Dagur - 02.09.1959, Blaðsíða 5

MlSvikudaginn 2. september 1959
D AG UR
5
Vilhjálmur Þór bankaslj. sexfugur
Þann 1. þ. m. varð Vilhjálmur
Þór , bankastjóri seSlabankans í
Reykjavík, sextugur;.
Hann cr fæddur aS ÆsustöSum
í Eyjaíirði 1. sept. 1899.
Engum er þaS ljósara en mér,
sem þessar línur skrifa, að ég er
lítt fxr um að skrifa um Vilhjálm
Þór svo að boðlegt geti talizt. En
sú er bót í máli, að ég veit að mér
færari menn munu taka sér penna
í hönd og ávarpa hann á þessum
tímamótum æfi hans. En hvað sem
því líður, vil ég ekki láta þetta
tækifæri fram hjá mér fara án jiess,
að senda honum kveðju mína, sveit-
unga minna og sýslubúa með ein-
lægri þökk fyrir kynningu og frá-
bær störf á liðnum árum.
Það væri hrein fjarstæða að ætla
sér í afmælisgrein að rekja eða gera
grein fyrir, þó ekki væri nema í
Stórunr dráttum, hin margþættu og
merkilegu störf sem Vilhjálmí Þór
hafa verið falin, og hann hefur
leyst af hendi, bæði í ættarbyggð
sinni og fyrir alþjóð, til þess þyrfti
fímaritsgrein og hana eigi ailstutta.
Sú ritgerð hlýtur að verða skrifuð
nú eða síðar, svo merkur sem mað-
urinn er og umfangsmikill í sam-
tíð sinni o<r þeim stórfelldu fram-
förum og bvltingum, er hún liefur
borið í skauti sínu.
i þessari stuttu grein, mun ég
því hvorki gera tilraun til að gera
grein fyrir æ*tt Vilhjálms Þór eða
æfiatriðum hans, hefdur aðallega
ntinnast lians sem samvinnumanns-
ins og þó fyrst og fremst sem fram-
kvæmdastjóra Kaupféags Eyfirð-
tnga, en þaj- kom hann fyrst fram
og fékk tækifæri til að sýna hvaða
yfirburða starfsorku og fram-
kvæmdayilja hann átti yfir að ráða.
Það má vel vera, að tilviljun ein
Itafi ráðið að Vilhjálmur Þór, 12
ára drengur, gerðist starísmaður
Kaupfélags Eyfirðinga á fyrstu ár-
um þess, undir forystu Hallgríms
Kristinssonar, ltins frábæra liug-
sjóna- og samvinnumanns. Hafi liér
tilviljun ráðið, var það vissulega
hagkvæm tilviljun samvinnufélags-
hreyfingunni á íslandi. En vera ntá,
að minna sé um blindar tilviljanir
en við margir hyggjum, og ef svo
skyldi vera, að vitsmunavera hafi
ráð okkar í hendi sér, er létt að
trúa því, að hún beini ekki léleg-
ustu kröftunum á vegu samvinnu
og samstarfs.
En ég skal láta þessar bollalegg-
ingar lönd og leið en halda mig
að því er við vitum, og það er, að
Vilhjálmur Þór, svo sem að framan
greinir, gekk ungur samvinnu-
hreyfingunni á hönd og liann ólst
upp, ef svo má að orði komast, í
Kaupfélagi Eyfirðinga. Sú skóla-
ganga liefur sannarlega ekki látið
sig án vitnisburðar og verið honurn
heilladrjúg og staðgóð í hinum
margþættu störfum lians og margur
gétðs af notið, en þó Eyfirðingar
meira en nokkrir aðrir, og það
meta þeir nú og þakka af heilum
huga. Þar með er ekki sagt að svo
hafi ætíð veriði meðan hann starf-
aði meðal eyfirzkra samvinnu-
raanna scm forystumaður þeirra í
samvinnumálum. Og líklega er það
skiljanlegt. Þarna var nýr, ungur
kraftur á ferðinni, sem menn átt-
uðu sig naumast á hvert stefndi.
Þeir voru því hreint ekki svo
fáir, félagsmennirnir, sem töldu að
hinn 25 ára framkvæmdastjóri fél-
agsins færi full geyst og jafnvel að
rasanda ráði um íramkvæmdir og
töldu að félagsstjórnin héldi of
laust á taumum. Síðar sáu þcir hinir sömu menn,
að vel hafði verið fyrir öllu séð, og voru menn til
að viðurkenna Jtað.
Eramkvæmdastjórn Vilhjálms Þór á Kaupfélagi
Eyfirðinga mun lengi verða minnst með ágæturn.
Þar fór saman stórhugur, hagsýni og framkvæmda-
þrek. Umhyggja hans lyrir velfarnaði félagsins var
liafin yfir allan efa, líka hjá Jreim, sem drógu í efa
sumar fraihkvæmdirnar í fyrstu.
Með tilkomu Vilhjálms Þór í framkvæmdastjóra-
stiiðu Kaupfélags Eyfirðinga liófst nýtt tímabil í
sögu félagsins.
Vilhjálmur var snemma stórhuga í öllu og frant-
gjarn. I-Ionum nægði ekki að reka vöruverzlun fél-
agsins eina. Hann vildi færa samvinnufélagsskapinn
út á víðara svið, stofnsetja samvinnufyrirtæki við
hlið verzlunarinnar. Fyrirtæki er aðalfélagssamtökin
ættu og væru rekin til hagsmuna fyrir félagsmenn.
Þetta mun hafa verið nýmæli þá. Þessi stefna var
upptekin og kom Jrar fljótt í ljós að hér var rétt
slefnt og félagsskapnum til hinna mestu hagsbóta.
Þessari stefnu hefur síðan verið haldið og hefur án
efa orðið lyftistöng til að gcra Kaupfélag Eyfirðinga
að þeim mikilvægu félagssamtökum fyrir Eyfirðinga,
sem Jrað nt'i er og raun ber vitni. Sama framfarasagan
endurtétk sig, er Vilhjálmur Þór té>k við forstjóra-
starfi SÍS 1946, nema hvað J)á var allt miklu stærra
f sniðum og 1 fleira ráðist, enda sterkari félagssam-
tök að baki.
Það er í raun og veru sama hvar barið er niður í
Starfssögu Vilhjálms Þór. Hún virðist é)ll mótast af
jreirri lífsskoðun, að lífið sæki fram í gegnum þrot-
laust drengilegt starf. Kyrrstaða og dáðleysi sé Jtess
bölvaldur. Það er Jressi lífsskilningur jafnframt karl-
mennsku til að fylgja hcnni eftir í verki, sem hefur
gert Vilhiálm Þór að Jtcim óvenju mikla fram-
kvæmdamanni, sem hann cr og allir viðurkenna, bæði
beint og óbeint.
Hefði ég átt að velja yfirskrift yfir ritgerð um
Vilhjálm Þór, hefði hún hljóðað svo: „Af verkunum
skuluð J)ér Jrekkja þá“.
Vilhjálmur Þór er óvenju stór-
brotinn framkvæmda- og baráttu-
maður. Maður sem ekki gcrir sér
alla við lilæjendur að vinum. Vina
vandur. Því munu þeir menn til,
er telja liann kaldlyndan og ráö-
ríkan, jafnvel drottnunargjarnan.
En Jreir, sem betur Jrekkja mann-
inn og nær honum liafa komið,
vita að um kaldlyndi er ckki að
ræða, nema síður sé. Ráðríkur er
hann að sjálfsögðu, ]>að eru allir
ntikilhæfir menn að einhverju
leyti, ella kæmu Jreir ekki stórum
málum fram, væru ekki afburða-
menn. Hitt skal })á líká vottað af
eigin reynzlu í samstarfi við Vil-
hjálm Þór, að ég hef ekki aðra
fundið, er Ijúfara væri að taka til
greina og hirða tillögur samstarfs-
manna, ef hann teldi þær þjóna
])ví málefni, áem um var rætt, betur
en það, sem hann hafði hugsað sér.
Einræðishyggja er honum víðs
fjarri.
Það er svo um alla stórbrotna
og mikilhæfa menn, sem hasla sér
völl á sviði félagsmála og lands-
mála og standa ])ar í forystustu-
stöðu, að um J)á næða stormar hins
ólgandi lífs, sem blása úr ýmsum
áttum, og ekki allir hlýir. Vand-
fundið mun — ég vil segja sem
betur fer — ])að mál, er eigi megi
skoða frá meira en einni hlið og
um deila. Það er sú deigla sem mál-
in verða að bræðast í til að skýrast,
í leitinni að hinni æskilegu lausn.
Hitt er syo annað mál, að vopna-
burður í umræðunum er eigi ætíð
svo drengilegur sem skyldi og ræð-
ur J)ar niiklu um, hver á vopninu
heldur, hversú heiðarlegar leikregl-
ur eru viðhafðar.
Vilhjálmur ÞÓr hefur sannarlega
ekki farið varhluta af árásum and-
stæðinganna, ög væri síst sannleik-
anum samkvæmt, ef sagt væri, að
])eir hefðu ætið drengilega á vopn-
um haldið. Ég minnist ekki að
hann hafi nokkru sinni svarað
þeim árásum, heldur látið verkin
tala fyrir sig sjálf. Þetta er háttur
Jreirra eirina, er góðan málstað hafa
og jafnframt skilning á mannlegu
eðli, sem hættir til í liita barátt-
unnar að gleyma um of drengileg-
um leikreglum. Vilhjálmur Þór hef-
ur verið sá hamingjumaður að velja
sér jafnari góð málefni til að berj-
ast fyrir. Þetta munu jafnvel and-
stæðingar hans játa í hjarta sínu,
})ó eigi vilji við kannast.
Það hlaut svo að fara sem fór
með Vilhjálm Þór, er ungur varð
landskunnur fyrir framkvæmda-
stjórn sína á Kaupfélagi Eyfirðinga,
að liann yrði eftirsóttur til starfa
á víðari vettvangi í þágu alþjóðar.
Sú varð og raunin. Árið 1939 var
Vilhjálmi, af ríkisstjórn Islands, fal-
in framkvæmdastjórn á sýningar-
deild Islánds á heimssýningunni í
New York, og má telja að þá hafi
hann látið af starfi hjá Kaupfélagi
Eyfirðinga og hafði þá verið fram-
kvæmdastjóri félagsins um 15 ára
skeið.
Það svipmót er skapaðist á fél-
aginu í framkvæmdastjórnartíð
Vilhjálms, hefur æ síðan hvílt yfir
J)ví, enda framkvæmdastjóri sá er
við tók, Jakob Frimannsson, að
ýmsu leyti andlega skyldur Vil-
hjálmi, ])ó með dálítið öðrum hætti
sé, enda fengú báðir uppeldi í sörnu
stofnun á sama tíma. Þessa hafa
Eyfirðingar notið til Jressa og
kunna að meta og Jxikka.
Ég skal ekki lengja mál mitt
mikið úr Jtessu. Aðeins segja þetta.
Ég hygg að naumast verði um það
deilt, hvorki af andstæðingum Vil-
hjálms Þór eða öðrum, að hann sé
einn af stórbrotnustu og starfhæf-
ustu mönnum sinnar samtíðar í
íslenzku J)jöðlífi, enda ber raun
vitni. Hann liefur þá jafnan verið
til kallaður, ef rnikils hefur þótt
við þurfa bxði í fjármálum og stór-
framkvæmdum. Þetta nægir til að
sýna hvaða traust hann á lijá })jóð-
inni og hann er vel að því trausti
kominn. Þetta veit alj)jé)ð, þó reynt
sé stundum að láta í annað skína
er deilur rísa.
Ég get ekki skilið svo við Jressar
línur, að ég ekki minnist ársins
1934, er jarðskjálfti gekk yfir
Svarfaðardal og nærliggjandi sveit-
ir, og lagði fjölda íbúðarhúsa í
rúst og nær undantekningarlaust
skildi eftir á hverjum sveitabæ
meiri og minni skemmdir, Jrannig
að neyðarástand skapaðist. í sam-
bandi við lausn Jress rnikla vanda,
sem Svarfdælingum var })á á hönd-
um, eru mér tvö nöfn sérstaklega
ógleymanleg. Hr. Ásgeir Ásgeirsson,
forseti íslands, sem þá var forsætis-
ráðherra, hversu skjótt og drengi-
lega hann brást við að leysa hinn
bráðasta vanda, og Vilhjálmur Þór,
er sté)ð fyrir þvi að hefja fjársöfnun
um land allt til hjálpar hinu nauð-
stadda fólki, og ekki aðeins það,
lieldur bætti á sig því fórnfúsa
aukastarfi að hafa á hendi, áu
nokkurrar aukaþóknunar, forystu
í viðreisnarstarfinu. Þar var miklu
starfi og vandasömu veitt viðtaka af
hjálpfúsri hönd og vel af hendi
leyst, sem vænta mátti. Nú vil ég
nota þetta tækifæri og flytja þessum
mönnum er ég nefndi og öllurn
öðrum er studdu okkur Svarfdæli
á neyðarstund, hugheilar Jrakkir.
Þeir Svarfdælingar sem muna þessa
daga, gleyma eigi nöfnum Jressara
manna og því hjálparstarfi sem J)á
var unnið.
Að lokum vil ég, })ó eigi hafi um-
boð til J)ess þegið, færa Vilhjálmi
Þór hamingjuóskir mínar, sveit-
unga minna og eyfirzkra samvinnu-
manna á Jressum tímamótum æfi
hans, um leið og við með Jrakklát-
um huga árnum honum, konu
hans og sifjaliði öllu, bjartrar
Sg gleðiríkrar framtíðar.
Þórarinn Kr. Eldjárn.
TILKYNNING FRA S.N.E.
A þessu hausti verða seldar um 30 ungar kýr frá Búfjár-
.ræktarstöðinni í Lundi. — Kýrnar verða til sýnis mánu-
daginn 14. sept. á tímanum frá kl. 9 árdegis til kl. 16
síðdegis. Upplýsingar verða látnar í té um hverja ein-
staka kú. — Skriflegum kauptilboðum skal skilað sama
dag þar á staðnum.
Akureyri, 1. september 1959.
STJÓRN S. N.E.
IBÚD ÓSKAST
Magnús Björnsson. - Sírai 1316.