Þjóðviljinn - 22.11.1938, Blaðsíða 2

Þriðjudae'urinn 22. nóv. 1938.
PJGÐVILJINN
SpiðowuiNig
Útgefandi:
Sameiiiiagarflokkur alþýðu
— Sósíalistaflokkarinn —
Ritatfórar:
Eiaar Olgeirsaoa,
Sigfús A. Sigurhjartarson.
Ritstjórnarskrifstofur: Hverfis-
götu 4 (3. hæð), simi 2270.
Afgreiöslu- og auglýsingaskrif-
stofa Austurstræti 12 (1. hæð),
simi 2184.
Áskriftargjöld á mánuði:
Reykjavík og nágrenni kr. 2.00
Aruaarsstaðar á landinu kr. 1.50.
t lausasölu 10 aura eintakið.
Vlkingsprent, Hverfisgötu 4,
Síxni 2864.
Hefur Framsókn
nú gleymf sínum
gðmlu fyrír~
myndum?
Fyrir nokkrum árum síðan
mátti vart líta í wokkurt blað
Framsóknarflokksins án þess
*ð finna þar mikla lofgrein um
Roosevelt og stefnu hans eða
„íiberala" flokkinn í Englandi,
Lloyd Oeiorge, og pólitík þá,
er hann framfylgdi.
Þessa verður sjaldnar vart
nú. Heita má, að lofið um
Roosevelt sé þagnað og þegar
Jónas Jónssion skrifar, þá bend-
ir hann nú frekar á lenska íhald-
ið sem fyrirmynd, heldur en
á frjálslynda flokkinn. Þó munu
allflestir Framsóknarmenn enn
vera fylgjandi gömlu stefmmni,
þótt blöð flokksius' hafi brugð-
izt henni, því að þau eru svo
sem kunnugt er í höndum
þeirrar klíku, sem breiðast
brosir til hægri.
En það er eftirtektarvert fyr-
ir Framsóknarmenn, hvernig
fíessir flokkar, sem lengst af
hafa verið þeim fyrirmynd,
breyta nú, þegar lýðræðið er
í hættu og reynt verður á
hvern mann, hvort hann reynist
því trúr eða ekki.
Roosevelt stendur nú einna
fremstur allra þjóðhöfðingja í
baráttunni gegn yfirgangi fas-
ismans. Hann þorir óhræddur
að bjóða grimmdaræði og villi-
mennsku Hitlers byrgin. Hann
lætur enga barnalega eða
stéttalega hleypidóma hindra
isig í því að leita nánari vin-
áttu við þau ríki, sem bezt stoð
geta orðið Bandaríkjunum í
baráttu fyrir frelsi og friði í
veröldinni, Sovétríkin. Hann
sendir stjórn þeirra heillaóska-
skeyti á 21 .ársafmæli rússnesku
byltingarikmar. Hann tekúr inn- I
an Bandaríkjanna bandalíagi við
kbmmúnista sem aðra í bar-
áttunni við íasismann og hann
þorir að leysa vinnudeilurnar
þvert ofan í vilja auðmanna-
stéttarinnar.
Frjálslyndi flokkurinn í Eng-
landi gengur enn ákvéðnar til
verks. Foríngjar hans heimta í
þinginu nánara bandalag við
Sovétríkin. Og sjálfur býðurnú
flokkurinn opinberlega öllum
vinstri flokkunum að mynda
bandalag gegn fasismanum. Og
í krafti þess bandalags, sem er
að skapast, hafa vinstri flokk-
arnir nú unnið hverja aukakosn-
inguna á 'fætur annari eða að
minnsta kosti unnið á í þeim.
Hversvegna gera þessir flokk
ar þetta — flokkarnir, sem
Framsókn hefur alltaf talið
„miIliflokka“ eins og sjálfa sig?
J>eir gera það af því þeir sjá
Hendrík^UFS. Oifósson:
Blaðakostnr
Víðsjá þjóðviljans 22, 11. '38
Breta
Mesti fjöldi blaða er gefinn
út daglega í Bretlandi, misjöfn
að gæðum og ólík að anda eins
og gengur. Áhrif þeirra á hugs-
unarhátt almennings eru áreið-
lanlega ríkari ien| í flestum öðr-
um löndum. Mu!n: í þeim efnum
ráða nokkru menningarástand
þjóðarinnar, en það er að mikl-
um mun lakara en vér eigum
að venjast á Norðurlöndum.
Enskur smáhorgari og landi
hans úr verkamannastétt hafa
mjög takmarkaða þekkingu á
umheiminum, enda ræður
þröngsýn afturhaldsklíka mestu
um alþýðumenntun og» hefur
sér við hægri hönd kreddufasta
klerkastétt, sem skammtar fólk-
inu fræðslu og skóla. Einustu
andleg gæði, sem aðgengileg
eru alþýðu manna, eru dagblöð
in, en þau eru líka ódýr og mik-
il fyrirferðar. Óhætt mun að
fullyrða, að blaðakostur þar í
landi sé meiri og fullkomnari
en annarsstaðar utan Sovétlýð-
veldanna og Ameríku. íslend-
ingum eru kunn sum þessara
blaða, enda eru vikuútgáfur
þeirra margra hverra til sölu
hér í bæ.
Frægast allra enskra blaða
er „The Times“. Abraham Lin-
ooln á eitt sinn að hafa sagt
að jfíað- væri „voldugasti hlut-
!ur í ’heimi, ;að undanskildri Mis-
sissippi“. Þrátt fyrir frægðþess
og áhrif, eru kaupendurnir ekki
nema 200 þús. Það er um 150
ára og hefur lengst af verið
málgagn stjóma þeirra, sem far-
ið hafa með völd (nema auð-
vitað verkamannastjórnanna).
Blaðakongurinn frægi, North-
cliff lávarður, og bróðir hans
Rothermere Iávarður áttu það
um 14 ára skeið, en þegar hinn
fyrrnefndi lézt 1922, keypti
John Jacob Asfcor major meiri
hluta hlutabréfanna fyrir 1 y2
millj. sterlingspunda og gefur
það út enn þann dag í dag.
Astor er bróðir Asfcor mark-
greifa, en markgreifafrúin og
þejr bræður eru leiðtogar Cle-
venden-klíkunnar alræmdu, sem
bolaði þeim Stanley Baldwin og
Anthony Eden burtu úr stjóm-
inni. Markgreifinn sjálfur á
íhaldsblaðið „The Observer“,
en þessi tvö blöð eru aðalmál-
svarar fasismians í Englandi. Á-
hrif „Times“ byggjast aðallega
á því, að það er lesið mest af
áhrifamönnum utan lands og
innan. Það þykir ábyggilegt og
efnisval gott. Það hefur líka-150
fréttaritara erlendis, en eftirtókt
arvert er og sýnir hugarfarið,
að áo bandalags vinstri flokk-
anna er Iýðræðið glatað.
Heldur Framsókn,,að lýðræð-
ið sé veikara í Englandi og
Bandaríkjunum en hér? Vafa-
laust er flestum Framsóknar-
mönnum ljóst að hér’ á íslandi
er veikasta lýðræði Evrópu.
Þarf það þá síður varnar við
en hið enska og bandaríska?
Því hikar þá Framsóknarflokk-
urinn við að stíga það spor sem
hver heilvita lýðræðissinni með
fullri ábyrgðartilfinningu stígur
nú eftir annan út um víða ver-
öld, — og skapa einnig hér á
íslandi bandalag allra þeirra
afla, sem fasismanum viljaverj-
ast? E. O.
að eitt allra brezkra stórblaða
hefur það engán fréttaritara í
Sovétlýðveldunum. Ritstjóri
blaðsins er Geoffrey Dawsosi,
sem eitt sinn var einkaritari
Joseph gamla Chamberlains,
föður núverandi forsætisráð-
‘herra. Hann var ritstjóri
„Times“ einu sinni áður (1910
—1917), en hætti vegna ósam-
lyndis við eigandann, Northcliíf
lávarð, en tók aftur við að hon-
um tátnum, er J. J. Astor náði
tökum á blaðinu. Hlutafé
,,Times“ er 1 millj. sterlings-
pund og árlegur hagnaður 150
þús. pund.
Útbreiddasta dagblað Bret-
lands er Daily Express“. Kaup-
endatala þess er rúmlega 2\->
milljón, en nú er í ráði að
hækka hana upp í 3 millj. Það
var stofnað árið 1900 af Sir
Arthur Pearson. Það var þá 8
síður og kiostaði ys penny og
var ætlunin að keppa við „Daily
Mail“, sem var þá nýstofnað.
Fyrstu 18 árin gekk blaðinu mis
jafnlega vel að halda leseindum,
en árið 1918 keypti Beaverbr-oiok
lávarðiur það og hefiur kaup-
endatalan aukizt stöðugt síðan.
Eigandinn, Beaverbroók, er 59
ára gamall prestssonur frá New
Brunswick í Qanada. Hionum
hafði græðzt fé vestra í fast-
eignabraski, en 1910 fluttist
hann til Englands. Hann varð
ráðherra í ráðuneyti Bonar
Law‘s. 1917 hlaut hann titilinn
Lord Beaverbrook (nafn hans
var William M. Aitken) ogl918
keypti hann „Daily Express“
eins og áður getur. Blaðið kom
þá út í 350 þús. eintökum, en
ósvífni og auglýsingastarfsemi
hefur kömið því úpp í 2y2millj.
Beaverbrook hefur löngum þótt
mokkuð brokkgengur í stjórn-
málum, en hann er þó ákveðinn
|íhaldsmaður. Ritstjóri „Daily
Express“ er Arthur Christiaíi-
seu. Hann er af dönskum ætt-
ium og álitinn einn snjallasti
blaðamaður Englands, enda
hæst launaður þeirra allra þótt
hann sé aðeins 34 ára gamall*).
Heilsíðu auglýsing t „D. E.“
kóstar 850 pund (nærri 19 þús-
und krónur).
Margir kannast við stórblaðið
„Daily Mail“. Það var stofnað
fyrir 42 árum síðan af tveim
ungum mönnum af Gyðingaætt-
um, Harmsworth að nafni, en
þeim var símar veitt aðalstign
með nöfnunum Northcliff lár
varður og Rothermere lávarður
Hlutaféð var ekki mikið, um
15 þús. pimd, en dugnaður og
dirfska þeirra bræðra var með
þeim hætti, að eftir nokkur ár
taldi það yfir milljón kaupenda
iOg salan jókst stöðugt, meðan
Northcliff naut við, en hann lézí
1922 og keypti Rothermere þá
hlutabréfin. „Daily Mail“ hefur
lengst verið fulltrúi og málgagn
afturhaldsins í Englandi og not-
að hvert tækifæri til að bera
út hróður fasismans. Það er
því tilhæfulaust með öllu, að
„Gyðingablöð“ Englands hafi
reynt að níða niður nazistana
þýzku, því þeir hafa engan vin
*) Ritstjóra stórblaðanna hafa
upp í 15 þús. sterlingspiund á
ári (um 332 þús. kr.), eða jafn-
hátt kaup og forsætisráðherra
Stóra Bretlands.
átt betri, en Rothermere lávarð.
óbilgirni hans, afturhaldssemi
og fasistadaður hefur líka kom-
ið illa niður á kaupendafjölda
blaðsins, en hann er eitthvað á
aðra milljón nú, og hefur lækk-
að um 300 þús. á síðastl. 8 ár-
um, þrátt fyrir kaupbæti ogstór
fellda útbreiðslustarfsemi. Hluta
fé er nú 4,1 millj. sterlingsp-und.
Rothermer-e á auk „D. M.“blöð
in „Evening N-ews og „Sun-
day Express“, en Harmsworth-
ættin á líka „Daily Mirror“. Rit
stjóri „Daily Mail“ er Arthur
L. Cranfield, sem áður var rit-
stjóri „Evening News“. Þrátf
fyrir fækkun kaupenda eru
auglýsingar dýrastar í „Daily
Mail“, þær kosta ein síða 1400
sterlingspund eða rúml. 31 þús-
lumd krónur.
Úr því að minnst er á Harms-
worth-ættina, er rétt að minn-
,ast á myndablaðið „Daily Mir-
nor“. Það var stofnað af Rot-
hermere lávarði 1903 og var þá
kvennablað. Fyrsta eintak þess
foom út í 250 þús. eintökum,
sem öll seldust, en eftir nokkra
daga féll salan niður í 25 þús.
Frá 2. jan. 1903 tii 7. jan. 1904
hafði blaðið kostað þá Harms-
worth-bræður yfir 100 þúsund
sterlingspurrd, en 7. jan. birt-
ust fyrstu myndirnar í því. Eftir
ir nokkra daga var kaupendatal-
an lcómin upp í 120 þús. 1931
lét Rothermere blaðið af hendi
við ættingja sína, 13 að tölu.
Hlutafé þess er 2,2 millj. sterl-
ingspund og hagnaður árið 1934
336,5 þús. pund. Kaupendur
þess eru 1,6 millj. Innihald þess
er frekar lélegt, en ritstjórn og
starfsmenn vita hvað hugsun-
arlitlu fólki kemur. Ritstjórinn,
Cecil E- W. Thomas, hefurstarf
að við blaðið síðan 1910, en ver
ið aðalritstjóri síðan 1934.
Annað myndablað, sem fylgir
íhaldinu að málum er „Daily
Sketch“. Það þyki - heldur be ra
og vandaðra en „Daily Mirror“,
en er þó: að nokkru leyti tunn-
ið undan rifjum Rothermerés
gamla. Núverandi eigandi
Kemsley lávarður (áður James
G. Berry), keypti það 1926 af
Rothermere og sameinaði það
myndablaðinu „Daily Graphic“.
Auk þess á Kemsley m. a. blöð-
in „Siunday Times“, „Siunday
ChrionicIe“, „Sunday Graphic“,
„Empire News“ o. fl. o. fl. eða
samtals 22 dag- og vikublöð.
Kaupendatala „D. S.“ er nú
um 850 þús., en var yfir milljón
fyrir 8 árum. Það þykir gott
blað og nokkuð ábyggilegt. Það
er hægfara íhaldsblað, en hefúr
til þessa fylgt „Þjóðstjórninni“.
Hlutafé þess og annarra blaða,
sem Kemsley lávarður hefur til
umráða, er 1,2 millj. sterlings-
pund. Ritstjóri er AHan Fer-
gus. Einna ábyggilegast og
! merkast allra íhaldsblaðanna
| ensku er „Daily Telegraph“.
Eigandi þess er Camrose lávarð
ur, bróðir Kemsley þess, sem
hér að framan getur. Það hóf
göngtu sína árið 1855, og var
stofnandi þess Arthur Sleigh
ofursti. Honum gekk illa stjórn-
in, og eftir rúma 2 mánuði yfir-
tók prentsmiðjueigandinn,
Joseph M. Levy það. Það var
eign afkomenda hans þar til
1927, að Camrose lávarður
keypti það. Síðastliðið ár var
annað gamalt íhaldsblað, „Mor-
ning Post“, sameinað „D. T.“,
jog er kaupendatala tæp 700
þús. Ritstjóri er Arthur S. Wat-
son, sem hefur starfað við blað-
ið síðan 1902, en varð aðalrit-
stjóri 1924.
Öll þau blöð, sem að framan
getur, fylgja íhaldinu að mál-
um. Sum með ofstæki og óbil-
girni eins og blöð Clevenden-
klíkunnar og blöð Rothermerés,
en önnur með fullu tilliti til lýð-
ræðis og skynsemi eins og
„Daily Telegraph“. Kem égnú
næst að aðalmálgögnum stjórn-
arandstæðinga.
Glæsilegast og djarfast í bar-
áttunni gegn afturhaldi og fas-
isma er aðalmálgagn frjálslynda
flokksins „News Chronicle.
Það var stofnað árið 1855 og
var þá vikublað og hét „Cler-
kenwell News“. 1866 byrjaði
það að k-oma út daglega. 1869
breytti það um nafn og var kall
að „Daily Chroinicle“. í lók ó-
friðarins mikla keypti féfags-
skapur undir forystu Dalziel lá-
varðar og D. Lloyd Geiorge
blaðið, og átti hinn síðarnefndi
meirihluta hlutabréfanna, en
1926 seldi hann hluti sína fyrir
3 millj. sterlingspunda. 1928
urðu aftur eigendaskipti og Wil-
liam Harrison, eigandi viku-
blaðanna, „Tatler“, „Bystan-
der“ o. fl., náði undirtökúnum.
Hann var íhaldsmaður, en
á blaðinu fylgdi sú kvöð, að
það skyldi fylgja stefnu frjáls-
lyudra og þá einkum Lloyd
Ge-orge’s. Á árunum eftir lok
stríðsins hafði fylgi frjálslyndra
farið svö rýrnandi, að fádæmi
enu. Þetta kom fram á blöðum
þeirra, en þó einkum á „Daily
Chronicle“. Að Jokum fór svo,
að Harrison varð að selja það
og vonu kaupendur Cadbury-
fjöískyldan (súkkulaði-framleið-
endur). Árið 1930 var það sam-
einað öðru merku frjálslyndu
blaði, „Daíly News“, og heitir
síðan „News Chrionicle“. Rit-
stjóri þess er síðan 1936 Ger-
iald Barry, sem áður var rit-
stjóri „Saturday Review, en auk
hans skrifa imargir snjöllustu
blaðamanna Bretlands reglulega
í það, Vermon Bartleít, Ham!l-
to,n Fyfe (fyrv. ritstj. „Daily
Herald“) o. fl. Kaupendatala er
um 1-Vs millj.
Einna merkilegasta sögu allra
enskra blaða á málgagn Verka-
mannaflokksins „DaHy Herald“.
Það var stofnað í apríl 1912
með 200 sterlingspunda höfuð-
stól og hóf göngu sína sem dag
blað. Fyrstu árin voru erfið,,
enda ósamlyndi meðal útgefend
,anna. Sumir þeirra voru sósíal-
istar, en aðrir feitir -og búldu-
leitir iðnfélagsforkólfar, sem
enga samleið átíu með sósíalist-
lunum. Á stríðsárunum var þeim
Jarejrtt í vikublað, en að ófriðn-
um loknum varð það aftur dag-
blað, en náði þó aldrei meira
en 250 þús. kaupendum. Ár-
ið 1929 keypti prentsmiðju-
fyrirtækið Odhams Pness Ltd.
(eigandi Southwood lávarður)
51% hlutabréfanna, en Verk-
lýðssambandið hélt 49%. Od-
hams Press á líka „People“,
„Passing Show“, ,yTatler“,
„Bysfcainder“ o. fl. vikurit. „D,-
H.“ hóf göngu sína sem stór-
blað í marz 1929. Odh. Press
sparði hvorki fé né skrum til

Guðjón B. Bcildvinsson ritar í
gær eftirfarandi or'ö í Alpýóubkió-
id: „Hafa nú ungu atvinnuleijsingj-
ornir fengið ad finna paö, eins og
peir eldri, ad Alpgöuflokkurinn ú
ekki lengur rdöherm, í rlkisstjórn-
inni‘‘. — Enginn efast um aö Guö-
jón mœli petta af heilum hug. Hann
man rdöherra Alpgöuflokksins bitl-
inginn í Trgggingarstofmminni. —
Meöan bitinn endist er engin hœtta
d aö Guöjón fdi afturköst í sam-
fglkingarstefnu eöa aörar fgrri
skoödflir.
»»
Ein greinin í Alpgöublaöinu í
gœr, er undirrituö: „Fgrrverandi
kommúnisti“. Þetta er sjdlfsagt rit-
stjórnargrein — gceti veriö eftir
hvern af ritstjórunum sem er, eftir
undirskriftinni aö dœma.
*,
Allir Reykvíkingur hafa brosaö aö
„dr.“ Guöbrandi Jónssgni, grófes-
sor, undanfarm daga. Bregöur hér
mjög til betra vegar, pví aö annars
er prófessor pessi hverjum manni
hvimleiöur. Engum hefur pótt taka
pví aö hgöa hann opinberlega, enda
pótt hann hafi márgfaldlega til pess
unniö. Er paö lika óparft, par
sem hann hefur nú flengt sjálfan
sig svo rœkilega fyrir opnum tjöld-
\um, aö ekki er á bœtandi.
Prófessorinn hefur nú licett ad
skrifa í „Vísi“ eftir siöasta tiltœki
sitt, dóminn um erindiö, sem ekki
oar flutt. Fáir nmnu liarma petta.
Guöbrandur mun hér eftir eiga aö-
alathirarf sitt í blaöaheiminum hjá
Alpijöublaöinu, pví hann er sem
kunnugt er, „pmutreyndur“ Alpýöu-
flokksmaöur, fyrinnyndar Skjald-
borgari, encki í senn fgrv. ritstjörj,
fmmbjóöandi og núvemndi „próf-
essor“ Skjaldborgarinnar. Þar sem
inaöurinn er svo i víöbót cestun
kommúnistafjandi, hlynntur naeist-
um, nafntogaöur i sámbandi tiö
njósnir og landráö og eins vand-
aöur aö fréttaburöi og raun ber
vitni um, pá veröur ekki efazt um,
aö hann „passi vel í kramíö“ hjá
blaöinu pvi.
að auka kaupendatöhma, enda
jókst hún á 2 vikum úr 250
þús. upp í rúma milljón. í árs-
tok 1933 komst hún upp í 2
milljómir og mun það vera eins-
idæmíi í sögu blaðamennskunnar
og ekki hvað sízt það, að hún
hefir haldizt síðan. Ritstjóri;
blaðsins er Francis Williams,
en auk þess skrifa þar margir
merkir rithöfundar. Stefna þess
þy^kir nokkuð þokukennd og ó-
ákveðin. Berjast þar misjöfn öfl
um yfirráðin, en aðallega þó
sósíalistarnir undir forustu Att-
lee’s nrajórs og hinsvegar hin-
ir borgaralegu kratabroddar
undir forustu Sir Walter Citr-
ine o. fl. Blaðinu hefir farið
mjög aftur að efni og anda síð-
ustu 3 árin. Kom það greini-
lega fram í sept síðastliðnum
þegar afstaðan tjl Tékkóslóvak-
íu var hæst á baugi. Þá bar
t. d. „News Cronicle“ langt
af „Daily Herald“.
Auk þeirra blaða, sem ég
hefi nefnt hér að ofan, er fjöldi
annarra dagblaða, sem gefin
eru út í Lundúnum, svo sem
blað Kommúnistaflokksins,
„Daily Worker“, en ég hefi
aðeins talað um stórblöðin, en
mun síðar víkja að „D. W.“
sérstaklega.