Dagur - 20.10.1956, Blaðsíða 5

Laugardaginn 20. oktcber 1956
DAGUR
(H- • •— -
5
Galdrakarlinn á Ytri-Brekkuimi
Mikil gæfa er það fyrir galdramenn nútímans, að ef er sú tíð, að
menn séu bornir á bál fyrir galdra. Jóhann Jónsson skósmiður í
Krabbastíg 1, nýtur þess að vera ekki samtíðarmaður Þorleifs
Kortssonar, þess er frægastur var fyrir galdrabrennur á 17. öld. Þá
hefði hann efalaust þurft að gjalda með líf isínu, fyrir hnýsni í
leyndardóma náttúrunnar.
Enginn hlutur er yfirnáttúrlegur.
Galdramenn eru ekki á hverju
strái, þótt nútíminn unni þeim
langlííis. Því þótti það ómaksins
vert að hafa tal af einum slíkum.
Maðurinn heitir Jóhann Jónsson
og er skósntiður að iðn. Fæddur á
Syðribrekkunni en á nú heima á
þeirri ytri, í svonefndum Krabba-
stíg.
Þangað var gengið einn góðviðris
daginn fyrir skömmu og litazt um
meðal trjáa og runna, og svo birtist
Jóhann í eigin persónu, ekki óá-
þekkur í sjón og sambland af pró-
íessor og galdramanni og tautandi
fyrir munni sér: „Enginn lilutur er
yfirnáttúrlegur, þótt niargir skilji
skammt. Og skilningsleysið kemur
af því, að menn íylgja ekki lögmál-
um náttúrunnar, og skólarnir og
tíðarandinn hjálpa til að drepa liið
rétta eðli mannsins."
Ræktaði kúmen og lét í
brennivín.
„Hvenær Iærðirðu þessa speki?"
sagði eg, er við höfðurn heilsast.
„Fyrstu innsýn á þá hluti gaf afi
minn mér. Hann átti garð og rækt-
aði kartöflur og grænmeti og hlúði
mjög að þessurh gróðri, bæði með
því að búa til skjól, hreinsa illgresi
og á allan þann máta, er hann
kuiitai. Hann útskýrði fyrir mér,
litlum dreng, livernig ætti að rækta
plönturnar, og hann sagði, hvers
vegna þetta og liitt væri nauðsyn-
legt. Hann ræktaði kúrnen, sem gaf
lullþroskað og bragðsterkara kúmen
en það, sent fékkst í verzlunum.
Þ'ettá gaf liánn kúnningjunum, sem
létu það útí brennivín og geymdu
til gamlárskvölds."
Þeir voru nærri búnir að
drepa mig.
„Þá hala menn líklega kunnað
betur með vín að fara en nú?“
„Nei, blessaður vertu. Eg get
sagt þér dæmi um það. Eg var ekki
nema 5 ára, þegar gangnamenn
heltu ofan í mig þrælsterku brenni-
víni og voru nærri búnir að drepa
mig, þegar afi kom að og tók einn
og barði hina með honum. En þá
varð eg hræddur í fyrsta en ekki
síðasta skipti á ælinni, því eg hélt
hann mundi kála þeim.“
Ræktar ferskjur.
í garðinum lians Jóhanns vaxa
cplatré, ferskur, plómur, auk al-
gengra tegunda trjáa og matjurta.
í litlu glerhúsi er ferskjutré, og Jó-
hann sækir ávextina og sýnir mér.
Það eru eílaust einu ávextir þessar-
ar tegundar, sem ræktaðir eru liér
um slóðir og girnilegir á að líta.
En eplatrén bera ekki aldin, að-
eins blóm, þegar best lætur. Plómu-
tréð er ofurlítið duglegra, þótt upp-
skeran sé ekki stór. Þarna eru líka
stór jarðarber og hnullungsstórar
kartöflur. Allur hefur þessi gróður
lítið vaxtarrými, en trén eru þó
með stóra og vöxtulega ársprota.
Margt fer forgörðum.
„Hvernig áburði notar þú til að
fá þennan öra vöxt?“
„Það er löng saga og lygileg. Eg
get sagt þér liana, ef þú vilt, en
auðvitað ertu sjálfráður, hvcrju þú
trúir. Bcsti áburðurinn til vaxtar
er stytzt sóttur."
„Hvaða áburðúr er það?“
Jóhann horfir fast á mig til að
missa ckki af áhrifunum, og segir
síðan: „Það er hland." Síðan bætir
liann við: „Eg hef s'tundum haft
gaman af því að heyra konur vera
að vandræðast með garðaplönturn-
ar sinar, sem ekkert vilja vaxa, og
vantar þó stundum ekkert annað
en það, sem þær eiga svo liægt með
að bæta úr, ef þær hefðu vit á. Nei,
heldur leita þær til ráðunauta og
sérfræðinga eða annarra kvenna
jafnheimskrá ög þær eru sjálfar.
Þær grípa fyrir munn og nef, ef ég
segi þeim þetta.“
Sjáðu þennan.
„Hér er myndarlegur ánamaðk-
ur,“ segi eg.
„Þetta er kvikindi," segir Jóhann.
„Sumir eru fingursverir og langir
ég ræktaði ánamaðk. Það eru
skemmtilegar skepnur og hafa vit
fyrir sig.“
„Þú hefur ræktað maðkinn til að
bæta moldina?"
Jóhann lítur á niig með þó nokk-
urri virðingu fyrir svona sjaldgæfri
þekkingu og segir nú frá ánantaðk-
arræktinni.
Margir vitlausari en ánamaðkar.
„Eg sá að moldin var léleg, með
gráu og dauðu lagi í, svo ofarlega
að plönturnar höfðu ekki eðlilega
djúpar rætur. Þessu varð að breyta,
og ,þá rifjaðist upp fyrir mér lræð-
in hans afa. Honum þótti vænt urn
ánamaðka og sagði að þeir opn-
uðu og loftræstu jarðveginn. Það er
annars skrítið að það, sem manni
er sagt á barnsaldri og maður hefur
svo ekki lnigsað um í áratugi og
ætti að vera búinn að steingleyma
fyrir löngu, getur allt i einu riljast
upp, rnanni sjálfum til hinnar
mestu furðu.
Svo tók eg mig til eitt vorið og
tíndi alla jrá ánamaðka, sem eg
fann, og safnaði í tvo stóra kassa.
Það var nú meiri fénaðurinn. Allir
héldu að nú væri eg loksins orðinn
alveg vitlaus. Eg hafði mold í köss-
unuin, en ánnað ekki. Svo íór eg
að hugsa um fóðrunina sjálfa.
Reyndar gaf ég þeim ekki annað,
en mér jrykir sjálfum gott, t. d.:
rjórna og sykur, og einnig muldár
brauðkökur. Eg gaf jteint alltaf á
sama tíma, og ef eg ekki kom á
réttum tírna, ætluðu jreir að verða
vitlausir. Þcir vissu hvað tímanum
leið, })ó jicir hefðu ekki klukku og
tækju ekki sólarhæð.
Einu sinni ætlaði eg að gera þeirn
vcl til, og keypti lianda þeim Jransk-
bráuðð niður í bæ. Mér dvaldist
svolítið á leiðinni og var orðinn
heldur seinn með matinta. Þeir voru
auðvitað allir komtair upp og orðn-
ir grenjandi vondir. Eg reií nú
brauðið í sundur og gaf jrcim. En
þá var eins og þeir hefðu séð fjand-
ann sjálfan, svo fljótir eru jreir nið-
ur, og svo fornemaðir voru þeir, að
þeir létu ekki sjá sig, fyrr en eg
hafði tínt hvern einasta brauðbita
burt. Það var ölgerið, sem }>eir vildu
ekki. Það eru rnörg kvikindi vit-
lausari en ánamaðkar."
„Hvernig uxu skepnurnar, og
hvað gerðirðu svo við þær?“
„Þeir uxu svo fljótt að }>að var
auðséð að j>á vantaði ekkert. Þeir
voru orðnir svona sverir og svona
langir," sagði Jóhann og sýndi
mér. „Þá gróf eg holur í lóðina og
lét J>á þar. Síðan eru j>eir búnir
að berbreyta gróðrarmoldinni. Þetta
eru einu vinnumennirnir, sem eg
hefi haft, og þeir eru bæði iðnir og
trúir J>jónar.“
Daman vildi komast inn.
Við litum inn í litla gróðurhúsið.
Þar er ferskjutréð, sem borið hefur
145 ávexti í surnar.
„Hvernig frjófgaðirðu blómin?"
„Bæði með pensli og höfuðvatns-
sprautu. Pensillinn var betri. Svo
var mér nú reyndar boðin lijálp.
Það heimsótti mig dama, sem vildi
komast inn í húsið, en }>að var lok-
að, og eg skipti mér ekkert af
henni."
„Talaðirðu ekkert við hana?"
„Það var hún, sem talaði. Þú
hefðir átt að heyra til hennar, lags-
maður. Þetta var hunangsfluga, og
hún er of stór íyrir jressi blóm, og
j>ess vegna vildi eg síður hleypa
henni inn. Eg fór svo inn á verk-
stæðið og fór að vinna. En held-
urðu að hún komi ekki og láti eins
og andskotinn. Þarna flaug hún í
kring um hausinn á mér, þar sem
eg sat og hélt að hún mundi ráð-
ast á mig og Stinga mig. Hún reifst
og reifst eins og hunangsflugur ein-
ar geta rifist. Svo hætti eg að vinna
og lagði hendurnar fram á borðið.
eftir J>ví. Þú lieíðir átt að sjá, þegar
DAGURINN OG VEGURINN.
Eg, til dala út úr bæ, V<
ek í vagni traustum,
logn er yfir landi og sæ,
ljómar sól á fjallasnæ,
veðrið eins og verður bezt á haustum.
í næði eg ferðar nóta vil,
en nokkuð á það brestur,
vagninn skekst og veltur til,
því vegurinn er, hér um bil
cins og hann getur orðið, á haustin verstur.
Kannske hrannast hríðarský
um hnjúkana öllum megin,
og fangið næðir napurt í,
næsta dag, er heim eg sný,
— en þá er sjálfsagt verið að hefla veginn.
Oft í huga eg þess spyr,
án þess svar að finna,
— og víst það undrun vakti fyrr —
hve vega og daga forsjónir
cru stundum ósamtaka að vinna.
DVERGUR.
Jóhann skósm. hcldur á ávaxtaskál með heimaræktuðum ferskjum,
Hún seltist j>á óðara á borðið og
skreið allt í kring um }>ær. Eg sá
að hún vildi mér eitthvað, en skoll-
inn sjálfur má skilja suð í hunangs-
llugu, hugsaði eg og fór altur að
vinna. Flugan espaðist ]>á um allan
helming og lór aftur á stað, og
svona gekk það, þangað til mér datt
erindið í hug. Eg lét glerkrukku á
borðið. Hún }>agnaði og settist á
krukkuna og skreið síðan niður í
hana. Þá bar eg hana út og öpnáði
glugga í gráðurliúsinu óg* sleppti
henni inn. Þetta var J>að, sejn hún
vildi. Hún kom oftar til tnín. ,og
liagaði sér nákvæmlega 'eins, íiémá
hvað hún hlammáði sér strax í
krukkuna, }>egar eg lét hana á’ borð1
ið. Við urðum meztu vinir," segir
Jóhann að lokum." „Og j>að sk'yldi
cnginn hakla, að hunangsflugur
væru skini skroppin dýr.“
Gefur sprautur og græðir tré.
Jóliann ól upp 15 trc af ’epla-
kjörnum. Þau heita ýmsum nötniún.
Hann heldur mikið upp á Jónatan.
Hann hefur gert tilraunir með að
örva vöxt trjáa, með }>ví að taka
safa úr ágræddu tré og setja írin-
undir börkinn á óvirkum trjám, er
uxu upp af kjarna. Og J>essar til-
raunir hafa borið árangur.
A vetrum brýtur snjórinn stund-
um greinar at trjánum í garðinum.
En Jóhann græðir j>ær jafnhárð-
an. Segir hægast að setja brotin
saman í frosti, en auðvitað }>urfi
að gera }>að strax, hvernig scm
viðrar.
Og sjón er sögu ríkari í J>essu
efni. Fallegar greinar og alveg heil-
brigðar eru cnn með heftiplástur.
Umbúðir Jóhanns frá vetrinum.
Þegar kálið sprakk.
„Hvernig gengur kálræktin?"
„Það eru mörg ár síðan eg rækt-
aði dálítið. af káli, en síðan kál-
maðkurinn kom, }>á er erfiðara um
vik. Fvrst kunni enginn ráð, og eg
ekki heldur. En j>egar eg sá maðk-
inn og vissi að hann dræpi pliint-
urnar, séitti eg salt og setti hnefa á
hverja plöntu af cinskærri fólsku,
til }>essa aðkomukvikindis. En betur
lór en ætlað var. I-Ivítkálið milt
hefur aldrei verið fallegra eða
stærra, og voru stærstu hausarnir
(i pund og beinharðir og hvítir að
innan.
Eg hengdi }>á á stilkunum í
geymsluna. En eitt sinn um vetur-
inn, er við vorum að spila inni I
stofu, heyrðist ]>essi rokna hvéllur,
og spilin fellu á borðið, og ég hljóp
niður til að vita, livað væri á seyði.
Hélt að vatnsleiðsla hefði sprung-
ið. En svo var ekki, heldur hafði
eitt stærsta kálið sprungið og trístr-
ast um alla geymsluna. Eriginri hef-
ur gefið mér viðhlítandi skýringu á
jjessum ósköpum. En vel mætti
hugsa sér saltið og saltpéturinn,
sem plantan dróg úr moldinni,
hafi orsakað }>essa sprengingu í
félagi."
Hvítu mýsnar.
„Hefur þú ekki drepið tré á þessu
likti?"
„Jú, mörg tré,“ svarar Jóhann.
,.Eg hef þau íyrir hvítar mýs, eins
og læknarnir, og margs hef ég orð-
ið visari af jjessum tilraunum, og
með því að líta á smásjána. Eg ltefi
gert margar vitleysur, sem eg sár-
naga niig í handarbökin fyrir, eins
og þegar eg var að lækna krabba-
meinið. Eitt tréð var með illkynjað
krabbamein, og eg var næstum béi-
irin að lækna það. Með ]>ví meðal
annars að taka börkinn af, }>ar sem
meinið lá, og skafa það upp. En
]>á varð mér }>að einu sinni á, áð
bera blákkfférnis-blandaða tjörií í
sárið. En blakkfernisinn smaug í
gegn úm æðar og véfi og inn í
marg og drap það.“
Hver er svo efíirtekjan af
ávaxtaræktinni?
„Anægjan er næstum eina eftir-
tekjan. En hún er nægileg og marg-
falt meira virði en fyrirhöfnin.
Stundum dettur mér éitthvað nýtt
í hug, og [>á hetidi eg frá mér skón-
um og hleyp út í garðinn yg frarn-
kvæmi j>að }>egar i stað. Og hérna
í garðinum á ég mínar beztu stund-
ir,“ segir Jóhann að lokurn.
—o—
Eg J>akka Jóhanni fyrir samtalið,
og síðan hcf cg óskað J>ess, að marg-
ir hefðu jafnmikinn áhuga fyrir
gróðri jarðar og liann. Jóhann er
athugull að eðlisfari og prólar sig
áfram í ræktun og meðferð liinna
vandmeðförnustu plantna, og nýt-
ur ]>ess að umgangast gróandann
á litlu lóðinni sinni og hina tryggu
}>jóna í moldinni. Gaklrasvipurinn
er horfinn, en í lians stað íhyggli
og síungur, jeytandi liugur }>ess
manns, er skort hefur æðri mennt-
un og aðstöðu til vísindastarfa, en
leggur J>é> ekki árar í bát, en unir
löngum stundum við stafrofið að
leyndardómum náttúrunnar.
E. D.
Frá Sjómanafélagi Ak.
Á fundi Sjómannafélags Akur-
eyrar sl. sunnudag var eftirfar-
andi tillaga samþykkt með öllum
greiddum atkvæðum.
„Fundur í Sjómannafélagi Ak-
ureyrar, haldinn sunnudaginn 14.
október 1956, lýsir samþykki sínu
við byrjunaraðgerðir ríkisstjórn-
arinnar til að stöðva dýrtíðina. —•
Jafnframt treystir fundurinn því,
að staðið verði vel á verði gegn
tvers konar verðhækkunum."