Dagur - 30.10.1992, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - Föstudagur 30. október 1992
ÚTGEFANDI: DAGSPRENT HF.
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREVRI, SÍMI: 96-24222
ÁSKRIFT KR. 1200ÁMÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ KR. 110
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMNETRA 765 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
BLAÐAMENN:
GEIR A. GUÐSTEINSSON, HALLDÓR ARINBJARNARSON (iþróttir),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavíkvs. 96-41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON,
ÓLI G. JÓHANNSSON, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
SIGRÍÐUR ÞORGRÍMSDÓTTIR (Sauöárkróki vs. 95-35960, fax 95-36130),
STEFÁN SÆMUNDSSON, ÞÓRÐUR INGIMARSSON
LJÓSMYNDARI: ROBYN ANNE REDMAN
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RÍKARÐUR B. JÓNASSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRÍMANN FRÍMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
HAFDÍS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTVINNSLA: DAGSPRENT HF.
SÍMFAX: 96-27639
Verðskulduð
viðurkenning
í fljótu bragði mætti ætla að íslenskum konum hafi
vegnað betur í jafnréttisbaráttunni en stöllum
þeirra víðast hvar annars staðar. Því til stuðnings
má t.d. benda á að konur eru í nokkrum æðstu
embættum opinberrar stjórnsýslu hér á landi:
Forseti íslands er kona, sömuleiðis forseti Alþingis
svo og forseti Hæstaréttar. Ennfremur má nefna að
þátttaka kvenna í atvinnulífinu er almennari hér
en í nágrannalöndunum og að konum hefur orðið
vel ágengt með því að stofna sérstakan stjórn-
málaflokk og bjóða fram til Alþingis. Útlendingum
finnst þetta allt saman réttilega mjög merkilegt og
hafa gert nokkra sjónvarpsþætti um hið mikla jafn-
rétti kynjanna sem hér virðist ríkja.
Ef grannt er skoðað kemur hins vegar í ljós að
konur eiga enn langt í land með að standa jafnfæt-
is körlunum í íslensku samfélagi. Misrétti kynj-
anna er sérstaklega áberandi á vinnumarkaðinum.
Atvinnuþátttaka kvenna hefur vissulega vaxið
jafnt og þétt á síðustu áratugum, fyrst og fremst
vegna aukinnar atvinnuþátttöku giftra kvenna. Á
hinn bóginn hefur lítið dregið saman með konum
og körlum hvað tekjur varðar. Kjararannsóknir
sýna að meðaltekjur kvenna í öllum atvinnugrein-
um eru ekki nema rúm 60% af meðaltekjum karla
og segir það sína sögu um misréttið. Áuk þess
njóta karlar mun meiri fríðinda en konur á vinnu-
markaði í flestum tilfellum. Ennfremur má nefna
að erfiðlega hefur gengið að fá heimilisstörf metin
til starfsreynslu á vinnumarkaðinum og bitnar sú
tregða fyrst og fremst á konum. Þær eiga enn undir
högg að sækja á vinnumarkaðinum og þurfa svo
sannarlega að leita réttar síns.
Jafnréttisráð og þær fáu jafnréttisnefndir sem
starfandi eru á vegum sveitarfélaga, hafa auðveld-
að konum baráttuna síðustu ár. Þau hafa smám
saman verið að marka sér sess í samfélaginu og æ
meira tillit er tekið til þess sem þau hafa til mál-
anna að leggja. Sú ákvörðun Jafnréttisráðs, að
veita ár hvert viðurkenningu til þess aðila sem að
mati ráðsins hefur lagt lóð á vogarskálina til að
jafna metin milli kynjanna, er vel til fundin. Þá er
það mjög ánægjulegt að fyrsta viðurkenningin af
þessu tagi kom í hlut Akureyrarbæjar. Ráðamenn
bæjarfélagsins hafa sýnt í verki að þeir vilja koma
á raunverulegu jafnrétti kynjanna. Að því leyti er
Akureyrarbær fyrirmynd annarra sveitarfélaga og
viðurkenningin því verðskulduð. Vonandi hvetur
viðurkenning Jafnréttisráðs fleiri til dáða á þessu
sviði: sveitarfélög, stofnanir, fyrirtæki, félög og
einstaklinga. Ekki veitir af því mikið verk er óunnið
í jafnréttisbaráttu kynjanna. BB.
Helstu niðurstöður úr
greinum Guðna og Hauks
Ef litið er yfir þennan útdrátt úr
greinum hinna þingeysku náttúru-
unnenda, kemur í ljós, að þeir
efast mjög um hina 10 ára sveiflu
í rjúpnastofninum, einkum
Guðni. Mér kemur hins vegar
ekki til hugar að rengja þá kenn-
ingu. Ég lít svo á að hún hafi
næstum verið sönnuð með mark-
tækum samanburði og tölum.
Báðir, Guðni og Haukur, við-
urkenna, að það séu sveiflur í
rjúpnastofninum, en þær markist
ekki af árafjölda, heldur af ár-
ferði eða því, sem kalla mætti
ferðaþrá rjúpnanna. Guðni held-
ur sig fyrst og fremnst við felli í
harðindum, en Haukur telur rjúp-
urnar fljúga í stórum flokkum
eitthvað burt og þá helst vestur af
landinu eða norðvestur í íshaf.
Hvorutveggja er eflaust fyrir
hendi, en ég hallast miklu fremur
að skoðun Hauks. Hvorugur
þessara heiðursmanna víkur orði
að því, að skotveiðimenn gangi
um of á rjúpnastofninn, þó segir
Haukur á einum stað, að banna
mætti rjúpnaveiði í einn eða tvo
vetur, ef rjúpur yrðu mjög fáar í
öllum landshlutum. Það má einn-
ig lesa út úr orðum Hauks, að
mikil rjúpnaveiði geti haldið
stofninum í nokkru jafnvægi og
þar bendir hann á áratugina frá
1880-1900.
Langlíklegasta skýringin á
skyndilegri fækkun rjúpnastofns-
ins er það sem Theodór Gunn-
laugsson á Bjarmalandi kallar
„háflug“, Haukur kallar það
„langflug".
Ef rjúpurnar hryndu niður af
einhverri pest, eins og fuglafræð-
ar hallast helst að, hlytu skrokkar
þeirra að liggja í þúsunda- eða
milljónatali úti í högunum. Þótt
vargfugl eða refir ætu eitthvað af
hinum dauðu rjúpum, éta þeir þó
ekki fiðrið með og það segir alltaf
til um hvar rjúpa hefur borið
beinin. Mér er ekki kunnugt um
að slík ummerki hafi nokkru
sinni sést, nema eftir horfelli í
harðindum.
Veturinn 1917-1918 var með
eindæmum frostharður um allt
land og hér norðan lands var
hann með fádæma áfreðum, svo
hvergi náðist til jarðar fyrir svell-
um allan seinni hluta vetrarins,
nema svo hátt í fjöllum, að þar
var lítinn gróður að hafa. Þegar
voraði og snjórinn hvarf, mátti
víða sjá breiður af hvítum dílum
neðantil í hlíðunum. Það voru
skrokkar af rjúpum, sem soltið
höfðu í hel um veturinn.
Skrokkar af sóttdauðum rjúp-
um ættu að vera alveg eins áber-
andi úti í högunum og skrokkarn-
ir af hungurmorða rjúpunum vor-
ið 1918.
Þessi staðreynd stangast svo
mjög á við kenninguna um
rjúpnafárið, að mér finnst hún
tæpast koma til greina. Aftur á
móti finnst mér hugmyndin um
langflugið nánast skýra alla þætti
á hvarfi rjúpunnar á 10 ára fresti.
Skal nú nánar athuga það.
Há- eða langflug
Það er vel þekkt hvað læmingjar
gera, þegar komin er offjölgun í
stofninn. Þeir taka þá á rás burt
úr sínum heimahögum og fara á
hvað sem fyrir þeim verður jafn-
vel fram af hengiflugi. Á leið
þeirra bætast svo aðrir læmingjar
í hópinn og eftir verða aðeins
læmingjafá héruð. Þessi læm-
ingjaganga endar alltaf á þann
hátt að flokkurinn fer sér að
voða, annaðhvort í fjalllendi,
stórfljótum eða hann syndir til
hafs. Mér er ekki kunnugt um
hvort þessar læmingjagöngur fara
Angantýr H. Hjálmarsson.
af stað með svipuðu millibili, en
þó minnir mig að ég hafi eitthvað
heyrt um það. Langflug rjúpn-
anna gæti verið af sama toga
spunnið.
Svipaða sögu er að segja um
engisprettur. Þær leggja af stað
Síðari hluti
við offjölgun og fara jafnvel land
úr landi svo þétt að ekki sér til
sólar fyrir þeim. Sumar maura-
tegundir og jafnvel grasmaðkar
leggja upp í langferðir af sömu
ástæðum. Þannig er þetta vel
þekkt fyrirbæri hjá ýmsum ólík-
um tegundum í dýraríkinu.
Ég vík nú aftur að háflugi
rjúpnanna, sem Theodór á
Bjarmalandi hefur ef til vill orðið
fyrstur til að vekja athygli á og
Haukur í Garðshorni lýsir svo vel
í grein sinni í Degi 9. apríl 1960.
Það vill svo til að ég hef sjálfur
orðið áhorfand að einu slíku há-
flugi. Ekki þori ég að fullyrða
hvort þetta gerðist árið 1937 eða
1938, en hygg þó frekar að það
hafi gerst seinna árið. Ég átti
heima í Villingadal í Eyjafirði
þegar þetta gerðist. Við bræðurn-
ir höfðum ögn gengið til rjúpna
þann vetur, en ég gerði þó lítið
að því. Þá var ekki mikið um
rjúpur í Eyjafirði, en samt aflað-
ist alla daga eitthvað og stundum
allvel.
Svo var það einn stilltan góð-
viðrisdag fyrir miðjan desember,
að við Þorlákur bróðir minn
héldum til veiða. Þorlákur fór
nokkru fyrr en ég og gekk upp í
hlíðina ofan við bæinn og ætlaði
síðan að ganga inn eftir henni eft-
ir því sem tilefni gæfist. Ég gekk
aftur á móti inn flatlendið í daln-
um og komst þar yfir ána og upp
í hlíðina hinu megin. Til að byrja
með varð ég engra rjúpna var og
hélt því áfram neðst í hlíðinni.
Loft var skýjað fram eftir degi,
en undir kvöldið létti til í vestrinu
og þar sá í heiðan himin. Eftir
hádegið fór ég að verða rjúpna
var. Þær kepptust við að tína í
sarpinn og voru frekar órólegar,
svo ég kom í mesta lagi einu skoti
á hvern hóp. Þær flugu allar
eitthvað lengra inn dalinn. Svo
gerðist það, þegar ég var staddur
í svonefndum Lambárhólum, að
rjúpurnar voru alls staðar í kring-
um mig og ég varð líka var við
þær á flugi í hlíðinni hinu megin
við ána, en dalurinn er frekar
þröngur á þessum stað. Ég hafði
ekki nema 22 skot með mér og
þau gengu fljótt til þurrðar og þá
var ég kominn inn fyrir Lambár-
hólana þar sem dalurinn er víðari
og með lægri brúnum að vestan-
verðu. Birtu var þá aðeins tekið
að bregða. Þá gerðist það, að ég
heyrði geysilegan vængjaþyt í
kringum mig, er rjúpurnar úr
báðum hlíðum tóku sig samtímis
á loft, eins og eftir gefnu merki
og sameinuðust í einn ótrúlega
stóran flokk sem myndaði alls
konar hringi og sveipi er sífellt
hækkaði í lofti. Heldur færðist
flokkurinn inn dalinn og alltaf
bættist í hann frá báðum hlíðum.
Ég hef aldrei séð svo stóran hóp
fugla á flugi, jafnvel ekki í Látra-
bjargi. Ég var og er alveg örugg-
ur um að rjúpurnar þarna skiptu
mörgum þúsundum og kannske
tugum þúsunda. Það var engin
leið að áætla slíkt. Þegar flokkur-
inn var kominn hátt til lofts, tók
hann stefnu til vesturs yfir fjalls-
brúnina, sem er þar frekar lág,
og hvarf þar sjónum mínum með
stefnu á birtuna í vestri. Þéttastur
var flokkurinn framantil og smá-
þynntist og mjókkaði aftur líkt
og hann drægi gisinn hala eftir
sér. Þar sem flokkurinn hvarf yfir
fjallsbrúnina liggur gömul göngu-
leið yfir Nýjabæjarfjall, það
fjall er milli Villingadals í Eyja-
firði og Austurdals í Skagafirði
og er a.m.k. 10 km breitt milli
brúna. Rjúpurnar hafa því haft
birtu til að fljúga vestur í Aust-
urdal.
Þegar ég kom heim um kvöldið
og sagði fréttirnar af háflugi
rjúpnanna, átti fólk erfitt með að
trúa slfkri sögu. Það hafði aldrei
heyrt getið um slíkt.
Það er af Þorláki að segja, að
hann kom strax í rjúpnamergð og
hafði allan daginn nóg af rjúpum
kringum sig. Þær voru stöðugt á
leið inn dalinn. Þess vegna settist
hann bara og beið eftir því að
rjúpurnar settust í námunda við
hann, sem þær og gerðu öðru
hvoru. Heim kom hann með
eitthvað milli 50 og 60 rjúpur,
sem var algert met þann vetur-
inn. Ég hafði aftur á móti aðeins
28 rjúpur.
Seinna fréttum við að fjöldi
manna hafði verið á rjúpnaveið-
um í sveitinni þennan dag og allir
sáu urmul af rjúpum, einkum
þeir sem gegnu í hlíðunum vest-
an við Eyjafjarðará.
Líklegasta skýringin á
hvarfí rjúpnanna
Þegar þess er gætt, að ekki var
mikið af rjúpum framan af vetri
og eftir þennan umrædda dag var
varla rjúpu að sjá, kemur tæplega
önnur skýring til greina, en þarna
hafi þingeyskar rjúpur verið á
langflugi og kannske hafa sumar
rjúpurnar verið komnar alla leið
austan úr Múlasýslum. Eyfirsku
rjúpurnar virðast svo hafa slegist
í hópinn með hinum eitthvað
lengra vestureftir, en hvað sá
flokkur hefur að lokum orðið
stór og hvar sú ferð hefur endað
mun aldrei verða upplýst. En hitt
er víst, að þær komu aldrei til
sinna átthaga aftur, því næsta
vetur var afar lítið um rjúpur á
Norðurlandi.
Af framangreindum dæmum
um há- og langflug rjúpna er
augljóst að rjúpur taka sig stund-
um upp af stöðvum sínum og
fljúga fjöllum hærra í stórum
flokkum eitthvað út í víðáttuna.
Hvar þessar ferðir þeirra enda
veit enginn maður, en hitt má
næstum fullyrða, að þær koma
aldrei til baka aftur.
Ég veit ekki hversu oft þetta
kann að gerast, en mig grunar, að
það geti gerst á svo sem 10 ára
fresti og þar sé aðalskýringin á
sveiflum rjúpnastofnsins falin.
Það gæti verið fróðlegt að
heyra frá þeim rjúpnaveiðimönn-
um, sem kunna að hafa orðið
varir við rjúpnabreiður í háflugi.
Þá væri æskilegt að geta fengið að
vita hvaða ár það var, á hvaða
tíma dagsins þetta gerðist, í
hvaða átt þær flugu og hvernig
veðrið var. Með því að fá sem
flestar skýrslur sem víðast að
mætti ef til vill komast að því,
hvort þessi ferðalög standa í
sambandi við hina skyndilegu
fækkun rjúpnastofnsins á 10 ára
fresti.