
kulnar — eins og glóðin.
Og hér er einnig hið hugljúfa og
kliðþýða Vögguljáð (við lag eftir
Björgvin Guðmundsson) o. m. fl.
í ljóðum þessum hefur Gunnar
Hafdal vaxið sig dýpra og sterkara
en áður inn í náttúru lands síns
og þjóðlíf í nánasta návígi á ann
an áratug. Munu því mörg ljóð
Bækur sendar milli manna með mjólkurbílum
Á öðrum stad i blaðinu er ailglýs-
ing frd sljórn Bókasafns Saurbœjar-
lirepps um samkomu, er stjórnin
efnir til í Sólgarði nœslk. laugar-
dagskvöld til ágóða fyrir saftiið.
liókasafnið lifir nú allmerkileg
tímamót. Það var 70 ára á síöasta
vetri. Og nú.er það áð fíytja i hið
nýbyggða félagshcimili að Saurbæ.
Það hefur að vísu lengst ævinnar
verið tif húsa í Saurbæ, en þó einn-
ig í Sandhóluni og Kfónustöðum,
og ,n ú að síðustu allmörg ár í Mel-
gerði.
En nú er það að lá íast og varan-
lcgt heimili. Og er vonandi að Jiað
blómgist og dafni vel í liinu nýja
húsi og sú komi líðin, að þarna
komi einnig lestrarsalur, er fólks-
fjöldinn vex í sveitinni og byggðin
þéttist.
Fyrstu stjórn félagsins skipuðu
þeir Árni Hólni, Saurbæ, lienedikt
Einársson, Hálsi, og Daníel Sigfús-
son, Núpufelli.
í bókasafninu eru nú rúm 1400
bindi, flcst íslenzkar bækur, en þó
fáeinar á dönsku.
Bakur ganga bœ frá bce.
Sá siður hefur oftast verið hafður,
að láta nýjar bækur ganga bæ frá
bæ. En þær eldri eru lánaðar úr
safninu og skilað þangað aftur. En
göngufyrirkomulagið lieíur reynzt
misjafnlega.
Bækurnar hafa dvalið lcngur en
skyldi á sumum bæjunum. Og þeg-
ar bækurnar eru 2—3 viktir á bæ,
fara þær ekki til margra félags
manna yfir veturinn. Reynslan er
líka sú, að bækurnar eru 2—3 vetur
á göngu milli 40 félagsmanna. Þá
hefur og állmlkið borið á því, sem
mun algengt á öllunr almennings-
bókasöfnum, að ekki er íarið eins
vel með bækurnar og skyldi. Bók-
unum var þvælt og á þær rissað,
bæði af börnum og fullorðnum.
Bœkur með mjólkurbifreiðum!
Nú breytti stjórnin um aðferð
við útlán á síðasta vetri. Sendi bæk-
urnar með mjólkurbifreiðunum til
íélagsmanna, og þeir síðan að lcstri
loknuni áftur til bókasalnsstjórnar.
Eengu þeir þá strax aftur nýjar bæk-
ur. Var þetta miklu lrjálsara. Þeir,
sem lítið lásu, gátu nú látið bæk-
urnar liggja hjá scr í ró og næði,
enda notuðu sumir sér það vel og
hans og lausavísur vekja sérstakt
bergmál í hug og hjörtum bænda
og sveitafólks, sem enn unna Ijóð-
um. — Enda eru þar enn Hljóða-
klettar íslenzkrar ljóðástar og
snilli, sem geyma eiiga „Islands
lag“. Og þar á að hreinrækta gróð-
urmold þjóðmenningar vorrar, eigi
oss að verða líf lagið eftir hallær-
ið mikla og sálarháska milli
tveggja heimsstyrjalda og atóm-
aldar.
Helgi Valtýsson.
héldu bókum hjá sér allt upp í 18
vikur. En þeir lestrarfúsari fengu
meira að lcsa. Það heimili, er fékk
ílcSÍar bækur, fékk 38 nvjar yfir
veturinn. En sá, er las minnst, að-
eins 6 bækur.
\uk þess fengu menn, eins og
áður, eldri bækur úr safninu.
Með þessu nýja fyrirkomulagi var
miklu betra að fylgjast með því,
hvernig íarið cr með bækurnar á
hverju hcimili. lvom það í Ijós, að
langflest heimilin fara vel mcð bæk-
urnar og niörg prýðisvcl.
Ejárráð safnsins hafa alltaf verið
lítil, og þ\í ekki liægt að kaupa
nema lítið af bókttm og miklu
minna cn þörí er á. Á síðasta starfs-
ári voru keyptar 108 bækur, og er
lað mcð mesta móti. Þar af var 61
béik eftir íslenzka höfunda, 22 sög-
ur, 17 alls konar sagnafróðleikltr,
6 leikrit og 16 fræðibækur. En 47
bækur eru cftir útlenda liöfunda,
40 sögur, 5 leikrit og 2 fræðibækur.
Islenzkt efni eftirsótt.
Fólkið sækir mest cftir léttum
skemmtisögum og mcir eltir íslenzk-
um. íslenzkar Jjjóðsögur og minn-
ingar eru einnig eftirsóttar. Annars .
eru kröfur til lesefnis margvíslegar.
Einri vill álls ckki sjá J)á bé)k, er
annars sækist mikið cftir.
Má í því sambandi minnast Jjcss,
að ýmsir eiga í fórum sínum bækur,
er Jieir kæra sig ekki um að eiga,
en mundu koma scr vel í almenn-
ingsbókasaíni. Væri vcl lil fundið,
að velunnarar bókasafnsins, er eiga
slíkar bækur, íærðu [>ær saíninu að
gjöl á afmælinu.
I stjórn safnsins eru nú Jieir Ár-
mann Ingimarsson, Hálsi, Ingvi
Olason, Litladal, og Magnús Hétltn
Arnason, Krónustöðum.
Lciðrétting
Missagt er það í siðasta blaði
Dags, 19. október, að þeir Árni
Magnússon Hólm og Þorleifur
Jónsson hafi verið í Möðruvalla-
skóla fyrsta starfsvetur skólans.
Þeir koma báðir í skólann 1. okt.
1881, og var Þorleifur aðeins þann
vetur í skólanum eins og fleiri
piltar. Eins og kunnugt er gengu
þá yfir Norður- og Austurland
stórkostleg harðindi og mun það
hafa valdið því, að nokkrir piltar
hættu við framhaldsnám í skólan-
um. Líka kom þennan vetur leið-
inda atvik: hið svo nefnda matar-
mál. Að vísu komust sættir á milli
skólapilta og brytans, fyrir vitur-
legar tillögur séra Arnljóts á Bæg-
isá, sem þá var þingmaður Eyfirð-
inga og manna mest hafði barizt
fyrir stofnun skólans. — Sömu-
leiðis er misritað i „Islendingi“
19. okt. 1955 að Möðruvallakirkja
sé hundrað ára gömul. Hún er
byggð 1867, og var yfirsmiður
hennar hinn þjóðkunni smiður
Þorsteinn Daníelsson, Skipalóni.
Skjaldarstöðum 22, okt. 1955. ;
Jón Jónsson. j