Dagur - 24.03.1990, Qupperneq 7

Laugardagur 24. mars 1990 - DAGUR - 7
Danska og íslenska
Danska og íslenska eru náskyld
mál, enda þótt þau hafi gengist
svo og greinst í munni manna
að Danir skilja ekki lengur
íslensku og íslendingar ekki
dönsku, nema leggja á sig langt
nám. Áður og fyrrum var þessu
öðru vísi farið. í formála að
Heimskririglu ségir Snorri að á
bók þá hafi hann látið rita forn-
ar frásagnir um höfðingja þá „er
ríki hafa haft á Norðurlöndum
og á danska tungu hafa mælt."
Af þessum ummælum má
ráða að á f3du öld hafa menn
kallað hina fornu, sameiginlegu
tungu Norðurlandaþjóða
dönsku og eru raunar fleiri
dæmi þar um. Munur á máli
manna var þá svo lítill að flestir
Norðurlandabúar gátu notað
eigið mál, þjóðtungur sínar eða
móðurmál, í samskiptum sín á
milli, og var svo lengi.
Eftir að íslendingar komust
undir Danakonung árið 1380 - og
þó einkum eftir siðskiptin á 16du
öld - urðu áhrif dönsku sterk
á Islandi. Við upphaf einokun-
arverslunar Dana 1602 og við
einveldið 1662 jukust dönsk
áhrif enn. Fjölmörg dönsk
tökuorð bárust í daglegt mál,
sum komin úr þýsku eða enn
lengra að. Mál margra kaup-
manna og embættismanna á ls-
landi á 19du öld var danska og
var þá svo komið að sumir ótt-
uðust að íslenska dæi út og
danska tæki við, enda töldu
margir að sjálfsagt væri fyrir
íslendinga að taka upp „heims-
málið“ dönsku.
Sagt er um Akureyringa að
þeir hafi fyrrum talað dönsku á
sunnudögum, enda þótti mörg-
um fínt að tala dönsku. Fetta er
ef til vill ekki alveg úr lausu lofti
gripið um Akureyringa á síð-
ustu öld því við guðsþjónustur
inni á gömlu Akureyri voru
sungnir danskir sálmar vegna
kaupmanna og embættismanna
auk þess sem ýmis kennsla fór
fram á dönsku og einnig var
leikið á dönsku.
Þegar ég kom ungur til Akur-
eyrar austan af Norðfirði í lok
UNDERVISNINGI
SKANDINAVISKE SPRAK PA
ISLAND, FÆR0YENE OG
GR0NLAND
o
o
m
Q
S'.
o
Q
w

Sfi#{

U4
Uh
Nudansk
w ?rdb°g
i: aí,o0^oG
™ Gyldendals
Fremmedordbog

stríðsins hitti ég á Ráðhústorgi
mann sem bauð mér „bolsí-
ur“. Þótt við Norðfirðingar
brygðum fyrir okkur dönsku
eða norsku á hátíðum og tylli-
dögum vissi ég ekkert hvað
„bolsíur" voru og þorði því ekki
annað en að afþakka boðið.
Á Akureyri voru á þeint
árum drukknir gosdrykkirnir
VALASH og KIST, sem eiga
rætur að rekja til Danmerk-
ur og talað var um „fortó“,
„verönd" og „gallossíur" og
„konfirmasjón" markaði þátta-
skil í lífi ungs fólks. Enn nota
margir orðin „kontór", „gardín-
ur“, „mublur" og auðvitað
„bakarí“ og auk þess eru í
íslensku fjölmörg önnur orð
sem komin eru úr dönsku:
„apótek“, „bí!l“,
„drakt“, „fínn“,
„kíkir”, „klósett",
„passi“, „pirraður",
„rúta“ - og svo mætti
„albúm",
„bíó“
„falskur“
„lekker“,
„píanó“,
lengi telja.
Nú notar enginn maður leng-
ur orðið „bolsíur“ og VALASH
og KIST sést ekki lengur heldur
er það PEPSI og COKE. Hins
vegar eru þau þrjú orð í
íslensku nútíðarmáli, sem einna
algengust eru, komin úr
dönsku: „ha“, „sko“ og „jæja“
- og þrátt fyrir áralanga baráttu
okkar barnakennara er enn al-
gengt að fólk tali um að þetta og
hitt hafi „skeð“ og „reikna megi
með“ þessu og hinu og menn
„undirstrika“ tíðum það sem
þeir vilja leggja áherslu á.
Dönsk máláhrif eru því enn
víða í íslensku máli og verður
seint unnt að þurrka þau öll
burtu. En til þess að geta dæmt
um hvað eru dönsk áhrif í
íslensku máli verða menn að
þekkja vel til dönsku - og það
gera því miður allt of fáir
Islendingar.
BÆJARBÚAR - NÆRSVEITAMENN
íslandsmótið í bridge
- sveitakeppni 1990
Spilað er í Alþýðuhúsinu og hefst spilamennskan
kl. 14.00 laugardag til kl. 24.00.
Sunnudag 25. mars frá kl. 10.00 til 15.00.
★ Ókeypis aðgangur
Komið og sjáið spennandi keppni
Bridgefélag Akureyrar.
spurning vikunnar
Ætlar þú að fylgjast með dag-
skrá Vetraríþróttahátíðar ÍSÍ
sem hófst á Akureyri í gær?
Ásgeir Heimir Guömundsson:
„Ha, vetraríþróttahátíðar? Þú
verður að segja mér eitthvað
nánar um hana. Nei, ég held að
það verði enginn tími til að fylgj-
ast með þessu. Helgin fer öll í
aö spila á íslandsmótinu í
bridge.“
Herdís Ingvadóttir:
„Já, ég fylgist með einhverju af
þessari dagskrá. Mig langar til
að sjá sýningu sovéska skauta-
parsins, það sýnist mér standa
hæst í dagskránni. Ég er ekki
búin að gera upp við mig hvort
ég fer í Fjallið en það gæti vel
verið ef veðrið verður gott.“
Anna S. Jónsdóttir:
„Já, ég fylgist örugglega með.
Mig langar til að sjá sýningu
sovéska skautaparsins, þau
heilla mig mest í þessari
dagskrá. Og kannski bregður
maður sér á skíði í Hlíðarfjall
þessa daga.“
Gunnar Karl Guðmundsson:
„Nei, ég held að maður komist
ekki á þessa dagskrá. Ég verð
alveg upptekinn fram á sunnu-
dagskvöld við að spila á
íslandsmótinu í bridge.“
Guðný Gunnarsdóttir:
„Já, auðvitað fylgist ég meö
þessu. Eg ætla aö sjá skauta-
parið en ég veit ekki hvort ég fer
til að horfa á keppnisíþróttirnar.
Ég ætla frekar að reyna að
komast sjálf á skíði.“