Dagur - 28.04.1962, Blaðsíða 5

4
9
, .. \> ' /\v*ÍS» ®®SÍKSi' 'V
NORÐLENZKT STÓRMÁL
LOKS ER allur almenningur á Norður-
landi búinn að öðlast fullan skilning á
þeirri höfuðnauðsyn, að Jökulsá á Fjöll-
um verði valin til fyrstu stórvirkjunar á
fslandi. Valið stendur nú milli Þjórsár og
Jökulsár. Fleira mun koma til en hag-
fræðilegar niðurstöður, þegar þetta stór-
mál verður ákveðið.
Nýlega sendu Framsóknarfélögin á Ak-
ureyri bæjarstjórninni bréf. Þar segir
m. a.:
„Nýlega voru gefnar þær upplýsingar
á Alþingi, af Bjarna Benediktssyni, iðn-
aðarmálaráðherra, að ríkisstjórnin stæði
í Viðræðum við tvö erlend fyrirtæki,
franskt og svissneskt, um stórvirkjun hér
á landi og alumininum-stóriðju í sam-
bandi við liana.
Rannsóknir hafa sýnt, að tvö stór fall-
vötn, Jökulsá á Fjöllum og Þjórsá, koma
helzt til greina í þessu sambandi. Enn-
fremur að Jökulsá stendur þar sízt að
baki til framleiðslu á ódýrri raforku, sam
kvæmt innlendum og erlendum útreikn-
ingum.
Ráðherra fór ekki út í samanburð á
virkjunaraðstöðu Jökulsár og Þjórsár, en
kvað hagfræðilegan samanburð hljóta að
skera úr um það, hvort fallvatnið yrði
virkjað fyrr.
Ráðherrann sagði ennfremur, að ef að
framkvæmd yrði, myndi erlendur aðili
reisa iðjuverið sjálft og miða við a. m. k.
30 þús. tonna afköst, en skuldbinda sig
hins vegar til að kaupa raforkuna af rík-
inu frá væntanlegri virkjun. Virkjunin
er áætluð að kosti 1200 milljónir króna
en verksmiðjan 1300 milljónir króna, mið
að við áðurnefnda stærð. Húsavík og
Dagverðareyri eru taldir líklegir staðir
fyrir sjálfa verksmiðjuna, cf Jökulsá
verður fyrir valinu til fyrstu stórvirkj-
unar á íslandi.
Allir alþingismenn í Norðurlandskjör-
dæmi eystra hafa sameinazt um tillögu
til þingsályktunar, þar sem skorað er á
ríkisstjórnina að hraða fullnaðarrami-
sókn við Jökulsá og að hún verði valin
til stórvirkjunar að öðru jöfnu, til nokk-
urs mótvægis þeirri háskalegu þróun, að
höfuðborg landsins sogar til sín um of
bæði fólk og fjármmii frá byggðum og
bæjum landsins .
Fjölmennir fundir á Austurlandi, í
Þingeyjarsýslu og Skagafirði hafa sam-
þykkt og scnt til yfirvaldanna skorinorð-
ar áskoranir um virkjun Jökulsár á Fjöll
um Áskoranir þessar eru meðal annars
rökstuddar með eftirfarandi:
Áframhaldandi fólksflutningar til bú-
setu við Faxaflóa leiða til þjóðhagslegra
erfiðleika. Þetta ber að hafa í huga við
nýjar atvinnulífsframkvæmdir í landinu,
sem hið opinbera styður eða stofnar til.
Atvinnulíf á Norður- og Norðausturlandi
vantar mótvægiskraft gegn aðdráttarafli
Reykjavíkur og nágrennis. Virkjun Jök-
ulsár á Fjöllum yrði hvarvetna fagnað í
þessum landshlutum, sem heppilegri jafn
vægisframkvæmd og margt er fleira til-
fært.
Við teljum samþykktir á fjölmenn-
um fundum fyrir Þingeyjarsýslur og
Austurland mikinn stuðning fyrir alþing-
ismenn okkar í baráttu sinni fyrir virkj-
un Jökulsár.
Virkjunin er ckki flokkspólitísk, en
virkjun Jökulsár svo hánorðlenzkt mál,
að það sameinar allra flokka menn í eina
(Framhald á bls. 7.)
___________________________________y

iiiiiiMiiiui JONSSON FRA ffR tft ,T T * ■a|*|*|a|aa|aa>aaiaai|aBa|,aa||||a||i|||,||B,|||||,||aiBaa,*,|,*ai,a*|>ia,a,iisai,iiiiii,iitii,,,>i
Mattliías í suéur-víkini
MÖRGUM mönnum finnst
Matthías þjóðskáld verða meir
óg meir tengdur því héraði og
bæ, þar sem hann átti heima
síðustu áratugina. Þá var hann
prestur Akureyrarbæjar. Þar er
gröf hans. Þar er kirkja hans.
Þar er Matthíasarsafnið og
margt fleira, sem tengir skáldið
við borg sína og byggð.
Vitaskuld segir þjóðin öll, að
hún eigi þjóðskáld sín og þá
ekki sízt Matthías, hinn lang-
lífa, lífsglaða og sístarfandi
Breiðfirðing. Matthías var alla
daga fús að koma með nýjungar
í Iístmálefnum, trúmálum og
margs konar mannlífs vísind-
um„ en hann virðist enn svq á
vegi staddur að hann sé fær í
andlegar víkingaferðir og kem-
ur þjóðinni á óvart. í vetur herj-
aði hann á Reykjavík. Hann
hlaut mikið og glæsilegt her-
fang úr suðurátt og sótti fram á
því ferðalagi.
Nú í vetur er liðin ein öld frá
því að Matthías Jochumsson
reis .upp úr skólabekk sínum í
Reykjavík frá fremur leiðinlegu
þulunámi og gerði leikrit það,
sem nú er kallað Skuggasveinn.
í höfuðstaðnum voru þá furðu
margir áhugamenn um andleg
málefni. Þar var meir að segja
til nafnfrægur gáfumannahring-
ur, sem hélt uppi áhrifamiklum
vakningarfundum, eftir því sem
annir leyfðu. í þessum hring
var Sigurður Guðmundsson,
málari, æðsti prestur. Þangað
kom Eiríkur Briem, Kristján
Fjallaskáld, Valdimar Briem,
Jón Bjarnason, síðar kirkju-
höfðingi vestanhafs og síðast en
ekki sízt Matthías Jochumsson,
stór og sterkur skólapiltur vest-
an af landi. Matthías hafði kom-
ið nokkuð seint í skóla, enda
var þá ekkert landspróf. Tvær
miklar gáfukonur vestur í Flat-
eý trúðu, að Matthías hefði gott
af að læra dálítið grísku, latínu
og ýmis önnur fræði suður í
Reykjavík og þær komu Matt-
híasi á þessa nýju slóð. Önnur
konan var Þuríður, systir Bene-
dikts Gröndals, skálds, og dóttir
Sveinbjarnar Egilssonar á
Bessastöðum. Hin stallsystirin
var Herdís, kona Brynjólfs
kaupmanns í Flatey, mikil kona,
gáfuð og fríð. Hún gaf síðar eig-
ur sínar til að stofna kvenna-
skóla, sem nú er á Staðarfelli.
Þegar Matthías kom í Latínu-
skólann var hann fullþroskaður
maður. Hann átti sérkennilega
foreldra, móður, sem var gædd
flestum þeim ágætum, sem
prýða góða konu og föður, sem
var fullur af viðkvæmri alúð og
athugulli greind. Á unglingsár-
um sínum var Matthías hjarð-
sveinn heima og hjá fremur
kaldlyndum frænda í Dölum.
Þaðan lá leið hans út í Flatey.
Sú eyja var þá mest menntaset-
ur á íslandi, næst Álftanesi og
Reykjavík. í þessari eyju vann
Matthías að margháttuðum
störfum: búskap, verzlun og
sjómennsku, en allra mest að
bóklestri. Auk þess hafði hann !
Flatey dagleg kynni við hring
úrvalsmanna, karla og kvenna,
gáfaðra og menntaðra ættjarð-
arvina.
Þegar Matthías kom til
Reykjavíkur felldi hann sterk-
asta skólapiltinn í glímu á
skólablettinum og var tekinn í
lærðra manna tölu. Matthías
var bjartsýnn og djarfur og
kunni vel skólastarfinu og líf-
inu í Reykjavík. Þar var hann
skjótt liðsmaður í hinum and-
lega aðli bæjarins, þar sem Sig-
urður Guðmundsson, fjörmesti
og óeigingjarnasti hugsunar-
skörungur þjóðarinnar, hafði
alla forystu, eins og fyrr er frá
sagt.
Nú kemur þar að Matthías
semur Utilegumennina, leikþátt
um útilegumenn, sem nú heitir
Skuggasveinn. Höfundurinn orti
í jólaleyfinu og var nokkuð
hroðvirkur. Hann bjó þar að
miklum birgðum andlegs eðlis,
reynslu og þroska úr foreldra-
garði og markháttuðum áhrif-
um úr Flatey. Þá hafði hann
verið fylgdarmaður vel mennt-
aðs útlendings um öræfi á ís-
landi og dvalið nokkra mánuði
í Kaupmannahöfn. Þar kynntist
hann Steingrími Thorsteinssyni
tilvonandi vini, vopnabróður og
keppinaut. Matthías stundaði
námið í skólanum með nægi-
lega mikilli elju til að fullnægja
kröfum til prófs og atvinnuskil-
yrða, en jafnframt notaði hann
tómstundir til að auðga anda
sinn með fjölbreytilegum lestri
ágætra rita.
Ég vík nú aftur að Skugga-
sveini. Leikritið vakti strax
mikla eftirtekt og aðdáun.
Skuggasveinn hefur verið leik-
inn ótal sinnum víða á íslandi,
bæði í stórum og litlum húsa-
kynnum. Þetta er elzta, þjóð-
. legasta og vinsælasta leikritið,
sem íslendingar hafa eignazt.
Það var æskuverk æskumanns í
ungu þjóðfélagi.
Aðdragandi þessarar leiksýn-
ingar var eftirtektarverður. Það
vantaði vinsælan og góðan
skáldskap í fátæklegan sjóð
leikhússins. Veturinn áður
höfðu allmörg leikrit eftir
snjalla höfunda, innlenda og er-
lenda aukið skuldabyrði Þjóð-
leikhússins, meir en góðu hófi
gegndi. Vorið 1961 hafði Þjóð-
leikhúsið orðið fyrir mjög veru-
legu fjártjóni við að sýna há-
tíðamynd í sambandi við komu
erlendra stórmenna til landsins.
í þessum kringumstæðum var
ákveðið að leita til Matthíasar
Jochumssonar með Skugga-
svein, í von um að geta glatt
Þjóðleikhúsgesti og bætt fjár-
hag fátækrar en nauðsynlegrar
menntastofnunar í höfuðstaðn-
um.
Sýning Skuggasveins var
mjög vel undirbúin í Þjóðleik-
húsinu. Sýningarleyfi fékkst hjá
erfingjum skáldsins, því að þeir
ráða yfir þessu leikriti, þar til
liðin eru 50 ár frá andláti Matt-
híasar. Beztu leikmenn í höfuð-
staðnum voru valdir til starfa
að þessari sýningu og leiktjalda-
útbúnaður allur mjög fullkom-
inn.
Þannig byrjaði Matthías Joc-
humsson herferð sína suður á
land og mátti um hann segja,
að hann kom, sá og sigraði. —
Sýning Skuggasveins tókst með
ágætum. Leikhúsgestir fylltu
húsið kvöld eftir kvöld, viku
eftir viku. Hvarvetna ríkti
djúpur og hressilegur fögnuður
yfir þessari leiksýningu.
Leikdómarar eru jafnan harð-
hentir við höfunda, en þeir gátu
nú tæpast túlkað hrifningu sína
nógu einlæglega og þakklæti
sitt við skáldið og leikarana. —
Aðsókn virtist óstöðvandi og
nýir og nýir gestir vildu tryggja
sér og sínum vinum sæti í beztu
stofu leikmenntarinnar og hitta
Skuggasvein. Enn er þetta leik-
rit sýnt við mikla aðsókn.
Einu sinni sagði Magnús Jóns-
son, guðfræðiprófessor, við mig:
„Það hefði verið gaman, ef
Matthías hefði, meðan hann var
á miðjum aldri, getað dvalið
nokkra mánuði í Gyðingalandi
og séð allt, sem sál hans þráði
þar að finna.“ Magnús sagði, að
Matthías mundí alla þá stund
hafa verið gæddur himinborinni
andagift. Hver nýr staður hefði
vakið í hug hans myndir og
minningar úr bók bókanna. —
Þessi ferð var að vísu aldrei
farin, en Matthías orti evigu að
síður hrífandi ljóð um landið
helga og atburði, sem þar höfðu
gerzt, líkt og þegar hann orti
lofsöng sin'n um Skagafjörð í
stofu á Akureyri á skammdeg-
iskvöldi, þegar stórhríðin lék
um hús hans. Samt er ánægju-
legt að leiða hugann að því, að
ef Matthías hefði enn verið vor
á meðal þá mundu skáldtekjur
frá þakklátum samlöndum hafa
streymt í sjóð hans úr vegleg-
ustu höll íslendinga að launum
fyrir æskuverk hans, sem ort
var í jólaleyfi fyrir 100 árum.
Sennilega hefði skáldið þá látið
fylgja gamanyrði um, að nú
væri hann eins konar land-
námsmaður við að endurreisa
Sigurhæðir á Akureyri í nýjum
sið og enn gæfi skáldgáfan hon-
um vængi til að bera hugsjónir
sínar til fjarlægra staða, hvar
sem íslenzkt mál er mælt og
skilið.
Ekki voru það Reykvíkingar
einir sem komu að hylla Skugga
svein í Þjóðleikhúsinu. Margir
af leikhúsgestunum komu á bif-
reiðum eða flugvélum frá fjar-
lægum stöðum á landinu, að
austan, norðan og vestan. Þá
kom í ljós, ef áður hefur verið
um það efazt, að flestir íslend-
ingar eiga enn nokkurt erindi
við Matthías Jochumsson.
Leiksigur þjóðleikhússtjóra
og samherja hans er mjög mik-
ill. Sýning Skuggasveins í höll-
inni við Hverfisgötu er ekki
augnabliks fyrirbæri. Segja má
að Matthías og Þjóðleikhúsið
hafi ekki skort frægð eða við-
urkenningu, en í þetta sinn hef
ur samleikur margra aðila gert
andlega lífið auðugra en það var
áður. Nú vita allir íslendingar,
að Breiðfirðingurinn Matthías
Jochumsson gerðist þjóðskáld á
skólabekk í litlum og fátækleg-
um höfuðbæ ófrjálsrar þjóðar
og skapaði þá skáldverk, sem
hefur varanlegt gildi í bók-
menntum Íslendinga.
Skuggasveinn er leikþáttur,
sem grípa má til, þegar þarf að
stytta fólki stundir í leiðindum
eða til að afla fjár í tekjuhalla-
fyrirtæki.
Skuggasveinn er sígilt leik-
rit, þar sem kynslóð eftir kyn-
slóð á íslandi les örlög sín og
sögu. Skuggasveinn verður um
ókomna framtíð þýðingarmikið,
þjóðlegt listaverk. Nú eru hér á
landi margir glæsilegir, greindir
og vel vaxnir ungir menn og
konur, sem vinna afrek á mörg-
um vígstöðvum, en sennilega
getur enginn skólasveinn á ís-
landi ort Skuggasvein sinnar
aldar í jólaleyfi eða önnur leik-
rit jafn gild. Ef hér kann að hall
ast á samtíðina, er- það ekki af
því, að þá kynslóð, sem nú fæð-
ist uþp í landinu skofti með-
fædda greind og margháttaða
þjálfun. En þegar mikil skáld-
verk verða til, þarf að vera Ijóð
rænt umhverfi, sem umlykur
höfundinn. Matthías hafði
sveitabýlið, trúhneigðina, dul-
spaka foreldra, sem trúðu á
huldufólk og álfa í klettum og
tröll í fjöllum.
í Flatey og Reykjavík gekk
hann í gáfumanna hring, þar
sem ljóð, list og hugsjónir voru
í háu gengi. Vitaskuld er Matt-
hías höfundur Skuggasveins,
en hann á mikið að þakka um-
hverfinu og listrænu lífi sinna
samherja, en einna mest á hann
þó að þakka Sigurði málara, hin
um fífldjarfa, háfleyga og fórn-
fúsa listaspámanni þeirrar ald-
ar.
Nútímakynslóðin á Akureyri
hefur unnið þau afrek að reisa
i höfuðstað Norðurlands minn-
ingarheimili um tvö af frægustu
skáldum þjóðarinnar, Jón
Sveinsson og Matthías Jochums
son. Þessi heimili geta orðið, ef
nota má orðfæri stríðsfréttarit-
ara, andleg víghreiður í bók-
menntum íslands. Skáldin eru
horfin, en lifa þó um ókomnar
aldir. Ilvar sem íslendingar ferð
ast, hitta þeir fyrir sér í fjarlæg
um löndum fólk, sem þekkir
Nonnabækur Jóns Sveinssonar
og hefur við lestur þeirra öðl-
azt hugljúfa kynningu af landi
hans og þjóð.
Vinsældir Skuggasveins á
fjölum Þjóðleikhússins nú í vet
ur eru landkynning fyrir börn
Landbúnaðurimi olnbogabarn
ríkisstjórnarinnar
Nýr sérskattur á bændastéttma til
viðbótar öðrum „viðreisnar44-byrðum
Kaflar úr þingræðu Ingvars Gíslasonar alþm.
landsins, hliðstætt því þegar
Nonnabækur móta skoðanir
fjarlægra þjóða um ísland og
þá, sem þar búa. Á ókomnum
árum mun Skuggasveinn
verða alþjóðaeign líkt og álf-
hóll. íslenzk börn, sem fæðast
upp við malbik, rafljós, hita-
veitu, flugvélar, bíla og geim-
för, munu eiga nokkuð erfitt
með að meta daglegt líf fyrri
kynslóða, uppeldi, þjóðtrú og
listir á undangengnum þúsund
árum. í þeim efnum leiðir Matt
hías með Skuggasveini sínum
hverja nýja kynslóð á vegum
leiksviðsins og nokkurra himin
borinna ljóða inn í æskuhug og
ásthyggju fyrri kynslóða, því að
í þeim efnum breytist. mannfólk
ið ekki á árum og öldum. Hér
opnar leiklistin sýn í þjóðarsög
una. Það var mikið verk og
gott, en margþætt trúboðssaga
Matthíasar er ekki fullsögð með
því. Meginhluti andlegra afreka
Matthíasar í Ijóðagerð og þýð-
ingum er annars eðlis heldur en
Skuggasveinn. Þar eru margir
nýir heimar andlegrar auðlegð-
ar. Onnur kafin nútímakynslóð
er í helzt til litlum kynnum við
Ijóð Matthíasar. Þar verða að
takast ný og aukin kynni. Þar
bíður mikið hlutverk eftir
Matthíasarfélagi á Akureyri.
Allt, sem gert er til að auka
veg Matthíasarsafnsins á Sigur-
LAUGARDAGINN fyrir páska
var óvenjulega fjölmenn útför
að Grund í Eyjafirði. Þar var til
moldar borinn Ásbjörn Árnason,
oftast kenndur við Torfur í
Hrafnagilshreppi. Hann andaðist
á Akureyri hinn 12. apríl sl. á
níræðisaldri, fæddur 1. maí
1880.
Foreldrar Ásbjarnar voru Árni
bóndi Guðnason og kona hans
Kristbjörg Benediktsdóttir. Þau
bjuggu á Melum í Fnjóskadal er
Ásbjörn fæddist, en fluttu með
sveininn þriggja ára að Skugga-
björgum í Dalsmynni og þar ólst
hann upp fram undir tvítugs-
aldur.
Árið 1900 fluttist Ásbjörn að
Hvassafelli í Eyjafirði með for-
eldrum sínum, sem þá hófu bú-
skap þar.
Ásbjörn Árnason var þrí-
kvæntur. Fyrsta kona hans var
Hólmfríður Jóhannsdóttir, syst-
ir Methúsalems smiðs á Akur-
eyri. En sambúð þeirra varð
stutt, því Hólmfríður andaðist
árið 1902. Þau eignuðust eina
dóttur: Magðalenu, húsfrú í Ár-
gerði. Ásbjörn kvæntist öðru
sinni árið 1905. Kona hans var
Guðrún Jóhannesdóttir og eign-
uðust þau þrjá syni: Árna, for-
stjóra náttúrulækningahælisins í
Hveragerði, Ingólf, bónda í
Stóra-Dal og Ásbjörn, bónda á
Stöð í Stöðvarfirði eystra. Þau
Ásbjörn og Guðrún áttu ekki
skap saman og skildu. Ásbjörn
kvæntist svo í þriðja sinn árið
1912, eftirlifandi konu sinni,
Gunnlaugu Gestsdóttur frá
hæðum og skáldsins, sem þar
bjó, er þýðingarmikið fyrir bók
menntaþroska þjóðarinnar. Á
þeim leiðum þarf að finna nýj-
ar aðferðir til að bræða saman
skáldin og hug fólksins, sem
brýtur nú nýjar leiðir í fjár-
hagslegum vandamálum. Menn
hafa í þessu sambandi stundum
minnzt á að vel færi á að halda
Matthíasarviku á Akureyri á
hverju sumri, og fá hina fær-
ustu menn til að flytja eld ljóð-
anna inn í daglegt líf heimil-
anna. Ef til vill mætti halda
bókmenntalegar vakningarræð-
ur í kirkjunni, sem er kennd við
skáldið. Vafalaust er til á Ak-
ureyri og víða í landinu nóg af
andlegum áhugamönnum, sem
fúsir væru að taka þátt í víð-
tækri og fjölbreytilegri menn-
ingarsókn Matthíasarvikunnar.
Þjóð, sem vanrækir andleg auð
æfi en þrábindur hugann við
auraveiðar og lágkúrulegt
skemmtanalíf, getur átt á hættu
að visna eins og rótslitinn vísir.
En þjóð, sem gætir vel arfleifð-
ar sinnar í bókmenntum, listum
og öllu andlegu lífi líkt og for-
feður okkar á fyrri öldum, lifir
og blómgast eilíflega.
Sigur Matthíasar í suðurvík-
ing á liðnum vetri ber vott um,
að íslendingar geta, ef þeir vilja,
orðið mesta bókmenntaþjóð álf-
unnar. □
Dvergsstöðum í Kr^Liagils-
hreppi, Friðfinnssonar. Þau
eignuðust 5 börn, fjórar dætur
og einn son: Hólmfríði, Báru,
Sigrúnu, Kristbjörgu og Valgeir.
Öll eru börn Ásbjarnar myndar-
Ásbjörn Árnason.
leg, dugmikil og góðir þjóðfé-
lagsþegnar.
Ásbjörn byrjaði búskap í
Hvassafelli í sambýli við mág
sinn, Júlíus Gunnlaugsson. Síð-
an bjó hann í Miðhúsum og
Torfum í Grundarsókn, lengst í
Torfum. En hann mun raunar
hafa setið fleiri jarðir og skipt
oftar um dvalarstaði en flestir
aðrir. Meðal annars fluttist hann
vestur í Þverárdal í Húnavatns-
sýslu og bjó þar nokkur ár, en
VH) fyrstu umræðu í neðri
deild Alþingis uni frumvarp til
Iaga um Stofnlánadeild land-
búnaðarins o. fl. flutti Ingvar
Gíslason, 4. þingmaður Norður-
landskjördæmis eystra, langa
ræðu, þar sem hann gagnrýndi
mörg ákvæði frumvarpsins, svo
og landbúnaðarstefnu ríkis-
stjórnarinnar almennt.
I upphafi ræðu sinnar sýndi
Ingvar Gíslason fram á, að land-
búnaðarmálin hefðu vcrið oln-
bogabarn ríkisstjórnarinnar allt
frá því að hún tók við völdum
og vafasamt væri, að nokkur
annar atvinnuvegur hefði þolað
þyngri búsifjar af völdum „við-
reisnarinnar“ en landbúnaður-
inn, enda væri það talsvert út-
breidd skoðun meðal stuðnings-
manna ríkisstjórnarinnar, að
bændur væru of margir í land-
inu og alltof núkið „styrktir“.
síðan á ýmsum stöðum í Eyja-
firði, þar til hann fluttist til Ak-
ureyrar á efri árum og dvaldi
þar til dauðadags.
Snyrtimennskan var Ásbimi í
blóð borin, svo sem búskapur
hans hvarvetna vitnaði um og
marga afburðagóða gripi átti
hann löngum, þótt ekki séu tald-
ir gæðingar hans, sem hann átti
frá barnsaldri til hárrar elli.
Ásbjörn Árnason var hið
mesta glæsimenni í sjón og var
meðal annars oft til þess tekið
hve höfðinglegur hann var á
hestbaki, enda var hann þekkt-
ur hestamaður.
Ég kynntist Ásbirni á efri ár-
um hans, á meðan hann þó enn
stundaði búskap og er ég þakk-
látur fyrir þá kynningu. Hann
var hreinskilinn, glaður og á all-
an hátt hinn drengilegasti mað-
ur. Lifsreynsla hans var óvenju-
leg og hún efldi þrótt hans og
víðsýni á mörgum sviðum. Ævi-
kveldi sínu og hrörnun tók hann
með karlmennsku þar til yfir
lauk og kveið ekki morgundeg-
inum.
Ásbjörn var einlægur sam-
vinnumaður alla ævi, enda einn
af vinum og samherjum Hall-
gríms Kristinssonar frá fornu
fari og naut þess að sjá hin öfl-
ugu samtök fólksins færa byggð-
inni aukna velmegun og alhliða
framfarir.
Ég kveð Ásbjörn Árnason með
þökk og virðingu og sendi ást-
vinum hans innilegar samúðar-
kveðjur.
E. D.
Ekki cr rúm til þcss að birta
ræðuna í heild, en í þcss stað
flytur blaðið nú eftirfarandi
kafla úr ræðunni:
Hér er í dag til umræðu viða-
mikið frumvarp um Stofnlána-
deild landbúnaðarins o. fl., en
þegar frumvarpinu er flett,
kemur í ljós, að langmestur
hluti þess eru núgildandi laga-
ákvæði um landnám, ræktun og
byggingar í sveitum. En það eru
samt ýmis nýmæli í frumvarp-
inu, sum þannig, að það er ekki
ástæða til þess að amast við
þeim, en önnur þess háttar, að
þau geta ekki hlotið óskiptan
stuðning, enda slík vandræða-
lausn, að það er ekki við þau
unandi fyrir þá ,sem frumvarps-
ins eiga að njóta, ef að lögum
verður.
Hver cr bölvaldúririn?
í athugasemdum frumvarps-
ins er því haldið fram, að stofn-
lánasjóðir landbúnáðarins séu í’
rauninni gjaldþrota og að meg-
inorsök hinnar bágu fjárhags-
afkomu megi rekja tilj þess, að
á árunum 1952—1959 hafi sjóð-
irnir vei’ið látriir taka erlend
lán, sem síðan hafi verið endur-
lánuð án gengistryggingar. Með
þessu er fullyrt, að erlendu lán-
in ,sem gengið hafa til úppbygg-
ingar í landbúnaði, séu aðalböl-
valdur stofnlánasjóðanna. En
hið sanna er, að þessi erlendu
lán hafa gert okkur kleift að
auka stórlega framfarir í Jand-
búnaði undanfarinn áratug, svd
að óvíst er, að þær hafi áður
orðið meiri á jafnskömmum
tíma.
Gengisfcllingastefnan.
Bölvaldurinn í þessu íriáli er
gengisfellingastefna hæstvirtrar
ríkisstjórnar ,þar sem hver
gengisfellingin hefur rekið aðra
með fárra mánaða millibili. Með
þeirri stefnu hefur tekizt að
gera fjárfestingarsjóðina nær
gjaldþrota og af henni erum við
nú að súpa seyðið í þessu máli
eins og fleirum. Það var því
sannarlega happ fyrir bænda-
stétt landsins og landbúnaðinn,
að ekki var gengisákvæði í lán-
veitingum sjóðanna, því að ef
svo hefði verið er næsta líklegt,
að meginþori’i íslenzkra bænda
hefði komizt á vonarvöl og það
hefði þýtt endalok sjálfstæðrar
bændastéttar á íslandi. Gengis-
ákvæði í sambandi við erlend
lán, sem endurlánúð eru til
uppbyggingar í landbúnaði, er
óðs manns æði og má aldrei
koma fyrir hjá þjóð, sem býr
við jafn óstöðugt gengi og
reynslan hefur sýnt, ekki sízt í
höndum þeirrar hæstvirtrar rík-
isstjórnar, sem nú fer með völd-
in. Þess vegna tel ég það ranga
og háskalega stefnu, sem fram
kemur í 12. gr. frv., að stofn-
lánadeildinni sé óheimilt að
endurlán erlent lánsfé nema
með gengisákvæði.
Útreikningar.
í athugasemdum frumvarps-
ins kemur fram sú skoðun, að
væntanlegir tekjustofnar tryggi
framkvæmdargrundvöll stofn-
lánasjóðanna. Þessu til sönnun-
ar eru birtir útreikningar um
vöxt og viðgang stofnlánasjóðs-
ins næstu fjórtán árin. Reikn-
ingsdæmið er vafalaust rétt, svo
langt, sem það nær, en þar er
líka gengið út frá forsendum,
sem ekki er víst að standi ó-
breyttar allan þann tíma, t. d.
að því er tekur 'til vaxta. Og
einnig ber á það að líta, að verð-
lag er ákaflega óstöðugt og
verðbreytingar tíðar. Það er
ekkert, sem bendir til þess, að
verðlag verði stöðugra næstu 15
ár, heldur en það hefur verið
undanfarin ár, m. a. í tíð hæstv.
núv. ríkisstjórnar, þegar hækk-
anir á öllu, sem til framkvæmda
þarf, hafa orðið geigvænlegri en
nokkru sinni áður á svo stutt-
um tíma og rýrnun gjaldmiðils-
ins verið að sama skapi. Ekkert
hefur því reynzt jafnóstöðugt
og óútreiknanlegt sem vöxtur
og viðgangur sjóða almennt héé
á landi, það er ein afleiðing
verðbólgu og óstöðugs peninga-
gengis. Ef sú þróun heldur á-
fram, sem nokkurn veginn má
gera ráð fyrir, meðan svo horf-
ir sem nú er, er hætt við að
stofnlánasjóðurinn reynist getu-
minni til átaka heldur en hæstv.
ríkisstjórn gerir nú ráð fyrir.
Ekki vil ég því treysta þessum
útreikningum, þetta eru aðeins
tölur og gildi þeirra kann að
reynast afstætt. Það mun tím-
inn leiða í ljós. En miðað við
fyrri reynslu ættu menn að trúa
slíkum útreikningum varlega.
Hæstv. ráðherra sýndi þess líka
merki í ræðu sinni áðan, að
hann efaðist nokkuð um, að
sjóðmyndun þessi væri trausij.
Hann virtist gera sér ljóst, að
utanaðkomandi áhrif gætu rugl-
að þá útreikninga, sem fylgja
frv. um vöxt sjóðsins, en reyndi
að hugga sig við það, að ef nýjar
gengislækkanir yrðu, svo og al-
mennar verðhækkanir, þá
hækkuðu búsafurðir í verði og
þar með tekjustofnar stofnlána-
deildarinnar. En ég vil spyrja,
er nokkuð öruggt í því efni?
Hefur reynzt svo undanfarin
verðbólguár? Ég held ekki. Það
stendur því óhaggað, að það er
full ástæða til að efast um, að sú
fullyrðing sé rétt, að með þessu
frv. sé fundinn öruggur grund-
völlur undir stofnlánastarfsemi
landbúnaðarins.
Nýjar álögur.
Þá ætla ég að ræða hér svo-
lítið um tekjustofnana, sem get-
ur í 4. gr. og mestur ágreining-
ur hefur orðið um. og veldur
því, ásamt öðru, sem ég hef tek-
(Framhald á bls. 7.)
Ásbjörn Árnason frá Torfum
NOKKUR MINNINGARORÐ