Þjóðviljinn - 29.11.1938, Qupperneq 2

Þriðjud^gurinn 29. nóv. 1938.
þlÚGVIUINN
Útgefandi:
Sameiningarflokkur alþýðu
— Sósíalistaflokkurinn —
Ritstjórar:
Einar Olgeirsson,
Sigfús A. Sigurhjartarson.
Ritstjórnarskrifstofur: Hverfis-
götu 4 (3. hœð), sími 2270.
Afgreiðslu- og auglýsingaskrif-
stofa Austurstræti 12 (1. hæð),
sími 2184.
Áskriftargjöld á mánuði:
Reykjavík og nágrenni kr. 2.00
Annarsstaðar á landinu kr. 1.50.
I lausasölu 10 aura eintakið.
Víkingsprent, Hverfisgötu 4,
Simi 2864.
Bjðrn Sígfússon;
Vídsjá Þjóðvíljans 29. ll. '38
Porít Moirgun^
blaðíd cfefeí — ?
Allur heimurinn talar um
Gyðingaofsóknirnar eða önnur
slík stórhneykslismál fasismaas,
— en Morgunblaðið talar um
„nýja línu frá Moskva“!
Það er þess fyllilega vert fyr-
ir Íslendiníga að athuga afstöðu
Morgunblaðsins til þess, sem
jgerist í Þýzkalandi.
Þegar Göring lét kveikja í
Ríkisþingshusinu, flutti Morg-
unblaðið eitt allra blaða í Norð-
ur- og Vestur-Evrópu þáfrétt
sem sannleika og trúði henni
sjálft að kommúnistar hefðu
jkveikt í Ríkisþingshúsinu. Þeg-
ar Dimitrioff var fyrir réttinum
í Leipzig og hafði samúð alls
hins menntaða heims, leit Morg
unblaðið á harnn sem glæpa-
mann. Og Morgunblaðið hefii
enn ekki viðurkennt að nazist-
arnir hafi sjálfir kveikt í Rík-
isþingshúsinu! Hvað veldur?
Þegar ,,fjármálastjórn“ ís-
Iands vorið 1936 hafði samið
um 4 milljóna króna víxillán hjá
Þýzkalandi ( á „clearing“-konto
til síðari hluta ársins), ritaðji
Morgunblaðið að ríkisstjórninni
væri bezt að fara að kefla verk-
lýðsblöðin, sjá um að þau ekki
flyttu skammir um nazistastjórn
ina, fvrst hún skuldaði fé í Ber-
l?,n. í hverra nafni heimiaði
Morgunblaðið takmörkun á rit-
frelsinu ?
Þegar Gyðingaofsóknir naz-
ista vekja hrylling um allan
heim, — þegar hvert einasta
blað með nokkurri virðingu fyr-
ir sjálfu sér, tekur ákveðna af-
stöðu gegn þessum glæp í leið-
urum sínum, — þá lætur Morg-
unbl. sem minnst yfir, eins og
það vilji helzt þegja þennan
glæp í hel, — og byrjar á ná-
kvæmlega því sama og Göbbels
lætur þýzku blöðin alltaf öskra
upp með, þegar þarf að reyna
að deyfa eitthvert hneyksli:
Moskva, Moskva — lína frá
Mioskva.
Það þarf ekki að eyða orðurrl
að heimskunnií í þessum grein-
um Morgunblaðsins, þegar það
fær þessi köst, Hve fram úr
hófi vitfirrt þessi blöð geta gert
sig, þegar þau taka undirþetta
móðursjúka heróþ Göbbels,
sést bezt á því að blaðið skuli
halda því fram að t. d. Duff-
Gooper, Churchill, Lloyd Georg
og slíkir harðvítugir enskir stór
veldissinnar breyti eftir „skip-
unum frá Moskva“, svo maður
nú ekki tali um Attlee, Leon
Blum og Kommúnistaleiðtoga
Bretlands og Frakklands, sem
maður er vanari að heyra Morg
unblaðið stagast á í því sam-
bandi.
Morgunblaðið getur óskapazt
eins og það vill. Menn hlægja
að Moskva-þvaðri þess — og
hláturinn er varasamur fyrir
Miorgunblaðsliðið.
I.
í handarkrikum keisaradæm-
isins þýzka lágu fjöllum girt
smálönd frjálshuga þjóða, Bæ-
heimur og Sviss. Þar höfðu
bændur haldið jörðum sínum
og sjálfstæði frá ómunatíð, þótt
jýmsir höfðingjar hefðu
talið sér þar yfirráð og lög-
regluvöld. En þegar leið á 14.
öld, höfðu Habsborgarar, sem
yfirráðin áttu, komizt á kon-
ungsstól Austurmerkur og til
keisaratignar og þóttust þá
hafa nóg bolmagn til að und-
iroka þessar smáþjóðir. Bar-
áttan varð á báðum stöðunum
löng og hörð.
Svisslendingar urðu fljótari
til varnar og samhen'tiari. Lýð-
veldishugsjónin, sem fallið
hafði á íslandi á 13. öld, reis
á næstu öld með bændum við
fjallavötnin í miðjum Ölpum,
þar sem hamragarðar og kjarri
vaxin klif veittu jafngóða vernd
og „bláfjötur Ægis“.
Þegar landnemar Vestur-
heims höfðu, undir forustu
Washingtons, brotið .af sér hið
brezka ok og sköpuðu Banda-
ríkin, sóttu þeir stjórnarfars-
hugmyndir sínar einkum til
Sviss. Kantónuskipting þess
varð að ríkjaskiptingu Banda-
ríkjanna, tungumálafrelsi og
trúfrelsi þess varð að mæli-
snúru hins vestræna frelsis, og
þannig var um margt. Frelsið
í Ameríku og frelsið í Sviss
gerði frönsku byltinguna 1789
sigurstranglega. Nútímalýð-
ræðið er því ættað frá Sviss.
En baráttan í Bæheimi sner-
ist á trúmálasvið og varð af-
drifarík.
II
Það var uppreisn Jó-
hanns Húss gegn páfakirkj-
unni, sem1 kveikti eldinn í Bæ-
heimi. Landar hans risu gegn
konungsvaldi og kirkju í senn
og stofnuðu frjálsa söfnuði
(með líku fyrirkomulagi og
Zwingli og Calvin í Sviss á
16. öld). Þegar Húss var svik-
inn í griðum og brenndur,
hófst áköf styrjöld í .Bæheimi.
Málalið konungs réð ekki við
neitt næstu tuttugu árin. Þjóð-
in varð ekki kúguð meðan hún
var samhent. En þá gerðist
það, að flokkur Bæheimsmanna
sveik og gekk í lið með kon-
Ungi, gegn því að njóta nokk-
urs trúfrelsis og ákveðinna fríð-
inda. Þá var alþýða Bæheims
sigruð í orustunni við Lípan

En íslenzkir lesendur eiga
heimtingu á að vita, hvernig
stendur á afstöðu Morgunblaðs-
ins til þýzku stjórnarinnar.
Þorir blaðið ekki að Skrifa
um Gyðingaosóknir þýzku naz-
istastjórnarinnar?
Þorir blaðið ekki að skrifa
um njósnir þýzku nazistanna í
Danmörku?
Þorir blaðið ekki að viður-
kennyi að nazistarnir hafi sjálfir
kveikt í Ríkisþingshúsinu?
Og af hverju þorir það ekki?
Er það af því ritstjórarnir séu
orðnir sammála nazismanum?
Eða á þýzka útbreiðslumálaráðu
neytið of morg hlutabréf í
Morgunblaðinu? E. O.
Masarykj á baiasæng’nni.
1434. En Lúther og Calvin
hrundu siðaskiptunum fram.
Lengi lifði í gömlum glæð-
um. í 30 ára stríðinu ’brutu
keisaraliðar mótmælendur und-
ir sig. Þá var og yfirstétt þjóð-
arinnar brytjuð niður og eign-
ir hennar fengnar erleinduirj
stjórnargæðingum. „Bræðurn-
fr“ í Bæheimi og Mæri, kristi-
íegt menningarfélag, urðu land-
flótta, þar á meðal Comenius,
höfundur uppeldisfræðinnar
(1592—1671), ásamt tugþús-
um landa sinna. En gegnum
svartnættið, sem þá tók við,
geymdi tékkneska alþýðan
stöðugt frelsishug sinn og stað-
betri alþýðumenning en aðrir
þegnar Austurríkiskeisara.
Þjóðarmenning Tékka á 19.
öld er verð lengri frásagnar en
rúmast hér. En merkilegasti
fulltrúi hennar er Tómas Mas-
aryk. Hann fæddist 1850. Þeg-
iar hann var 12 ára voru So-
kol-félögin stofnuð, — íþrótta-
félögin, sem tóku Garibalda-
sk'yrturnar rauðu fyrir einkenn-
isbúning og gáfu þjóðinni lýð-
ræðisuppeldið, sem fram á
þennan dag hefir dugað henni
vel. Og svona gamall var Mas-
aryk forseti! Eftir annríka ævi
var þessi bókfrægi, hálærði pró-
fessor að verða hálfsjötugur og
mál að hvílast, — kyrrlátri
þjóðarþróun hins undirgefna
Bæheims líka komið á viðun-
andi rekspöl. — Þá, — allt í
einu — var yfir skollið ver-
aldarstríð, liðin öld í fjörbrot-
um, iðju hennar splundrað,
járnhælum járnaldar traðkað
yfir þau börn hennar, sem varn-
ir þraut, og þá byrjar undarlega
ævintýrið um kappann Masa-
ryk.
III.
Það hefst með flótta í járn-
brautarlest til Italíu, og lá
nærri, að hann næðist, því að
hann vildi ekki dylja nafn siti.
Masaryk vildi smjúga en aldr-
ei ljúga. Fyrsta vísindaafrek
hans hafði verið að sanna, að
einhverjar ástsælustu sögu-
heimildirnar, sem hann og aðr-
ir þjóðhreyfingarmenn höfðu
stutt sjálfstæðisbaráttu sínái
með, væru tómur lilbún-
ingur. Og! á flótta í kúlnaregni
í Moskva, þegar hann vildi fá
íikjól í hóteli, en þurfti til þess
,aðeins að segjast vera skráð-
ur þar gestur, —■ gat hann ekki
logið því sér til lífs og hljóp
heldur aftur í háskann.
Stríðsárin fjögur svaf Masa-
ryk ekki fullan svefn mánuð,-
um og missirum saman. Hann
var ýmist á ferð og flugi að |
skipuleggja Tékka, sem erlend- i
is dvöldu eða voru „hertekn-
ir“ (þ. e. stroknir úr her Aust-
urríkis yfir til Rússa), eða hann
dvaldi í höfuðborgum Banda-
manna og vann að því, að
stjórnir þeirra viðurkenndu og
styddu tékkneskt ríki á vænt-
anlegum rústum keisaradæmis-
ins eftir stríðið. Hvort tveggja
heppnaðist . vonum framar.
Tékkahersveitirnar urðu fræg-
ar af framgöngu sinni, en Masa-
ryk og Benes svo áhrifamiklir
hjá stjórnum Bandaríkjanna og
víðar, að við refskákina í Ver-
sólum á eftir misstu Tékkar
ekkert af því, sem þeim var
kappsmál að ná.
Enginn þarf að halda að von-
irnar hafi alltaf verið bja.rtar
þessi ár eða baráttan létt. Eitt
fyrsta áfallið, skömmu eftir
flóttann, var frétt að heiman
um, að sonur hans væri dauð-
ur úr taugaveiki, sem hann
hafði fengið við að hjálpa
flóttamönnum í Galizíuósigri
Austurríkishersins. Fjand-
menn Masaryks í klerkahópi í
Prag sendtf honum nafnlaus
kristileg áminningarbréf um,
að þarna sæi hann „guðs fing-
ur“, og fleiri storkanir. En það
herti aðeins Tómas Masaryk.
Einu sinni var hann að því
kominn að fara heim til að láía
keisarastjórnina hengja sig —
í þeirri þeirri trú, að píslar-
vætiið myndi gagna tékknesku
þjóðinni meir en starf hans.
Þegar sigurinn vannst 1918,
stóð ekki á þjóðinni að mynda
ríki Tékka og Slóvaka. Masa-
ryk var í Ameríku, er honum
barst fréttin um, að hann væri
kjörinn ríkisforseti.
IV.
„Hlýtt, þétt handtak, engin
gleraugu, gamals manns augna-
ráð, hvítar, stríðar hærur, heil-
ar tennur, mikið yfirskegg, ör-
lítið neðrivararskegg, nýrakað-
a:r kinn.ar, hvasst nef, týpiskur
bóriida-svipur, alveg laus við
höfðingjabragð eða mennta-
mannskeim, heldur eins og
hrukkótt, stórgert steinandlit
komið upp úr akurmold lands-
ins“. — Þetta er lýsing ferða-
manns á hálfníræðum syni öku-
manns og eldabusku á einu
keisaralega stórgóssinu í Bæ-
heimC Raunar gæti það verið
lýsing einhvers bóndans þar á
dögum Húss eða Comeniusar,
því að sagan um syni alþýðunn-
ar endurtekst í sífellu hjá
hverri þjóð. Á grafarbakka
nálgast margir upphaf sitt ákaf-
lega. Þess vegna furðar engan,
þótt það komi upp, að lýsing-
in er af Tómasi, sem þráði í
bernsku að reka keisarahyskið
af „góssinu“, komst fyrir harð-
fylgi góðrar móður að járn-
smíðanámi, síðan kennaranámi
og varð. óvænt prófessor, en
endaði með því að reka keisara-
hyslcið og allt það „slegti“ úr
föðurlandi sínu og vera svo
hátt á annan áratug leiðtogi
þess og forseti.
Með þessa mynd fyrir augum
skiljum við samhengið í lífs-
verki Masaryks og skiljum
kannske líka þessa stoltu auð-
mýkt, þar sem hann hefur lýst
mannkynshlutverki sinnar dáð-
ríku þjóðar: „Lítið þjóðbrot í
alheiminum verðum við alltaf.
En þegar smáþjóð tekst að
skapa eitthvað, felst í þeirri gjöf
óútreiknanlegt, sjaldgæft verð-
mæti, líkt og felst í skerf ekkj-
unnar.“
V.
Masaryk er eins og tákn-
mynd þjóðarinnar og hetjan í
stórbrotnum, sígildum harmleik.
Dramatísk stígandi leiksins
ineir en heila öld er rökrétt og
eftir fullkomnustu listareglum.
þar sem alþýða Bæheims og
Slóvakíu berst fastar og fast-
ar fyrir réttindum sínum og
færist stöðugt nær fullnaðar-
sigri. Fullveldi ríkisins 1918 var
glæsilegur áfangi. Sigur á
kreppu og fasisma átti að verða
hinn næsti. Við lát Masaryks
haustið 1937 nálgast leikshá-
mark.
En einmitt 1918 og í beinu
framhaldi af þeim sigri varð
ríkið háð sigurvegurum stríðs-
ins, einkum Frökkum. Af því
spratt, er á reyndi, hatur
Þýzkalands, flærð af hendi
enska íhaldsins og auðvaldsins
og svik1 Frakka.
Einmitt eftir sigurinn 1918
mistókst líka það, sem ekki
mátti m.ijstakast, að Iaða til sam-
starfs alla beztu krafta þjóð-
Þrotanna í Tékkóslóvakíu.
þjóðbrota, sem lifað höfðu þar
saman óralengi og blandað
mjög blóði, en ekki tungum og
venjum, svo að jarðvegur var
til að efla óvild mcð þeim.
Masaryk og Benes höfðu orð
á kantónuskiptingu að sviss-
neskri fyrirmynd, en réði hvorki
víð þá láusn máisins iné aðra,
Sambýli margra þjóða í einu
ríki er svo vandasamt á okk-
ar tíma, að endurbót á því ætl-
a:r hvergi að hepnast nú, nema
í Sovétríkjunum, — því að
sósíalisminn einn gefur fulla
lausn á þeim vanda.
Þó að Masaryk og beztu
samstarfsmenn hans eins og
Benes væru ákveðnir vinstri
menn bæði í orði og fram-
kvæmd, voru þeir alltof fjarri
sósíalismanum til þess að þora
að beita þeim átökum við
kreppuna, sem þurft hefði,
■enda gátu þeir það ekki fyrir
borgarastétt landsins. Þeir létu
jafnvel viðgangast, að erlend
firmu mútuðu innlendum at-
vinnurekendum til að loka
verksmiðjum og keppa ekki við
sig á ’markaði og að þýzka auð-
valdið kæmi litlafingii sín-
um að/ í ótal fyrirtækj'um, sam-
tímis því, sem þýzkúr nazismi
Bflcf arsfféf afeosn -
ín$ín á Norðfírðí
(Frh. af 1. síðu.T
um sigri um framkvæmd kosn-
ingaloforðanna, — og ákallasvo
atvinnurekendur núna um hjálp
á móti verkalýðnum. Og sízt
ferst þessum mönnum að ó-
skapast út af bæjarstjórakosn-
ingunni á Norðfirði, sem sjálfir
kusu formann íhaldsins á Seyð-
isfirði, Jón frá Firði, fyrir bæj-
arstjóra þar, þó þeir hafi haft
hreinan meirihluta þa:r með
Framsókn.
Það, sem gerist á Norðfirði
nú, sýnir að vaxandi róttækni
og kröfur verkalýðsins um at-
vinnu knýr jafnvel fulltrúa Sjálf
stæðisflokksins á einstaka stöð-
um þr • s~m yfirgnæfandi meiri-
hluti fólksins, einnig fylgjenda
Sjálfstæðisfl okksins sr alþýðu-
fólk, til að láta undan kröfum
fólksins, þegar Skjaldborgin
svíkur það. Það gefur Vonir um
það að alþýðan, sem fylgt hefur
íhaldinu, sé að byrja að taka
höndum saman við sósíalista
um að knýja fram frumstæð-
ustu hagsmuni sína, hvað sem
íhaldsforustan í Rvík segir.
Alþýðublaðið talar um kosn-
ingar og er digurbarkalegt.
Pappírinn í Alþýðublaðinu þolir
mikið, en ætli Alþýðuflokkurinn
megi ekki hrapa úr 6 niður í 3
bæjarfulltrúa á einu ári, þó
hann fari ekki lengra strax?
Vitanlegt er, að þó kosningar
yrðu, er engin trygging íýrir
að Sósíalistaflokkurinn næði
meir en 4 bæjarfulltrúum, og
þá væri allt við sama.
Eo þorir Alþýðiublaðið að láta
leggja framferði Skjaldborgar-
innar undir dóm verklýðsfélag-
Buna á Norðfirði og skuldbinda
Skjaldborgina til að hlíía þeim?
dómi?
í Sevilla lézt kapelán nokkur 121
árs. Hann vígðist 99 ára og hafði
gifzt 5 sinnum. Átti hann '42 bðrn í
hjónabandi og 9 utail hjá. Hann eft-
irlét 300 ættstofna, og var hann
alla ævú mikils metinn maður —,
hafði farið margar sjóferðir og
kunni 7 tungumál.
var æstur upp í atvinnuleys-
ishéruðunum. Osigur stjórnar-
innar í þjóðernamálunum staf-
■aði af sigurleysi hénnar í öðr-
um skipulags- og atvinnumál-
um.
Þegar Svisslendingar sórust í
varnarbandalag og sköpuðu
ríki, voru þeir ein iog samhent
alþýðustétt. Ódauðlegt tákrj
hins samvirka anda með þeim
er sögnin um Arnold bónda
Winkelried 1386; er liann mælti
og hljóp fyrstur á spjótaröð
riddarafylkingarinnar: „Sjáið
fyrir konu minni og börnum; ég
skal ryðja ykkur braut“ — og
yfir spjótin, sem í líkama hans
festust, stikluðu félagar hans:,,
rufu skjaldfylkinguna og sigr-
uðu. Sem ein stétt, þótt með
4 tungum væri, reyndust þeir
jafn ósigrandi með gulli og fag-
urgala sem vopnum.
Orslitaósigur þessa harmleiks
stafaði af því, að Masaryk,
sonur alþýðunnar, byggði
ekki ríkið á henni öllu öðru
framar og óháð mismunandi
tungum, — heldur byggðihann
á sandi, þar sem var geðþótti
Breta, Frakka og sérgóðr.ar
biorgarastéttar, fullrar af ban-
vænum þjóðernishleypidómum
sundurleitra tungumála. Þó að
Framh. a 3. síðu..