Dagur - 06.02.1960, Blaðsíða 2

2
D A G U R
Laugardaginn 6. febrúar 1960
JÓN JÓNSSON, SKJALDARSTÖÐUM:
NOKKRIR ÞÆTTIR UM
Vorbirfa og kvöidskuggar í úfvarpsmálum
JÖNAS HALLGRlMSS
Valdi; viljirðu halda
vel mér í stél, séra,
eg skal gefa þér afar —
ætilegt sælgæti:
Lambasteik svo þér líki,
Ijómandi skyr og rjóma.
Valdi; virztu þá halda
vel mér í stél, séra.
Sumurin 1835 og 36 ferðaðist franskur vísindamaður, Páll
Gaimard að nafni, um ísland. Skrifaði hann mikla bók urn
lerðir sínar og bcr þar mikið lof á landsmenn og landið. Þeg-
ar Gaimard kom til Kaupmannahafnar liéldu íslendingar,
sem þá voru þar, honum virðulegt samsæti. Var þá hið fagra
kvæði Jónasar Hallgrímssonar sungið: — 'Þú stóðst á tindi
Heklu hám. — Síðan létu þeir þýða kvæðið á latínu og skraut-
rita og færðu Gaimard að gjöf. Þótti honum mjög vænt um,
svo að sagt er að hann haii tárast af hrifningu og gleði yfir
gjöfinni.
Eg set hér að lokum 4 erindi kvæðisins:
Þú stóðst á tindi Heklu hám
og horfðir yfir landið fríða,
þar sem um grænar grundir líða,
skínandi ár að ægi blám.
En Loki bundinn beið í gjótum,
bjargstuddum undir jökulrótum.
Þótti þér ekki ísland þá
yfirbragðsmikið til að sjá?
Fyrir 30 árum var engin út-
varpsstöð á íslandi. Fáeinir efna-
menn áttu móttökutæki og hlust-
uðu á útlönd. Þá stofnuðu nokkr-
ir fésýslumenn í Reykjavík hluta
félag til að græða á útvarps-
rekstri. Þeir keyptu smástöð, sem
náði rétt út fyrir bæinn. Þeir
fluttu þýðingarlítið fréttaefni.
Félagið varð brátt gjaldþrota. Þá
kom stjórn bænda og verka-
manna til skjalanna og vildi
byrja landsútvarp, deild í síma-
kerfinu. Tr. Þórhallsson forsætis-
ráðh. bað Jónas Þorbergsson rit-
stjóra Tímans að stýra útvarps-
deildinni. J. Þ. gaf kost á vinnu
við útvarpið er stofnunin yrði
óháð öðrum valdhöfum en þjóð-
félaginu og að hann fengi að ráða
mestu um skipulagið. Tryggvi
gekk að þessu boði og stóð við ,
heit sín. Jóna sÞorbergsson var '
þá landskunnur maður. Hann var
alinn upp í samvinnuandrúms-
lofti Þingeyinga, hafði notið góðr-
ar skólagöngu á Akureyri og
framhalds í Ameríku, líkt og
Hamsun á sinni tið. Eftir vestur-
förina stóð J. Þ. fyrir heimboði
St. G. St. 1917, en þá særnd hlaut
skáldið mesta frá ættjörð sinni.
Þá varð J. Þ. ritstjóri Dags á Ak-
ureyri og gerði þetta málgagn
Framsóknar að landsblaði. Hann
var á þeim árum talinn einhver j
snjallasti maður í hópi íslenzkra
blaðamanna. Með blaðaáhrifum
hratt hann í framkvæmd bygg-
ingu Kristneshælis, en sú stofnun
hefur að mestu þurrkað út berkla
norðanlands.
Nú iheilsar þér á Hafnarslóð
•heiman af Fróni vinaflokkur.
Við vitum glöggt, að ariiitu okkur
frakkneskur maður frjálsri þjóð.
Því andinn lifir æ hirin sami,
þótt afl og þroska nauðir lami.
Menntanna brúnni að bergja á
beztu skal okkur hressing ljá.
- Vísindin efla alla dáð,
orkuna styrkja, viljann hv-essa,
vonina glæða, hugann hressa,
farsældum vefja lýð og láð.
Tífaldar þakkir því ber færa
þeim sent að guðdómseldinn skæra
vakið og glætt og verndað fá
" vízkúnnar lrélgáTjalli'á. •*
Þvílíkar færum Jrakkir vér
þér sem úr fylgsnum náttúrunnar
gersemar, áður aldrei kunnar,
með óþrjótandi afli ber.
Heill sé þér, Páll, og heiður mestur.
— Hjá oss sat aldrei kærri gestur.
Alvaldur greiði æ þinn stig.
ísland skal 1-engi muna þig.
Svo mikið fannst mönnum koma til kvæðis þessa, að þegar
það barst heim til íslands, var ]rað sungið á öllum skemmti-
samkomum í Reykjavík og víðar.
Næst langar mig til að minnast lítið eitt nokkurra ætt-
manna Jónasar Hallgrímssonar.
Eins og áður var sagt fluttist Hallgrímur Tómasson, eftir
fráfall Dýrleifar konu sinnar, til Eyjafjarðar og með honum
Páll, sonur hans. Hallgrímur giftist aftur Margréti Einars-
dóttur, systur séra Jóns Thorlaciusar í Saurbæ í Eyjafirði. —
Páll ólst upp hjá fijður sínum. Síðan bjó hanri fjölda mörg ár
að Möðrufelli í Eýjafirði. Börn hans eru: Kristján á Ytra-Gili
í Eyjafirði, Anna, ekkja Garðars sál. Þorsteinssonar alþingis-
manns, og Dýrleif, kona Ara Guðmundssonar frá Þúfnavöll-
um. En þeirra sonur er Páll Arason, alþekktur ferðagarpur,
og Guðný, kona Halldórs Guðlaugssonar í Hvammi.
IÞorsteinn Hallgrímsson, bróðir Jónasar, bjó fjölda ára í
Hvassafelli. Synir hans, sem eg veit um, voru: Hallgrímur,
sem nefndur var hinn sterki. Hann var talinn sterkastur
manna hér nyrðra á sinni tíð. Hann bár reiðhest sinn í fang-
inu um hlaðið í Hvassafelli í margra manna augsýn. En þess
ber að geta, að hann vandi hestinn á þessi tök J>egar hann var
tryppi eða folald.
Alþingishátíðarárið tók J. Þ.
við bláfátæku og lítilsmegandi
ríkisútvarpi í Reykjavík. Utvarps
notendur eru nú 46 þúsund. ís-
lendingar eru í þriðja sæti um
útvarpsnotkun. Utvarpið er vin-
sælasta menningarstofnun þjóð-
arinnar, græðir 'peninga og er
orðið svo auðugt fyrirtæki að það
lánar stjórninni og ýmsum fyrir-
tækjum sem henni koma við fé
sem nemur millj. kr. Nú eru árs-
tekjur útvarpsins af gjöldum
hlustenda á tíundu milljón. Tekj-
ur af auglýsingum 5—6 milljón-
ir, en gróði af útvarpstækjaverzl-
un, sem stjórnin hefur fyrir
nokkrum árum tekið í sínar
hendur, hefur á þeim tíma numið
10 milljónum. Gengi útvarpsins
má þakka þrem viturlegum starfs
i'églum fyrsta útvarpsstjórans. 1.
Að gæta stranglega hlutleysis í
allri málsmeðferð. 2. Að leggja
megináherzlu á að velja dugandi
starfsfólk, og skapa góðvild og
áhuga við öll vinnubrögð á hinu
fjölmenna útvarpsheimili. 3. Að
afla útvarpinu fastra tekjustofna
með arðsömum atvinnurekstri,
svo að stofnunin yi'ði ekki ár eft-
ir ár að vera eins konar niður-
setningur á vegum fjármálaráð-
herra. Þetta tókst. Hlutleysi út-
varpsins varð óumdeilanleg stað-
reynd. Við útvarpið hafa starfað
fjölmargir menn, konur og karl-
ar, með trúmennsku og elju.
Margir af starfsmönnum þess eru
fyrir löngu kunnir og dáðir fyrir
yfirburði í daglegum störfum.
Þjóðin metur snjalla þuli, for-
stöðumenn leikmála, söngmála
fréttaflutnings innan lands og
utan. Tekjuöflun útvarpsins með
auglýsingum og verzlun með út-
varpstæki var uppgötvun J. Þ.
útvarpsstjóra. Hvorugt úrræðið
er notað við útvarpsrekstur í ná-
lægum löndum. Viðtækjaverzl-
unin tryggir þjóðinni móttöku-
tæki frá fáum en góðum verk-
smiðjum. Án þess skipulags
mundi þjóðin í þessum efnum
búa við glundroða eins og í bif-
reiðamálunum.
Þegar Jónas Þorbergsson lét af
forstöðu útvarpsins stóð það
hærra í samanburði við önnur
lönd en flestar skólastofnanir
landsins. Utvarpsstjóri hafði mót-
azt við sjálfsbjargarhug sinna
samtíðarmanna. í hans höndum
var útvarpshugjónin lífræn með
mikinn vaxtarmátt.
Osigur hlutafélagsútvarpsins
1929 stafaði ekki af greindar-
skorti eða vanmati forráðamanna
heldur af ónógum áhuga þeirra
fysis alþjóðarheill. ,
Þegas útvanpstæki var orðin
nauðsynjavara á hverju heimili í
landinu hafði þjóðarútvarpið
unnið úrslitasigur. Þá varð ekki
um deilt að Tr. Þórhallsson hafði
litið á alþjóðarhag fremur' en
flokkshagsmuni þegar hann flutti
ritstjóra stjórnarblaðsins frá bar-
áttumálum þjóðarinnar í friðlýst
landnám hins hlutlausta útvarps.
Það gegnir nokkurri furðu að
ráðherrar þeir, sem tóku við yfir-
stjórn útvarpsins eftir Tr. Þór-
hallsson, bjuggu yfirleitt að þvi
með stjúpmóðurhug. Laun út-
varpsfólksins voru skorin við
nögl og að engu metið sjálfsbjörg
stofnunarinnar í fjármálum. — J.
Þ. tókst að byggja hinar nauðsyn-
legustu endurvarpsstöðvar norð-
anlands og austan- fyrir útvarps-
tekjur en forráðamenn lands og
þjóðar hafa ár eftir ár harðneitað
útvarpinu um leyfi til að byggja
sæmilegt hús fyrir hin fjölþættu
útvarpsstörf í Reykjavík. Stjórn-
völdin leyfa ,að reisa lítt þarfa
skýjakljúfa í úthverfum Reykja-
víkur, en útvarpinu er árlega
harðneitað um sjálfsbjargarrétt í
húsnæðismálum sínum. J. Þ.
gerði lokaátakið í þessu efni þeg-
ar hann var að hætta störfum við
útvarpið. Þá bað hann um heim-
ild til að byggja hæfilegt útvarps-
hús í höfuðstaðnum. Hann hafði á
höndum góða lóð hjá Melavellin-
um og fullkomna teikningu eftir
innlenda og erlenda kunnáttu-
menn. Almenna byggingafélagið
var í-eiðubúið að reisa útvarps-
hús fyrir sjö millj. kr. Utvarpið
gat átt liúsið skuldlaust þegar
flutt var inn i það. En þessari ósk
var þverneilað sem fyrr. Síðar
hefur núverandi útvarpsstjóri
neyðzt til að taka á leigu hálf-
byggt hún til tíu ára. Leiga og
viðgerðir kosta 10 milljónir.
Haustið 1970 verður útvarpið
aftur húsvana á götunni.
Það var hressilegur vorbjarmi
yfir vexti útvarpsins á fyrstu
þroskaárum þess en þegar stjórn-
arvöldin þrengdu kost þess á all-
an hátt sveipuðust kvöldskuggar
svefnsækinnar kyrrstöðu yfir
fyrirtæki, sem átti að geta búið
við óslitna þróun kynslóð eftir
kynslóð. Næst hugleysinu kom
sjóðrán Alþingis og stjórnarinn-
ar. Tekjur útvarpsins af verzlun
með móttökutæki urðu eyðslu-
eyrir og pólitískt leikfang stjórn-
arherranna. Hér var myndaður
eins konar einka íramkvæmda-
S/jóður ráðherranna. Þeir gerðust
eins konar bankastjórar en út-
varpsstjóri bókari og innheimtu-
maður vaxta og afborgana. Jcnas
Þorbergsson taldi að vonum
sjálfsagt að hann fengi sann-
gjarna þóknun fyrir sitt starf líkt
og greitt væri í bænum fyrir því-
líka aðstoð. Benti J. Þ. á að hann
hefði staðið fyrir stofnun þessar-
ar viðskiptadeildar til að afla út-
varpinu fjár til nauðsynlegra
framkvæmda. Því fé vildi hann
verja til hagsbóta útvarpsnct-
endum og þar var hans vinnu-
skylda. Hins vegar bar honum
sem útvarpsstjóra engin skylda
til að aðstoða ráðherrana við lán-
veitingar þeirra. Fjórir ráðherrar
tóku einhvern þátt í þessu póli-
tíska barnaspítalamáli, einn
þeirra vildi í fyrstu greiða fyrir
þessa aukavinnu en snerist síðar
hugur og heimtaði sjálfboðavinnu
við ráðherrasjóðinn. Urðu nú
vafningar um greiðsluna. Til úr-
skurðar voru eitt sinn kvaddir
tveir hæst launuðu embættis-
menn í bænum. Stjórnarherrarn-
ir greiddu þeim þegar vel lá á
þjóðinni 10 þúsund króna þóknun
fyriar 50 mínútna vinnu við að
meta brunarústir og var þó nán-
ast um skyidustarf að ræða. Einn
stjórnarráðsmaöur var þá talinn
hafa 17 launuð störf en lítið um
afköst. Að síðustu gerðu stjórnar-
herrarnir greiðslumál fyrir auka-
vinnu við þjóð þeirra að ásökun-
arefni á hendur útvarpsstjóra
hliðstætt frægum lokakveðjum
öfundarmanna Tr. Gunnarssonar
og Sigurðar Sigurðssonar. Allar
þessar árásir eru margdæmdar
ógildar af dómstóli almennings-
álitsins og sögu, en söm var við-
leitni kvöldskuggafólksins. ,
Þingeyingar hafa komið upp
andlegu höfuðsetri' að Laugum í
miðju héraði. Þar efna þeir til
myndasafns af merkum mönnum,
konum og körlum, úr báðum sýsl
unum. Búa þar hlið við hlið,
skáld, merkisbændur og forystu-
menn í hvers _koliar .framförum,-
ef þeir eru fæddir í héraðinu eða
hafa háð þar mestallt lífsstarf .
sitt. Með voi’inu'k&ma' í þennan
sögusal rissmyndir eftir snjalla
listamenn af Jakobi Hálfdánar-
syni, Jóni í Múla og Jóhanni Sig-
urjónssyni. Af miklu er að taka,
og áður en lýkur munu koma 60
myndir í þennan sal af Þingsy-
ingum frá tíma Bólu-Hjálmars,
Jóns Trausta og Þorgils Gjall-
anda. í þessym , salarky.nnum
munu um langa framtíð búa þrír
Þingeyingar: Tryggvi Gunnars-
son, Sigurður frá Draflastöðum
og Jónas Þorbergsson útvarps-
stjóri. Þetta voru morgunmenn.
í sögusal Þingeyinga þakka
þroskaðir menn þessum þrcmenn
ingum, Gránufélagið, Ölfusár-
brúna, skógræktina, vélvæðingu
byggðanna, Kristneshælið og
mestu menntastofnun landsins,
útvarpið.
Jónas Jónsson frá Hriflu.
SÖGUKORN UM
COOLIÐGE
Calvin Coolidge (forseti Banda-
ríkjanna frá 1923—1929) þurfti
eitt sinn að fara einn síns liðs í
kirkju, aldrei þessu vant, en
konan hans lá í rúminu. Er hann
kom frá kirkjunni, spurði eigin-
konan, hvort hann hefði notið
þess að lilýða á ræðuna. Hann
játti því.
— Um hvað var hún? spurði
frúin.
— Syndina.
— Hvað sagði presturinn?
— Hann kvaðst vera á móti
henni.