Þjóðviljinn - 09.07.1938, Blaðsíða 2

Laugardaginn 9. júlí 1938.
PJOÐVILJINN
Bréf til Norðurlandabúanna
í Alþjóðaherdeildinni á Spáni
Lise Lindbæk, norsk meniakona er fylgsi hei-
ur með herdeildinni og skrifað sögu hennar,
segir frá fyrirlesiraför um Noreg og Svíþjóð.
Hermenn stjórnarinnar halda vörð á húsaþaki.
Lise Lindbæk er norsk
menntakona,, er dvalið hefir á
vígstöðvunum á Spáni langan
tíma, fylgst með alþjóðaher-
deildinni og ritað sögu hennar
jafnóðum og hún gerist, en
auk þess lif,aft fræðsiustarf með
höndum. Hún hefir undanfarna
mánuði verið h'eima á Norður-
löndum, og skrifar þaðan eftir-
farandi bréf til félaganna í Al-
þjóðaherdeildinni frá Þýska-
landi og Norðurlöndum, er
höfðu beðið hana að skrifa sér
um ferðina.
Kæru félagar!
Þið hafið rétt að mæla. Ég
hef vanrækt ykkur illa. Það er
ekki nóg að tala um ykkur dag-
lega, heldur verð ég Iíka að
segja ykkur eitthvað af því,
hvernig starfið gengur hér
norðurfrá.
í stuttu máli: Ég hef haldið
á annað hundrað fyrirlestra i
Noregi og Svíþjóð, og er að
kömast á þá skoðun að það
séu einu lýðræðislöndin í Sheim-
inum. Danmörk er of háð Hitl-
ers-Þýskalandi og England,
Frakkland, Holland og Belgía
iifa að talsverðu leyti af ný-
lendum sínum. En hér erum við
frjáls, við tnegum skrifa og
segja svona hér ium bil hvað
sem okkur langar til. Eftir hálfs-
mánaðardvöl í Noregi hefi ég
fengið áskoranir um að halda
250 fyrirlestra, svo að ég gæti
haldið lengi áfram. En ég er
orðin þreytt á fyrirlestrum og
ier farin að hugsa til Spánar-
ferðar á ný.
Hvað eftir annað hefir mér
flogið þetta til hugar: Bara að
þið gætuð séð það sem ég sé.
I mörgum bæjunum hafa
Spánarfundirnir verið stærstu
fundirnir, er haldnir hafa ver-
ið árum saman, að undanskild-
um kosningafundum. Hundr-
uðum saman hafa menn orðið
að snúa frá fundarstaðnum,
vegna þess hve húsin voru lítil.
En undarlegt vár það, því
lengra norður á bóginn, sem
ég kom, því meiri varð áhuginn
í námabænum Sulitjelma við
sænsku landamærin komu 20
manns á skíðum um 15 km. leið
til að hlusta á fyrirlestra um
(Spán. I Kirkenes, einu norðlæg-
asta námuþorpi heimsins, varð
að hafa aukaferju í gangi til
að flytja verkamenn til fundar-
ins. Víða komu verkamenn og
sjómenn á mótorbátum langar
leiðir að til að fá fréttir af
bardögunum á Spáni. Einmitt
þessír alþýðumenn, er daglega
heyja hörðustu baráttuna við
náttúruöflin, hafa skilyrði til að
skilja baráttu ykkar.
Ég mun reyna að gefa ykkur
hugmynd um lífsskilyrðin hér
norður frá.
í heilan mánuð ferðaðist ég
.svo að dagur 'rann aldrei af
lofti. í ár hefir vorað óvenju-
seint. Ennþá — í júai — ervíða
snjór niður í fcjó, og varla lík-
indi til að hann þiðni allt sum-
arið. Það ,er erfitt fyrir þá, sem
hér eiga að búa, en fagurt er
að horfa á snævi þakin fjöllin,
er ganga þverhnípt fram í sjó.
Við Lofoten var gnægð fiskjar,
þar varð að reisa nýjar þu.rk-
grindur. En fiskiveiðarnar krefj-
ast fórna, um fimtíu sjómenn
tfórust í óveðrunum í vetur, og
misstu mikið af veiðarfærum.
Vertíðin við Lofoten stendur yf-
ir 3—4 mánuði, og gert er ráð
fyrir að meðal forþénustan verði
eitthvað á annað hundrað kr.
— Það eru engin uppgrip, en
ennþá verr verða sjómennirnir
úti, ef veiðin bregst. Það feng-
um við að sjá í Vardö, en þar
lá Finnmerkurfiskiflotinn. í 'vet-
ur lá fiskurinn svo djúpt, að
aðeins stóru bátarnir gátu sótt,-
Litlu bátarnir komu tómir að
landi nótt eftir nótt.
Vardö liggur austar en Lenin-
grad, hvort sem þið trúið því
eða ekki. Finnmörk er víst ekki
talin fallegt land. Fjöllin eru
Iág, ströndin tilbreytingarlaus-
ari en fjallveggirnir við Lofoten.
En ég man ekki eftir því að
hafa séð neitt fegurra en þessa
breiðu firði og lágu fjallmynd-
janir, baðaða í jptrúlegri litadýrð
Finnmörk er stærra land en
Danmörk, en ræktað land er
þar aðeins 6,2 ferkílómetrar! I-
búarnir lifa af fiskiveiðum,nám-
lunumi í Syðri Varanger og dá-
litlum flutningum. Hinn voldugi
skipafloti, er siglir til og frá
Múrmansk, fer þarna með
ströndum. Nokkur verslun ér
við Finnland ,er nú hefir byggt
höfn í Petsamo. Og ekki má
gleyma Löppunum, 1 foyrjuðum
maí koma Lappafjölskyldurnar
langt innan af heiðum með þús-
undir hreindýra, sem láta sér
ekki bregða við að synda yfir
firði og fljót á leið sinni.
Þögulir og fullir áhuga hlust-
uðu Lapparnir á frásögn mína
um Spán. Mér er sagt að tveir
Lappar hafi gerst sjálfboðaliðar
í stjórnarhernum. Lífsskilyrðin
á Lappmörku eru engu lík sem
ég þekki. Svo er strjálbýlt að
börnin verða að búa í heima-
vistarskólum. Frá Vadsö og
Kirkenes eru 750 km. til hæsta
menntaskóla — í Tromsö, —
það er þessvegna ákaflega mikl
um erfiðleikum bundið að afla
unglingunum æðri menntunar.
Ennþá verra er þó vegaleysið.
Nyrsti hluti Noregs, allt frá
Bodö, er enn ekki kominn í

Kona, sem var að halda ræðu um
réttindi kvenna, sagði meðal ann-
ars: „Hvar stæðu karlmennirnir nú,
ef kvenmaðurinn hefði ekki vierið til?
Já, hvar væru pá karlmennirnir
nú?“ Rödd frá áheyrindum: „1 para-
dís“.
( **
Þegar útvarpað var um daginn
frá kappleik milli íslendinga og
Þjóðverja, flaug margur „brandar-
inn“ af vörum pulsins. Einu sinni
sagði hann til dæmis: „Nú fengu
íslendingar horn“.
**
1 þýzku tímariti um kynþáttafræði
og líffræði, birtist nýlega grein, sem
heitir: „Qagn af loftárástim frá sjón
armiði kynflokksúrvals og þjóðfé-
lagslegrar heilsufræði". Þar stendur
meðal annars orðrétt: „Það eru þétt
býlustu hlutar borganna, sem verða
harðast úti í loftárásum. í þeim
hlutum borganna eru fátæklingarnir
í yfirgnæfandi meiri hlutaa, og þeir
sem ekki hafa haft hamingjuna með
isér. en eru þjóðfélaginu til byrði,
og þannig losnar þjóðfélagið við þá.
Sprengjurnar hafa þar að auki svo
lamandi áhrif á taugaveiklað fólk,
að það verður oft brjálað. Tauga-
veiklað fólk þolir yfir höfuð ekki
loftárásir. Lofthernaðurinn er þvi
bæði tæki til Dess að útrýma nokkr-
um hluta fátæklinganna, og koma
samband við vegakerfið suður
eftir, og verður það ekki fyr
en eftir 2—3 ár. Þegar vegar-
sambandið verður komið suð-
ur, gerbreytist lífið í Norður-
Noregi.
Stundum hitti ég ættingja
sjálfboðaliðanna héðan frá Nor-
egb Og gat glatt þá með áreið-
anlegum fregnum af drengjun-
um. En því miður voru það ekki
alltaf gleðiboð, er ég hafði að
flytja. I Kabelvág bjó ég hjá
Skjeseth prófasti, en Gunnar
sonur hans var fyrsti Norðmað-
urinn ,sem féll á Spáni. Það var
erfitt að þurfa að tala um dauða
hans, með foreldrana sem á-
heyrendur. En þau skildu og
mátu til fullnustu þær hugsjónir
er höfðu leitt son þeirra til víg-
vallanna á Spáni. Nafn hans er
höggvið inn í íklettavegg uppi
á fjallinu gegnt prestssetrinu,
á stað, sem Gunnari þótti vænt
um. Það er fegursta minnis-
merki yfir fallinn stjórnarliða,
er ég hefi séð, og mjög ólíkt
valmúa-skrýddu gröfinni hans á
Jarama-hæðunum.
Ég ferðaðist suður eftir um
Narvik-Kiruna. I Narvik tágu
flutningaskipin með járnmálm-
inn ,hinn dýrmæta járnmálm til
Englands og Þýskalands — mest
fer til Þýzkalands. Afskapleg-
ar birgðir af járnmálmi hvern
einasta mánuð. ’Án járnmálms-
upp um þá taugaveikluðu, svo að
hægt sé að vana þá og hindra
þannig að taugaslappleikinn gangi
í ættir. Þannig eru loftárásir í tvö-
földum skilningi til þess að bæta
kynstofninn". Þetta heita i dag vís-
incji í Þýzkalandi..
•*
Unnustan: Geturðu ekki sagt mér
einhverja skemmtilega lygasögu?
Utmustinn (annars hugar): Ástin
mín, þú ert fyrsta konan sem ég
hefi elskað.
**
Um daginn vitjuðu danskir for-
eldrar læknis til drengs sem þau
áttu og var alvarlega sjúkur af
lungnabólgu. Þegar læknirinn kom
sá hann að bamið lá fyrir dauðan-
um, bæði vegna veikinnar og eins
vegna hins, að því hafði verið mis-
þyrmt meðan það lá í rúminu.
Þegar fyrir réttinn kom játaði móð-
ir barnsins að það hefði verið
mjög órólegt meðan það lá og rót-
að ofan af sér rúmfötunum. Til
þess að spekja barnið var það svo
barið miskunnarlaust.
•*
Stórnin í ;Barcelona hefir opinber-
lega tilkynnt, að í marz, apríl og
mai jb(afi stjórnarherinn tekið 4(J
af flugmönnum Francos til fanga.
Af þeim voru 31 italskur, 13 þýzkir
og 2 fepanskir.
ins frá Kiruna getur iðnaðurinn
í Rúhr ekki gengið. Þetta eru
menn farnir að gera sér ljóst í
Svíþjóð. Ég var á stórum fundi
þar sem verkamennirnir ræddu
ákaft þann möguleika, að stöðva
járnmálmsflutninginn jafnskjótt
og stríð brytist út, með því
væri hergagnaiðnaður Þjóðverja
lamaður. Ekki að ástæðulausu
heimsótti von Blomberg Kiruna
í fyrra, og það er athyglisvert
hve oft þýsk hérskip „nauð-
Jenda‘£ í iNorður-Noregi. Alvar-
leg ákvörðun námuverkamann-
anna sænsku um að stöðva
málmframleiðsluna ef til stríðs
kæmi, þýddi ekki svo lítinn sig-
ur fyrir friðarstefnuria. Og nú
þegar er farið að ræða það,
hvað annað málmvinsluverka-
mennirnir í Kiruna gætu tekð
sér fyrir hendur. Svo alvarlega
eru Kirunabúar farnir að athuga
möguleikana á að leggja niður
vinnu.
Fiskimennirnir í Norður-Nor-
egi þoldu alvarlegt tjón vegna
refsiaðgerðanna, og þeir hafa
einnig borið tjón vegna hafn-
bannsins á Spáni. Verkamenn-
irnir í Norður-Svíþjóð eru nú
reiðubúnir að leggja atvinnu
sína í hættu til að stuðlá að
viðhaldi friðarins. Hér býr stétt-
víst folk, sem sendir ykkur hlýj-
ar kveðjur og bestu óskir. Það
gerum við öll! Salud!
*