Þjóðviljinn - 01.11.1938, Qupperneq 2

Þriðjudaginn 1. nóvember 1938.
ÞJ6ÐVILJINN
|»ðf»nU!NH
Útgefandi:
Sameiningarflokkur alþýðu
— Sósíalistaflokkurinn —
Ritstjórar:
Einar Olgeirsson,
Sigfús Sigurhjartarson.
Ritstjórmrskrifstofur: Hverfis-
götu 4 (3. hæð), sími 2270.
Afgreiðslu- og auglýsingaskrif-
stofa Austurstræti 12 (1. hæð),
sími 2184.
Áskriftargjöld á mánuði:
Reykjavík og nágrenni kr. 2.00
Annarsstaðar á landinu kr. 1.50.
1 lausasölu 10 aura eintakið.
Vikingsprent, Hverfisgötu 4,
Sími 2864.
Þjóðviljínn.
IDAQ hefur Þjóðviljinn
göngu sína í nýju formi.
Lesmál hans eykst mjög veru-
lega, og um leið verður reynt
lað gera það svo fjölbreytt, að
lallir finni þar eitthvað við sitt
hæfi. Því fer fjarri, að með
þessari stækkun sé því marki
náð, sem Sameiningarflokkurinn
hefir sett sér í dagblaðaútgáfu.
Markið erátta síðna blað ísama
broti og Þjóðviljinn var. Þtí
marki er hægt að ná fyrr en
varir, ef allir sameiningarmenn
gera sínar fyllstu skyldur við
blaðið, vinna að útbreiðslu þess
eftir fremsta megni og láta því
í té annan þann stuðning er þeir
geta.
*«
Á sviði stjórnmálanna er það
hlutverk Þjóðviljans ,að berjast
fyrir stefnu Sameiningarflokks
alþýðu — sósíalistaflokksins. En
stjórnmálabaráttan verður ekki
nema einn þáttur í starfi hans.
Það er ekki síður hlutverk
hans að færa lesendum sínum
fróðleik og skemmtun, heldur
en að boða þeim ákveðnar
stjórnmálaskoðanir. — íslenzk
blöð eiga sammerkt í því, að
íjneginparturinn af rúmi þeirra
er hdgaður stjórnmálabarátt-
unni. . Stafar þetta sumpart af
því, að allur almenningur er
hér næsta pólitískur, og verður
það að teljast þroska merki.
Hitt nnm þó fremur valda, að
hér í fásinninu er það miklum
erfiðleikum bundið að afla blöð
um þess efnis, er með þarf til
að gera þau fjölbreytt, og er
þá til þess gripið að fylla dálk-
ana pólitísku léttmeti. Allir eru
sammála um, að þetta sé galli
á blöðum okkar, og engum
mun vera það ljósara en blaða-
mönnunum sjálfum. Þjóðviljinn
ætlar enn engu að lofa um það,
að honum takist í þessu efni
öðrum blöðum betur, en hann
er staðráðinn í |að gera allt, sem
í hans valdi stendur til þess að
komast í Iþessu sem öðru fram-
ar öllum öðrum innlendum blöð
um.
' Um leið og blaðið lýsir þann-
ig yfir því, að það muni þreyta
kapphlaiip við önnur blöð íþví,
sem til bóta liorfir, vill það
ekki láta hjá líða að taka fram,
að það óskar vinsamlegrar sam-
vinnu við þau, hvaða skoðanir
sem þau boða, um hin fjöl-
mörgu sameiginlegu áhugamál
blaðanna, og blaðamannanna.
Samkeppni í framförum og
samvinna um allt það, sem 'sam-
eiginlegt er, ætti að vera lífs-
regla blaðanna. Sé henni fylgt,
verða blöðin eitt voldugasta
menningartæki þjóðarinnar.
**
Á sviði dægurmálanna mun
Þjóðviljinn, í samræmi við
Krísfítm Atidrésson:
Víösfá Þjóðvíljans 1. 11» '38
Ólafur Kárason Ljósvíkingur.
OLAFUR Kárason Ljósvík-
ingur er einstök söguhetja:
óhetjulegri persóna er ekki til
en hann. Harrn iejr í [fæstum orð-
um ónytjungur, niðursetningur,
skáldskapargutlari, „ofviti“. —
Hvernig getur svona aum,skop-
leg vera orðið uppistaða í
margra binda skáldsögu? Verð-
ur ekki saga um jafn leiðinlega
persónu sjálf leiðinleg, fátæk að
fegurð iog tilbreytni? Ólafur rís
aldrei móti höggi, eins og kvik-
indi, sem ekki glefsar, þótt
sparkað sé í það tíu sinnum,
tuttugu sinnum. Þetta vesalings
skáld virðist hvorki með holdi
eða blóði, líkast sveimandiljósri
vofu í myrkri veruleikans.
Hvernig getur þetta orðið sögu
hetja? Hann á að vísu blá fög-
ur augu og Þónunn í Kömbum
talar um gullduft í hárinu á
honum, en er það nóg til að
bjarga söguhetjunni? Eða kraft-
birtingarhljómur guðdómsins,
sem hann skynjar í náttúrunni?
I rauninni er Ólafur Kárason,
þótt hann sé aðalpersóna sög-
lunnar, alls ekki gerandi hennar,
heldur þolandi. Allir atburðirn-
ir koma fr.am við hann, en skap-
ast ekki fyrir hans tilverknað.
Hann á ekki annan þátt í þeim
en þann, að verða að þola þá
og umbera. Hann er eins hlut-
laus gagnvart þeim og lífinu
og nokkur maður getur
frekast verið. Þar sem hægt er
að tala um starf og sköpun hjá
honum, er aðeins í skáldskapn-
um, en það er ekkert aðalat-
riði í sögunni. Ólafur Kárason
er gerólíkur jafn sterkmótuð-
um einstaklingum. einsog Sölku
Völku og Bjarti í Sumarhúsum,
sem alltaf skapa átök, atburði,
harðar sveiflur í kringum sig.
Það má segja hann sé andstæða
þeirra. FHutverk hans er alls
ekki eins og þeirra að vera
söguhetja. Þ.að má ekki Iíta á
hann þannig, því að það getur
leitt til algers misskilnings á sög-
unni. Hann er andstæða við alla
mótun, holdgun, tregðu, efni.
Hann er dæmi um varnarlaust,
viðkvæmt líf, sárnæma, andlega
skynjun. Einmitt á þann hátt
gegnir hann því hlutverki, sem
skáldið ætlar. honum: í sögunni.
Oagnvart þeim varnarlausu, of-
urseldu kemur lífið, menn og
atburðir, fram í allt annarri
mynd en gagnvart hinum sterku
og.harðgerðu. Saga Ólafs Kára-
sonar á einmitt að kristalla í
mynd hans, hinnar óhetjulega
persónu, lífið, eins og það birt-
ist hinum umkomulausasta í
næmastri skynjun þjáninga,
starfsskrá Sameiningarflokks-
ins, berjast fyrir viðreisn og
eflingu atvinnulífsins og um-
bótum á kjörum vinnandi al-
þýðu. Umbætur á þessu sviði
eru mál málanna. Fáist þar ekki
verulegar umbætur tafarlaust,
er þjóðarvoði fyrir dyrum. Jafn-
hliða þessu verður að vinna öt-
ullega fyrir verndun og eflingu
lýðréttinda og menningar. í því
sambandi verður því ekki
gleymt, að stéttarfélögin verða
að hrinda af sér því oki ófrelsis
sem á þau hefir verið' lagt. En
markið, sem að er stefnt, er
fullkomið sjálfstæði þjóðarinnar
og uppbygging sósíalismans á
íslandi.
E. O. — S. A. S.
sársauka og fegurðar. Mark-
mið höfundarins í þessu skáld-
verki er ekki það. að móta á-
hrifamikla sögupersónu, helduf
að sýna með dæmi Ólafs Kára-
sonar, hvemig viðburðir lífs-
ins, skynjaðir til mannlegrar
dýptar, koma fram við hinn
varnarlausa.
Sú lífsaðstaða Ólafs Kárason-
ar að vera umkömulaus niður-
setningur, gerir hann í fyrsta
lagi ofurseldan allri þeirri kúg-
un og grimmd, sem hinir sterk-
ari geta leyft sér að beita lítil-
magna. Af því að hann er varn-
arlaus og minni máttar, er sjálf-
sagt að troða hann undir fót-
um. Hann sætir kjörum hinna
umkomulausu frá upphafi vega.
Kjarkleysi hans, hræðsla og
viðkvæmni gerir það meira að
segja að nautn að níðast á hon-
um. Bræðurnir Júst og Nasi
hafa illkvittna, eðlisræna ástríðu
til að kvelja hann. En Ólafur
er ekki aðeins fátækur einstæð-
ingur, heldur bam með and-
legar tilhneigingar, skáldlegt
eðli. Hann er annarrar ættar,
hann er fjandsamlegt afl. Hann
er andstæðan við hinn dýrslega
kraft, efnistregðuna, holdleik-
ann. Það er ný ástæða til að
beita hann ofbeldi, hefnast á
honurn. Og þegar skáldið held-
ur samt áfram að vaxal í Ólafi,
vísur hans fara að berast um,
vex illkvittnin því meir, en
blandin nokkrum ótta og vakn-
andi ósjálfráðri virðingu, með-
vitundinni um mátt þessa eðlis.
Og síðar kemur að því að fara
að notfæra sér þennan kraft.
Þær tilraunir fara fram á laun
hjá hverri persónunni af ann-
arri. Þetta gerist á heimili hús-
freyju Kamarillu, samtímis því
að óttinn er svo mikill við skáld
skap Ólafs, að vaka verður yfir
því, að engin vísa hans berist
út af heimilinu. Hið sama end-
Urtekur sig í skýrari mynd síð-
ar, þegar Pétur Þríhross ger-
ir hann að einskonar hirðskáldi
sínu en snýst í heift á móti
honum, þegar hann hefir ekki
' lengur öruggt vald yfir Ólafi
til að nota hann til hvers, sem
honum sýnist. í bæði skiptin
verður skáldeðli Ólafs Kárason-
ar aukið tilefni til að beita við
þennan „krossbera“ tilhliðmn-
arlausri kúgun og grimmd. Er
þetta í fullu samræmi við
reynslu nútímans, sérstaklega í
fasistalöndunum. Við þá, sem
eru öreigar og skáld í einni per
sónu, kemur grimmdin fram í
miskunnarlausustu formi.
í öðru lagi þyrpist um skáldið
allt, sem mestri þjáningu er of-
urselt. Ólafur er hin ómótaða,
næmgeðja sál, hið flæðandi,
kvika líf, fullt næmleika, við-
kvæmni, skilnings, samúðar og
ástar. Hann skynjar í gegn
hjörtu mannanna, les þar ein-
stæðingsskap þeirra og um-
komuleysi, jafnvel bak viðþykk
ustu húð tregðunnar. Þannig
nýtur Magnína, sjálfur persónu-
gervingur hins holdlega, sljóa
og trega, samúðar hans. En
hún launar þá samúð á sinn
hátt, því „eftir allt saman þá
skildi hún ekki andann“. Jar-
þrúður flogaveika, hinn mæddi
fáráðlingur, verður ein kvik-
andi viðkvæmni, uppleystur kær
leiki, í inávist hans á pallinum.
HALLDÓR KILJAN LAXNESS
Vegmey, öreigastúlkán með
hinn djarfa lífsvilja, dregst af
ómótstæðilegu afli að skáldinu,
þótt hún sjái ljóst vonleysið og
vitleysuna í samdrætti þeirra,
og verði síðar að stökkva burt
frá Ólafi. Jósep, hið tortryggna
lífsreynda gamalmenni, trúif
honum fyrir dýpstu leyndarmál-
um sínum. Jafnvel Þórunn í
Kömbum, hin ófyrirleitna, tví-
ræða og framgjarna, opnar
honum *til hálfs sál sína.
Drykkjumaðurinn, hinn eilífi,
„Jesús bróðir, híf opp“ er allt-
af á vegi hans, sífaðmandi hann.-
Allt hið þjáða, upprunalega,
hálfdulræna, óræða, stígurþann
ig upp úr ómælanlegum djúp-
um lífsins eins-og seitlandi upp-
spretta við hjarta þessa mun-
aðarlausa skálds, leggst að því
með þunga sínum, kitlar það
með svala sínum og næmleika.
Einstæðingarnir hópast um
skáldið, opna hug sinn, segja
hluti til hálfs eða heils, sem þeir
aldrei segja neinum, því að það
er barnslegt og einfalt og sam-
úðarríkt eins og þeir. Þeirflýja
þangað í skjól, í faðm umber-
andi líknar og náðár, svo^ bros-
lega kjánalegt og meiningar-
laustog vitlaust, sem þetta kann
að virðast. En stundum verða
svo afskræmdar myndir nrann-
legrar þjáningar á vegi Ólafs
Kárasonar, svo fullar af við-
bjóði, hryllingi og skelfingu, að
hann flýr þæjr í dauðans ofboði
og þolir aldrei framar að stíga
þar nærri. En þá er það ekki
hin upprunalega þjáning, heldur
sú, sem þjóðfélögin sjálfrækta
og framleiða, sú ómanneskju-
legasta og sárasta.
Og þetta barn þjáningar og
kúgunar fer þó síður en svo á
mis við fegurðina og unað lífs-
ins. Hinn sami skáldlegi hæfi-
leiki, sem gerir Ólaf Kárason
svo sárnæman fyrir öllum mann
legum hlutum, gefur honum
möguleikann til að njóta í rík-
asta mæli þeirrar fegurðar, sem
lífið hefur að bjóða honum.
Náttúran eins og mennirnir er
opin fyrir honum. Stundum finst
honum vitund sín leysast upp
í „heilaga grátklökka þrá“ til
að mega samræmast henni. Þá
er hann alsæll. „Hann lá í rórri
leiðslu og fannst að aldrei fram-
ar mundi geta borið skugga á
í lífi sínu, að allt mótlæti væri
hjóm; að ekkert gerði framar
til um neitt, að allt væri gott;
Sólin var elskhugi hans. Þegar
hún skein í andlit hans, fórn-
aði hann höndum til himins í
fögnuði. Einn geisli hennar,
sem skein inn undir súðina til
hans, gat strokið burtu allan
sársauka hans og verið líf hans
og fögnuður dögum saman. Og
í uppsprettu hins þjáða lífs í
kringum sig, umkomuleysingj-
unum við veginn, sér hann
speglast hina dýpstu fegurð,
lífsins ótæmandi iauð: í ást
þeirra, nærgætni, hinni eðli-
legu frjálsu hegðun, í barna-
skap þeira, hreinum mannleika,
réttlæti, mannúð og sakleysi.
Vingjarnlegt hlýtt orð, mælt í
barnslegri einlægni, eins ogorð
Guðrúnar á Grænhóli, getur
orðið honum förunautur alla
æfi, grætt aftur og aftur sár
hjartans og gefið huganum efni
í dýrðlegasta æfintýri. í ástum
Ólafs og Vegmeyjar skortir
hvergi á fegurð, enginn prins
og prinsessa hafa lifað fegurri
stundir en þessir tveir „aum-
ingjar“. Þessi ást gerir hið fá-
tækasta líf þeirra að æfintýri,
og er kannski fegurst af því,
hvað þetta er allt óforsjált og
vitlaust, eitthvað svo krakka-
lega æfintýralegt. Og þannig er
fullt af fegurð og auð( í kring-
um Ólaf, þrátt fyrir fátæktina
og kúgunina. Kúgunin og rang-
lætið saurgar aðeins þá, sem
beita þessum hlutum, ekki hina
sem saklausir verða að þola þá.
Jafn tæra fegurð er sjaldan að
finna eins og t. d. í hinni hrein-
hjörtuðu tilbeiðslu Jósepsgamla
á skáldinu, sem hann hafði
kynnzt, hinni skilyrðislausu fórn
arlund hans og umhyggju, er
ekki sér til nokkurra launa.
Svipað er um hina þögulu al-
skyggnu samúð skáldklonunnar
Hólmfríðar á Loftinu.
Þannig verður saga Ólafs
Kárasonar Ljósvíkings að sögu
lífsins sjálfs í sterkustum and-
stæðum, sögu þjáninga þess, of-
beldis og grimmdar, fegurðar,
sakleysis og ástar. Æfisaga
þessarar einstöku persónu verð-
ur þó aukaatriði. Hún er aðeins
til þess sköpuð að leysauppog
kynna okkur heim, þar sem
ríkja önnur lögmál og aðrir
hættir en flestir þykjast sjá í
þjóðfélögunum, heim hinna út-
skúfuðu, fyrirlitnu og hötuðu,
þar sem kúguninni eru ekki
settar hinar minnstu siðferði-
legar hömlur, þar sem maðurinn
stendur gersamlega varnarlaus
gagnvart henni, en finnur til
hennar af sárustu viðkvæmni.
í gegnum persónu ólafs Kára-
sonar er okkur ætlað að skynja
myndir þess lífs, sem hinn út-
skúfaði öreigi og skáldið í einni
persónu eiga við að búa. Hér
er ekki verið að rekja sögu
neins einstaks niðursetnings,
:neins einstaks skálds. Ólafur
Kárason er á sinn hátt eins og
Bjartur í Sumarhúsum týpa,
fulltrúi. Hann er fulltrúi fyrir
hina útskúfuðu stétt auðvalds-
ríkjanna, sem ekki nýtur nokk-
urra laga eða réttar eða varnar
gegn yfirgangi, og vex um milj-
ónir með ári hverju sem líður.
^n í þrengri merkingu er hann
dæmi um hina andlega skynj-
andi, næmu sjáendur, og í sinni;
íslenzku mynd, blásnauðu al-
þýðuskáldin frá miðöldunum og
fram til okkar daga. Saga Hall-
gríms Péturssonar, Sigurðar
Breiðfjörð og fjölda annarra
yrði ckki heldur saga neinna
hetja í veraldlegri merkingu
þess orðs. Þeir hafa ekki ver-
ið gerendur lífsins, ekki for-
ingjar hinna fátæku, heldur

Á „15. pingi Alfiýdiisambandsins‘‘
var sampykt med handauppréttingu.
sem ályktun fiingsins frekjuleg og
lýgin blaZ'agrein, fiar sem adalefnid
er ný fyrirbœn um aö ,,s/d skjald-
borg um‘‘ fámenna pólitíska klíku,
sem hlaupid hefir frá öllum skyld-
um sínum við verklýbsfélögin og
alfiýZuna í landinu. Pessi aumlega
fyrirbœn er aö mestu endurtekn-
ing á Skjaldborgarstununni s.l. vetur
en inn í hana er ofiZ prugl um
Kommúnista og Hébimi Valdiimrs-
son og svo stunur yfir vandrœdup-
\um i lífi Skjaldborgarinnar. Petta
minni helst á gamla alpý’&uvísu:
Svona gengur, svona gengur,
sag&i Krúsi,.
pungbúinn í fiankahreysi
fiegar hann dó úr rá&aleysi. '
Skjaldborgin lians St. Jóhanns á
nú ekkert annad eftir en pa& sem
erfi&ast er og fia& er a& deyja —
úr rá&aleysi.
! 1 **
i Hannes litli á horniim seg-
ir á laugardaginn um Alpý&u-
sambandid, sem hann kallar ,/sam-
tök alpý&unmr‘‘. „Pau hafa nú teki&
af. skari& um pa&, a& pau a&hyllast
ekki ofbeldiskenningar e&a ofbeldis-
a&fer&ir i opinberri baráttú, en
treysta pvi, a& peim ver&i gert
kleyft a& heyja umbótabaráttu me&
fieim vopnum, sem nota. á í si&p&u
fijó&félagi“.
Hannas á vi& fia&, a& Alpý&usam-
bandi& sampykti lög fyrir Alfiý&a-
sambandi&, sem á a& tryggja fá-
mennri pólitiskri klíku óskora& vald
yfir verklý&ssamtökunum, hva& sem
lí&pr fieirra vilja og sampyktum.
Hann getur veri& dálíti& meinlega
spottsamur hann Hannes litli —
óvart, Sœlir eru einfaldir, pví a&
fieir vita ekki, hva& fieir segja.
»•
fiannes á hornim lýkur máli sinu
um nýafsta&i& „15. fiing Alfiý&usam-
pandsins“ á fiessa lei&:
,„Ýms atvik ur&u pess valdandi,
a& unnid var& á markvissari hátt
a& fieim málum, er fyrir lágu á
fiinginu og a& enginn klíkuskapur
átti sér sta&. — — — Er pess a&
vamta a& árangurinn fari eftir. fivi
fyrir samtök alpý&unmr“.
yitur ma&ur Hannes á horninu!
skjól þeirra, náðarfaðmur, at-
hvarf, traust. Þeir hafa verið
hlutlausir skynjendur. Allt hef-
ir komið fram við þá, kristall-
azt í lífi þeirra og skáldskap.
En þeir mótuðu ekki lífið sjálf-
ir, risu j ekki til varnar fyrir
hönd sjálfra sín eða þjáning-
arbræðra sinna. Ekki fremur en
hinn hlutlausi öreigi, hið hlut-
lausa skáld gerir enn í dag. !
sínu varnarlausa aumkunarlega
ástandi eru þessir mefin að vissu
leyti skoplegir, út frá sjónar-
miði hins vitandi bardagamanns
og markvísa skapandi anda, en
frá sjónarmiði þeirrar kúgunar,
sem þeir eru beittir, eru örlög
þeirra tragisk. Ólafur Kárason
verður að sínu leyti eins og
einyrkinn Bjartur, tragi-komísk-
ur. En hér er áherzlan miklu
meiri á hinu kómíska. Það felsí
í því, að Bjartur var hetja,
sem varði sig, en Ólafur aum-
ingi, sem allt lætur yfir sig
ganga. Báðir eru álíka fávísir
úm orsakir örlaga sinna og
ráðin til að umbreyta þeim.
Eins og einyrkjalífið er úrelt
félagsform, eins er aðstaða hins ,
hlutlausa öreiga og hins hlut-
lausa skálds. Bæði Ólafur og
Framhald á 3. síðu.