Dagur - 13.12.1956, Qupperneq 4

4
D AGUR
Fimmtudaginn 13. desember 1956
DAGUR
Ritstjóri: ERLINGUR DAVÍÐSSON
Afgreiðsla, auglýsingar, innheimta:
Þorkell Björnsson.
Skrifstofa í Hafnarstræti 90. — Sími 1166.
Árgangurinn kostar kr. 75.00.
Blaðið kemur út á miðvikudögum.
Galddagi er 1. júlí.
Prentverli Odds Björnssonar h.f.
Harmsaga lítillar þjóðar
SVO ER AÐ HEYRA af fréttum utan úr heimi,
að ekkert lát sé á hryðjuverkum Rússa í Ung-
verjalandi. Fyrir dyrum standa nú nýjar hand-
tökur á saklausu fólki, sérstaklega á mönnum,
sem mótþróa sýna gegn ofbeldinu. Meðal annars
eru verkalýðsleiðtogar nú handteknir hver af öðr-
um. Allsherjarverkfall ríkir í landinu. Frétzt hef-
ur, að Kadarstjórnin eigi nú brátt að víkja, þar eð
henni hefur ekki tekizt að fá fólkið til að sætta sig
við harðstjórnina.
Rúmur hálfur annar mánuður er nú liðinn frá
því að ungverska þjóðin gerði uppreisn gegn hinni
kommúnistísku ógnarstjórn. Svo að segja óslitið
síðan hefur hvert hryðjuverkið rekið annað, en
þrátt fyrir allar þæm hörmungar, sem ungversk
alþýða hefur orðið að þola, hefur hinum rúss-
nesku harðstjórum ekki enn tekizt að drepa úr
þjóðinni kjarkinn og baráttuviljann fyrir frelsinu.
RÚSSAR ERU ORÐNIR berir að því, að hafa
þverbrotið stofnskrá Sameinuðu þjóðanna með
framferði sínu í Ungverjalandi. Þeir hafa ekki
skirrzt við að rjúfa grið og gefin loforð. Þeir
fluttu Imre Nagy, fyrrverandi forsætisráðherra
landsins, nauðugan úr landi, eftir að hafa tælt
hann úr griðastað sínum í Júgóslafneska sendi-
ráðinu, með loforðum um full grið. Þeir flytja
Ungverja unnvörpum nauðuga til Rússlands,
meira að segja börn á barnaskólaaldri. Engin tak-
mörk virðast vera fyrir yfirgangi þeirra og ódæð-
isverkum. Við liggur, að engin orð fái lýst þeim
hörmungur, sem þeir hafa kallað yfir ungversku
þjóðina, og víst er um það, að þeir sem fjarri
standa og horfa á þennan hrunadans úr fjarska,
hafa engan möguleika á því að gei-a sér ljósa
grein fyrir öllum þeim ósköpum. Nýlega lét einn
fulltrúi Vesturveldanna þau orð falla á fundi
Sameinuðu þjóðanna, að ungverska þjóðin styndi
nú undir hinu sama oki, sem smáþjóðir hefðu orð-
ið að þola af þeim Hitler og Stalin.
Manni liggur við að segja, að það versta af öllu
sé að hinar frjálsu þjóðir heimsins skuli þurfa að
horfa á þjóðarmorðið og fá ekkert að gert. Sú
harmsaga, sem er að gerast í Ungverjalandi, ber
þroska og menningu heimsins sannarlega ekki
fagurt vitni.
NÚ LIGGUR VIÐ, að tala landflótta Ungverja,
á þessum hálfum öðrum mánuði, frá því að hörm-
ungarnar byrjuðu, sé orðin eins há og allir ís-
lendingar samanlagt, þrátt fyrir stranga gæzlu á
landamærum Ungverjalands og Austurríkis. —
Þetta fólk fagnar frelsinu. En sá fögnuður hlýtur
að vera beiskju blandinn. Það eru sjálfsagt smá-
munir þó að þetta fólk þurfi að skilja allar sínar
eignir eftir í ræningja höndum, efnalegt tjón er
hægt að bæta, en vafalaust eiga margir flótta-
mannanna nána ættingja og vini í klóm böðlanna,
annaðhvort lífs eða liðna. Og við það bætist vitn-
eskjan um það, að erlendur her er að murka lífið
úr þjóðinni allri.
Rússar og dýrkendur þeirra á Vesturlöndum
reyna að telja heiminum trú um að herir þeirra
séu að berjast við fasista og landráðamenn. Má
vera að einhverjir geri sér þá skýringu að góðu.
Þó má það furðulegt heita. Manni nær mun það
vera, að Rússar séu að drýgja
sömu „dáðir“ í Ungverjalandi nú
og í Eystrasaltslöndunum forðum.
Allir þekkja hver urðu örlög
þeirra.
En hvað segja svo jábræður
Rússa á íslandi um þessar aðfar-
ir hinna rússnesku vina sinna?
Þeir segja hið sama og jafnan
áður, þeirra rödd er bergmál að
austan. Gagnrýni á Rússa er ekki
leyfð, og ef einhver dirfist að
impra á slíku, þá er hann um-
svifalaust múlbundinn. En full-
víst má þó telja, að þessi harði
dómur eigi ekki við nema um
foringjana, sjálfa leppa Rússa á
íslandi. Hinn óbreytti liðsmaður
fordæmir ofbeldisverkin og fyr-
irlítur þá, sem þau fremja.
Það stoðar lítt að skýla sér á
bak við fagrar stefnuskrár um
aukin mannréttindi og jafnrétti.
Stefna hins kommúnistíska
skipulags birtist í verkunum, sem
við augum blasa í Ungverjalandi.
Og verkin sýna að engu er eirt.
Allt, sem manninum er helgast,
er fótum troðið og forsmáð. Líf
og hamingja einstaklingsins, jafn-
vel heillar þjóðar, er þeim
einskis virði. Allt, sem fyrir
verður, er drepið og limlest, og
eftir er skilin auð og sviðin jörð.
Tiikynning fil pósfnofenda á Ak.
Desember 1956
Póststofan á Akureyri vill vekja
athygli yðar á því, hversu mikils-
vert það er fyrir góða og örugga
afgreiðslu, að póstsendingum sé
skilað til flutnings eins fljótt og
frekast er unnt. Aldrei er samt
meiri þörf á þessu en þegar líður
að jólum og koma þarf jólapóst-
inum á ákvörðunarstað og til við-
takenda fyrir ákveðinn dag.
Hér á eftir fer yfirlit yfir,
hvenær síðustu ferðir fyrir jól
verða frá Akureyri út um land,
eftir því sem bezt verður vitað,
en þess ber að gæta, að margar
ferðir, þótt áætlaðar séu (einkum
ferðir sérleyfisbifreiða og áætl-
aðar flugferðir), geta fallið niður
eða þeim seinkað vegna ófærðar
og stirðrar veðráttu. Þess vegna
er áríðandi, að jólapósti út um
land sé skilað tímanlega til flutn-
ings, .svo að hann nái eins og til
er ætlazt.
Til Austfjarða: Hekla 19. des.
Til Húnaflóahafna: Skjaldbreið
19. des.
Til Grímseyjar: Drangur 14.
des.
Til Skagafjarðarhafna: Drang-
ur 18. des.
Til Eyjafjarðarhafna og Siglu-
fjarðar: Drangur 21. des.
Til Reykjavíkur: Gullfoss 19.
des.
Um Þingeyjarsýslu 22. des.
Um Skagafjarðar- og Húna-
vatnssýslur og til Reykjavíkur
með sérleyfisbifreið 21. des.
Um Eyjafjarðarsýslu, til Sval-
barðseyrar og Grenivíkur, 22.
des.
- „CINEMA SCOPE“
Framhald af 8. síðu.
slíkar myndir verið komið upp í
yfir 25 þús. kvikmyndahúsum í
heiminum. í sumar hefur Cinema
scope-útbúnaði verið ‘komið upp
í fjórum kvikmyndahúsum í
Reykjavík.
Væntanlega mun Nýja-Bíó hér
á Akureyri hefja sýningar með
Cinemascope-útbúnaði á jólunum
og sýna þá hina frægu mynd Sæ-
farinn eftir Jules Verne.
Til sölu
tvísettur klæðaskápur. —
Tækifærisverð. — Uppl.
í síma 1964.
Póstur verður sendur alla daga
með flugferðum til Reykjavíkur,
en jólapóstur, er kemur þangað
eftir 20. des., verður ekki borinn
út fyrr en milli jóla og nýjárs.
Póstburður á Akureyri.
Til þess að auðvelda störf póst-
manna um jólin og jafnframt
komast hjá óþarfa troðningi og
tímatöf, sem af því leiðir, vill
póststofan vekja athygli póstnot-
enda á eftirfarandi:
1) Gerið svo vel að frímerkja
sendingar yðar sjálf, en látið ekki
póstmennina gera það, því að þeir
tefja þá fyrir öðrum með því.
Frímerkið sendingar yðar heima,
eftir því sem við verður komið.
2) Skilið jólapóstinum tíman-
lega og merkið hann orðinu
„jól“. Til þess að geta örugglega
borizt til viðtakenda á aðfanga-
dag, verða sendingar að póst-
leggjast í allra síðasta lagi laug-
ardaginn 22. desember, kl. 24.
Þær sendingar, sem síðar berast,
verða ekki bornar út fyrr en 3. í
jólum. Enginn póstur verður bor-
inn út á Akureyri 1. og 2. dag
jóla. Sökum þess, að jólamerki
Framtíðarinnar eru mikið notuð
á hvers konar póstsendingar í
desembermánuði, þykir rétt að
vekja athygli póstnotenda á því,
að einungis þau bréf, sem á er
ritað „jól“, vei'ða skoðuð sem
jólabréf. Gætið þess að jólamerki
gilda ckki scm frímerki.
Helztu burðargjöld.
Bréf innanlands, allt að 20 g.
ki'. 1.50.
Bréf innanbæjar kr. 1.00.
Bréfspjald innanlands kr. 0.75.
Bréfspjald innanbæjar kr. 0.60.
Frímerki verða til sölu í Bóka-
búð Rikku og Jólamarkaðnum í
Geislagötu.
Frímerkið í hægra horn utaná-
skriftarmegin.
Skrifið rétt hcimilisfang, götu,
húsnúmer og hæð.
A.V. Látið ekki peningaseðla
eða mynt í almenn bréf. Það er
óvarlegt og auk þess ÓLÖG-
LEGT.
Póststofan verður opin til kl.
22 laugardaginn 22. des.
GLEÐILEG JÓL!
Póstmeistari.
Varhngaverð kenning.
RíkisútvarþiS hefur löngum gert allmikið gagn með
dagskrárþætti sínum um Daglegt mál. En núorðið er
þessum útvarpsþætti allt of naumur tími markaður, —
aðeins 5 mínútur í senn. Eg get vel lagt áherzlu á það,
að þessir .íslenzkuþættir hafa orðið mörgunr manni til
leiðbeiningar. En það segir sig sjálft, að fullkomin
óhæfa er, að í þeim séu fram bornar villukenningar,
scm valdið gætu því, að rétt málvitund riðlaðist í hug-
um grunnfærinna og lítt ábyrgra manna um meðferð
tungunnar, — manna, sem ekki væru þó ólíklegir til
að taka réttum leiðbeiningum, ef þær kæmu frá þeim
aðilum, er þeir teldu þess um komna að vita rétt og
vilja stuðla til leiðréttingar; en svo munu flestir líta
á þá, sem fara með Daglegt mál í Útvarpinu.
Þcssu hreyfi ég nú fyrir þær sakir, að nýlega flutti
Grímur Helgason (S. T.), er flytur nú nefndan þátt,
þá kenningu, að það sé rangmæli á Islenzku að vera
búinn að einhverju, eða að hann sé búinn með verkið,
— hvort tveggja í merkingunni: að hafa lokið því. —
En þetta er áreiðanlega all-fornt og fast orðatiltæki.
Og þó að jxið finnist é£ til vill ekki í svonefndu gull-
aldarmáli Islenzkunnar, jiá er Jxtð aldagamalt og orðið
gild íslenzka fyrir lifandi löngu.
í Orðabók Blöndals er Jjcssí orðsháttur Jiýddur svo
— athugasemdalaust: Ég er búinn að gera það: Jeg
er færdig dermed. Og — Maturinn er allur búinn:
Maden er helt spist op.
Um Jiessa merkingu sagnarinnar búa segir dr. Jón
Þorkelsson (eldri) meðal annars í hinu merkilega riti
sinu: Beyging steikra sagnorða i íslenzku, bls. 61: „í
þessari merkingu finnst búinn í byrjun 17. aldar og
hefir að líkindum fengið hana fyr.“
I eldgamalli aljiýðuvísu, sem er mestöll spurningar
og svör, er svo að orði kveðið:
Hvað ertu að éta? Heitir ket.
Hver gaf þér Jiað? Frúin.
Hvernig er Jiað? Gott ég get.
Gef mér að smakka. — Búinn!
í mansöng í Svoldarrímum (afhendingarrímunni)
segir Sigurður Breiðfjörð:
Nú er ég búinn að nöldra rímur nokkrúm sinnum.
Gömul aljiýðuvísa, sem tilfærð er sem dæmi í Safni
iil bragfreeði islenzkra rimna, er svo hljóðandi:
Nú er búið að negla pott,
nú er fast við eyra.
Nú er Jietta nógu gott,
nú ég kveð ei meira.
í annarri ferskeytlu yngri (frá Jiví um 1870) er Jiessi
merking einnig liöfð:
Tölti ég fram með tóman disk,
troðfullur að vonum.
Búinn er ég að borða fisk,
brauð og smér af honum.
Enn fremur er sama sagnmerking í þessum tveimur
gömlu orðsháttum: Búið og burt með Jxað, og — Búið
cr Jictta barn að skíra.
Að ætla sér að útrýma úr málinu eldgömlum orðs-
báttum, er gengið hafa athugasemdalaust frá manni
til manns a. m. k. síðan um 1600, er bæði óþarft og
óviðurkvæmilegt. Enda Jjarf enginn málglöggur mað-
ur að kippa sér upp við Jxið, Jió að sarna orðmynd í
islenzkri tungu hafi oft og tíðum tvær eða fleiri merk-
'ingar, og mun Grími Helgasyni Jxið vissulega vcl kunn-
ugt. — Sagnmyndin búinn þýðir bæði: að hafa lokið
einhveru — og einnig: að vera viðbúinn eða tilbúinn
ti! einlivers, og verður þeim orðamerkingum ckki um
Jjokað, ef sanngjarnlega er á litið.
K. V.
JÓLAGJAFIRNAR
Mæður og feður kaupa ýmislegt yndislegt til jól-
anna þessa daga, þar á meðal jólagjafir handa
börnunum. Blaðið vill benda á orð Davíðs Stefáns-
sonar í viðtali því, er birtist í blaðinu í dag. Jóla-
gjafirnar, sem honum þótti vænst um voru kerti,
epli og stundum fékk hann blásteinslitaða skó með
hvítum bryddingum.
Nú er orðinn vani, eða öllu heldur óvani, að gefa
og meta jólagjafirnar eftir peningaverðgildi og þyk-
ir Jrá ekki mikið til koma ef gjöfin hefur kostað lít-
ið. En gjöfin á að vera hluti af gefandanum sjálf-
um og gildi hennar samkvæmt því í vináttu og
kærleika.