Þjóðviljinn - 08.12.1938, Blaðsíða 2

Fimmtudagurinn 8. des. 1938.
ÞJÖBVILíJINN
SlJÓðViUINIB
O tgefandi:
Sameiningarflokkur alþýðu
— Sósíalistafickkunnn —
Ritstjórar:
Binar Olgeirsson,
Sigfús A. Sigurhjartarson.
Ritstjórnarskrifstofur: Hverfis-
götu 4 (3. hæð), sími 2270.
Afgreiðslu- og auglýsingaskrif-
stofa Austurstræti 12 (1. hæð),
sími 2184.
Áskriftargjöld á mánuði:
Reykjavík og nágrenni (kr. 2.00
Annarsstaðar á landinu kr. 1.50.
1 lausasölu 10 aura eintakið.
Víkingsprent, Hverfisgötu 4,
Sími 2864,
SMdasidi Iýd«
rædi á Islasidí og
á Norðssrlöndum
Það kveður oft við í Morgun-
blaðinu og Alþýðublaðinu að
þau vilji breyta líkt og breytt
sé á Norðurlöndum, einkum þó
um allt, er snertir lýðræði og
verklýðshreyfingu.
Það vantar ekki orðin um
þetta, — en verkin — þau segja
eitthvað annað. Eitt bezta dæm
iðl um hve hættulega veikt lýð-
ræðið á íslandi er, og hve miklu
veikára en á Norðurlöndum, er
afstaðan til Spánar og sjálfboða^
liðanna þar.
Verklýðshreyfing Norður-
landa, jafnt verklýðsflokkarnir
sem verklýðssamböndin, hafa
sett stolt sitt í að hjálpa lýð-
ræðisstjórn Spánar eins og frek-
ast var hægt. Norðurlönd hafa
skarað fram úr öllum öðrum
löndum í söfnun fyrir Spán,
og hundruð sjálfboðaliða frá
Norðurlöndum hafa barist í her
stjórnarinnar á Spáni í herdeild-
unum, „Georg Branting“ og
„Andersen Nexö“. Og nú þeg-
ar þessir sjájlfhoðaliðar koma
heim til Danmerkur, Noregsog
Svíþjóðar skipuleggja verklýðs-
samböndin iog verklýðsflokkarn
ir hinar stórkostlegustu móttök-
ur fyrir þá. Sósíaldemókratar
og kiommúnistar sameinast um
að hylla þá og þakka þeim. Og
í frjálslyndu borgarablöðunum
taka hinir sönnu lýðræðissinnar
meðal borgaranna undir og láta
í ljósi aðdáun sína á þessum
hetjum alþýðunnar og lýðræð-
isins.
En hér? Hér heyrist utan Só-
síalistaflokksins og Æskulýðs-
fylkingarinnar engin rödd, er
samsvaí? afstöðu verklýðsflokk-
anna og lýðræðisins á Norður-
löndum. Alþýðublaðið steinþeg-
ir um íslenzku sjálfboðaliðana.
Morgunblaðið níðir þá. Enginn
fulltrúi Alþýðusambandsins hirð
ir um að koma þar nærri.
Sósíalistaflokkarnir og Æsku-
lýðsfylkingin ein halda í heiðri
alþjóðastefnu. verkalýðsins og
lýðræðisins eins og verklýðs-
hreyfing Norðurlanda. Fyrir
Skjaldborgina er „sambandið
við Norðurlönd“ aðeins peninga
samband og fyrir Morgunblað-
ið eru „tengslin við Norður-
lönd“ aðeins blekking, til að
reyna að hafa sem lengst á sér
yfirskyn lýðræðisins, þótt það
fyrir löngu hafi afneitað þess
krafti. E. O.
Utbreiðið Þjóðviijano
Gtinnar Benedíkfsson:
„Stnrla f
Hr. prófessor GuðmundurG.
Hagalín hefur ritað og látið á
þrykk út ganga skáldsögu,
sem heitir „Sturla í Vogum“.
Það er ein hin lengsta skáld-
saga, sem út hefur komið á
íshnzka tungu, um 630 bls.
Aðalefni sögunnar er á þessa
leið:
Á stórbýlinu Vogum búa
hjón, er heita Þorbjörg og
Sturla. Þau eru bæði alin upp
á sveit, en eru dugnaðarmann-
eskjur og vinna sig upp. Þegar
sagan hefst, eiga þau fjögur
börn og eru orðin bjargálna-
manneskjur. Þá dynur yfir
hvert ólánið af öðru. Um sum-
arið fýkur megnið 'af heyi
þeirra, einnig hlaða og bátur-
inn, sem Sturla hafði til að-
drátta heimilis síns af sjónum.
Sturla snýst þannig við þessu
óhappi sínu, að hann kaupir
hey handa öllum sínum skepn-
um, bát sömuleiðis, ennfrem-
ur prjónavél handa Tobbusinni,
og auk þess ákvað hann að
byg&j3 ívær hlöður næsta vet-
ur.
Sturla liggur undir öfundar-
orði vondra nágranna sökum
velgengni sinnar, og í nágrenni
hans býr sterkefnaður stór-
bokki, sem langar að niá í jörð-
ina undan honum. Þegar Sturla
verður fyrir áðurnefndu óhappi,
vilja óvildarmenn hans nota
tækifærið til að koma honum
á kné. Með fjárhagslegu valdi
sínu tekst ríka bóndanum að
þvinga kaupmanninn til aðneita
öllum viðskiptum við Sturlu,
og sömu tökum á einnig að
taka aðr'a kaupmenn á næstu
höfnum. Og svo þegar Sturla
er að heimía'n í jólaferðinni, þar
sem honum er tilkynnt við-
skiptabannið, þá eiga sér stað
einir ógurlegir atburðir á heim-
ili hans. Nágranni hans einn,
Magnús' á Neshólum, sætirfæri
þegar hann veih að Sturla er
ekki heima ,og fer heim tilhans
með þeim einlæga ásetningi að
nauðga Þorbjörgu. Hann kemur
að, þar sem hún er ein úti í
fjósi, en hún hafði lokað að
sér, því að hún hafði mánuðum
saman átt von á Magnús,1 í Jress
um þokkalegu erindum. En
Magnús brýtur upp hurðina,og
Þorbjörg rýkur upp í básinn
til þarfanautsins, sem bæði er
stórt og mannýgt. í ýtrustu
nauðvörn leysjr hún tudda, sem
þegar snarast að Magnúsi, lætui'
hart mæta hörðu og rekurann-
að hornið á bullandi kaf í kvið'
inn á honum, og lét hann þar
líf sitt. Þetta þótti Þorbjörgu
svo skelfilegt á að líta, að hún
þaut viti sínu fjær eitthvað út
í buskann og sást ekki framar,
þar til tveim dögum síðar, að
Sturla mokaði hana steindauða
upp úr skaflinumi í lækjargilinu.
Eins og gefur að skilja, þá
tók: Sturla þetta ákaflega nærri
sér „;en bar sig þó eins og
sönn hetja. En vetur þessifær-
ir honum enn nýja örðugleika.
Hafísinn leggst að landinu,lok-
ar nægtabrunni sjávarins, bæði
hvað snertir fiskiföng og þara-
reka upp að ströndinni til sauð-
kindarinnar viðurværis, þegar
hafískuldinn hafði svellumlagt
allt haglendi. En Sturla hikar
hvergi .Hann setur bát sinn á
flot, nær út á milli ísjakanna,
slær þara á skerjunum og flyt-
ur á báti sínum til lands. Um
vorið, þegar ísa leysir, vinnur
Sturla það hetjuverk, að hann
rekur útlendan togara úr land-
helgi með byssu sinni og bjarg-
aði þar með aflabrögðum sveit-
unga sinna .Þetta þykir sveit-
ungum hans mikið til um, sem.
j vonlegt er, og næsta dag róa
vermennirnir alls ekki, heldur
fara þeir upp um allar sveitir
og smaia saman mönnum, og
síðan kemur heill hópur manna
heim til Sturlii og þar er liontirtl
það hátíðlega íilkynnt, að allur
skarinn vill með hönum vera í
því að stofna kaupfélag. Allt
þetta hefur þau áhrif á Sturlu,
að hjá honum fæðist traust til
mannanna,, og sem tákn þess,
að' héðan í frá elskar hann
manninn meira en skepnuna, þá
lætur hann slátra sínu tröll-
aukna mannýga þarfanauti, sem
hann hafði elskað á yfirmann-
legan hátt frá þeirri stundu ,að
hann uppgötvaði hlutverk hans
á hinu dramatíska augnabliki
hans eigin lífs. Með þeirri há-
tíðlegu ákvörðun hans er þess-
ari löngu sögu lokið.
II.
Þetta mun eiga að vera hetju-
saga. Sturla mun eiga að vera
tákn þess manndóms íslenzkrar
alþýðu, sem yfirstigið hefurall-
ar þær hörmungar, sem illveð-
ur, hafbönn, hafísar og hin
skelfilega mannanna kúgun hef-
ur á herðar henni lagt, og fæ
ég ekki séð, að hlutverk sög-
unnar geti nokkurt annað ver-
ið. Hér er líka úr þeim nægta-
brunni að ausa, sem aldrei get-
ur þorrið. Þótt tugir skálda skrif
uðu um það efni langar sögur á
ári hverju, þá þyrfti enginn eftir
öðrum að apa, hér er af svo
miklu að taka, að hver gæti
farið sínar leiðir, hver gæti kiom
ið með sína sjálfstæðu persónu
úr þeim hetjuskara þúsundanna,
sem á þessu landi hafa barizt
fyrir lífi sítmi og tilveru við
alla hina margháttuðu bölvuði
þessarar þjóðar og aldrei gefizt
upp. !
En þessi langa hetjusaga er
léleg saga, illa byggð, leiðin-
lega sögð, missir allsstaðar þess
marks, sem hvað eftir annað er
beinlínis sagt, að hún miði á.
Það virðast ekki vera neinir
smávægis erfiðleikar, sem
Sturlu mæta, drengnum sem al-
inn er upp á sveitinni: Missír
heils sumars heyforða að heita
má og auk þess bátsins, sem
var hans hálfa líf, óhemjukjaft-
háttur og samsæri um að níða
af honum mannorðið og útiloka
hann frá öllum verzlunarvið-
skiptum, síðan hafísvetur ofan
á bjargarlaust haust og auk
þessa eitt skelfilegt sorgartilfelli
til að buga hans andlega mót-
stöðukraft.
En allir þessir erfiðleikar
renna út úr höndunum á skáld-
inu. Skáldið stillir söguhetju
sinni aldrei andspænis þeim,
heldur tekur hana á arma sér
og ber hana yfir aila erfiðleika,
án þess að til átaka komi. Sem
unglingur er Sturla verkmaður
góður og eftirsóttur, verður
vinnumaður hjá aldurhnignum
sómamanni á prýðisgóðri jörð,
og þá jörð ásamt blómabúi
leggur sá góði maður í hendur
Sturlu, þegar hann er kominn á
Víðsjá Þjóðvíljans 8. 12, '38
VognmH
giftingaraldur, með gjafverðiog
prýðisgóðum borgunarskilmál-
um, og þá þegar hefur Sturla
aurað saman allmiklu fé, svo að
hann getur horgað út í hönd að
allverulegu leyti. Þannig er
hann borinn yfir byrjuharörð-
ugleikana.I byrjun sögunnar virð
ist sem verið sé að útbúa handa
Sturlu eitt rneiri háttar átak,
þegar hey hans, hlaða og bát-
ur fjúka og eyðileggjast, enda
er ekki til sparað. að lýsa á-
hyggjunl þeirra hjóna og bolla-
leggingum um, hvað gera skuli.
En svo þegar allt kemur til
alls, þá er þetta ekki nokkur
skapaður hlutur. Maðurinn á
peninga eins og skít. Hann
kaupir hey, eins og honum sýn-
ist og hann með þarf og borg-
ah allt í reiðu, hann kaupirbát
líká fyrir peninga út í hönd
og prjónavél handa konunni
sömuleiðis. Og þó er hann enn
með peninga í veskinu, og enn
á hann fé inni í sparisjóðnum,
hver veit hvað mikið. Þá er
ekki síður máttlaus lýsingin á
baráttunni við hið illræmda
verzlunarvald. Kúgunin byrjar
svo sem ekki með litlu risi.
Það á að leggja á Sturla svo
strangt viðskiptabann, að hann
á ekki að fá nokkurn bita, þó að
hann bjóði bæði peninga og
vörur. En þetta viðskiptabann
kemur aldrei neitt við Sturlu,
hvorki fyrr né síðar. Hann þarf
ekki á neinum vörum að halda
þenna vetur. Hann á nóg af öllu
heima. Fyrir tilstilli annars
manns kemur bátur næsta vor
frá nágrannahöndlun með vör-
ur handa Sturlu og tveim bænd-
um1 öðrum. Og án þess nokkur
þurfi fyrir að ffafa, þá sam-
þykkja sveitungarnir einum'
munni að stofna kaupfélag og
árásinni er hrundið, án þess
Sturla hreyfi legg eða lið eða*
verði fyrir nokkrum óþægind-
um, og hið kúgandi verzlunar-
vald hverfur af sviðinu eftir eina
máttlausa hótun! Hve óendan-
lega fátækleg mynd af baráttu
íslenzkrar alþýðu við þenna
ógnaróvætt! — Um hafísinn,
þenna „íslands forna fjanda“,
er það að segja, að hann siglir
inn á hvern vog með miklu og
glæsilegu risi og þekur hafið
svo langt sem augað eygir iog
kalda andremmuna leggur yfir
landið og hún þekur það köld-
um klakahjúpi. En svo er það
eklci meira. Þetta gerir eingum
ineitt til. Sturla kemst ekki í nein
vandræði fyrir þessar sakir;
hann hefur nóg hey og skepnu-
höld eru hin prýðilegustu, og
einn góðan veðurdag er ísinn
horfinn og sjói'inn fullur af íiski.
Skáldið vanrækir þannig ger-
samlega að setja Sturlu and-
spænis nokkrum þeim lífsaf-
komuerfiðleikum ,sem reyna á
þolrif hetjuskaparins. Sama er
að segja um kjaftháttarmótlæt-
ið. Kjafthátturinn um þjófsorðið
en svo klaufalegur og máttlaus,
að það leggur Siginn trúnað á
hann. Dauði Þorbjargar og allt
það, sem um hann er spunnið,
er hið eina raunverulega mót-
læti, sem Sturla mætir. Og fyr-
ir því kiknar hann líka gersam-
lega. Þegar því er slengt fram-
an í hann, að kærleikar hafi
verið milli Magnúsar og kbnu
hans, þá slagar hann eins og
blindfullur maður, liggur síð-
an rænulaus uppi í rúmi dögum
saman, gefur allt frá sér, lætur
10 ára dreng sjá um búið, þegar
hafísinn ógnar með bjargarleysi
og réttir sig ekki við aftur,
fyrr, en búið er að sýna hionum
brotna dyrastafinn í fjósinu sem
sönnun þess, að brotizt hafði
verið inn, en ekki hafi verið
um venjulegt stefnumót að
ræða í nautsbásnum.
III.
Saga þessi verður nauðaó-
merkileg sem hetjusaga, af því
að aldrei er leitt til neinna á-
taka. Sem þjóðlífslýsing erhún
einskisvirði af sömu ástæðum,
því að saga íslenzkrar þjóðar
er saga mikilla átaka. Þetta er
því furðulegra, þar sem teflt
et fram á svið sögunnar mörg-
um höfuðóvættum íslenzkrar al-
þýðu: stórtöpum af völdum nátt
úruaflanna, hafís og verzlunar-
kúgun. En svo verða þessir erf-
iðleikar ekki neitt, nemfa í munn
inum á( 'sjálfu skáldinu. Ætti
ókunnur maður að taka það
trúanlegt, að sagan væri sönn
þjóðfélagslýsing, saga um erf-
iðleika þá, sem íslenzk alþýða
hefur haft við að stríða, og
hvernig hún mætir þeim, þá
kæmist hann vitanlega að þeirri
niðurstöðu, að þessir margum-
töluðu erfiðleikar hefðu aldrei
annað verið en ímyndun hjarta-
bilaðrar og þróttlausrar alþýðu.
Höfundurinn finnur það líka
sjálfur, beint eða óbeint, að
sagan er að fara í hundana sem
hetjusaga íslenzkrar alþýðu í
baráttunni fyrir lífi sínu og til-
veru .Og þá fer honum eins
og hverjum öðruim skikkanleg-
um borgara, sem gefst upp á
viðfangsefnum þessa tímanlega
lífs; hann bregður sér inn á
svið hins ,,innra“ og „andlega“.
I lokin er þungamiðja sögunnar
komin frá baráttu bóndans við
hina óblíðu náttúru yíir á svið
nugarfarsbreytinganna. Baráttan
stendur um yfrráðin yfir sál
Sturlu, og sú barátta er háð
milli „þarfanautsins“ og
„mannsins“. Og af því að sagan
á að fara vel, eins og hver önn-
ur borgaraleg saga, sem á að
stefna að því að glæda í sálum
mannanna bjartsýni á lííinu, þá
lýkur sögunni á þá leið,að naut-
ið, er dæmt til dauða, en Sturla
hefur hlotið trú á manninum.
En átökin á þessu andlega sviði
fara líka í hundana. Hér er ekki
heldur neitt við að berjast.
Sturla hefur aldrei í brjósti sér
alið neina ótrú eða vantraust
eða tortryggni til mannanna.
Haustinu áður setur hann á all-
an sinn bústofn, þótt heylaus
feé^ í trausti þess að nágrannar
hans láti honum lijálp í té og
ekki éinn einstakur í stórumstíl,
heldur allir, hver í sínu lagi,
lítið hver, þrátt fyrir lítil hey-
aflaföng hjá mörgum hverjum.
Og það traust hans lét sér alls
ekki til skammar verða. Það
kemur því sannarlega eins og
þjófur á nóttu, þegar það er
allt í einu orðin þungamiðja
þessara 630 blaðsíðu sögu, að
Sturla vinni bug á vantrausti,
semi aldrei hefur verið til.
IV.
Megingalli sögunnar er þessi,
að höfundurinn skilur aldrei
gang hennar, skilur ekki hlut-
Svo virðist sem einrœðistilhneig-
ing Skjaldborgarinmr fari nú dag-
vaxandi, ad. sama skapi sem fylgft
minnkar. Er pad pekkt fgrirbrigVi-
Skjaldborgin virðist farin að liugsd
meb kviða tii nœstu Alpingiskosn■
inga — langar til að par vceri haJjt
að fara sömu leið og við kosning-
ar til Alpýðusambandspings: 06
banna öðrum flokkum að kjósa full'
trúa' Kemur petta greinilega frani
i Alpýðublaðinu í gcer, er pað lang-
ar til að taka sér Finnland til fyr'
irmyndar — og einmitt ú sama tírnu
eru beztu rithöfundar jafnaðar-
manna á Norðurlöndum að rita um
pað hvilíkur smúnarblettur bann
Kommúnistaflokksins i Finnlandi sé
á norrœnu lýðrœði!
Um allt fer peim eins!
verk neinnar persónu og afþví
leiðir aftur, að hann skilur ekki
neina persónu sögunnar og þv‘
verða þær allar ýmist þoku-
kenndar eða afkáralegar og jafn
aðarlega allt aðrar en maður
finnur að höfundurinn ætlast
til að þær séu. Höfundurinn setí
ast til að Sturla sé hetja, fániálg
og ákveðin í öllum sínum at-
höfnum. En í sögunni kemur
hann fram sem nervus athafna-
maður, mikið masandi, síbolla-
leggjandi og getur aldrei látið
út úr sér neina setningu, sem
nokkurt bragð er að. Það er
ósköp mikið utan um það af ha-
tíðleika og spenningi, þegar
hann færir Þorbjörgu prjóna-
vélina, og það á að sýna, hve
mjög hann elskáði sína konu>
að hann skuli gefa henni prjóna
vél, á sama tíma og hann hefui'
misst allt sitt hey. En prjónavél-
armálið sýnir aðeins, hvílíkui'
bölvaður kurfur Sturla hefu>'
verið, að hann skuli ekki fyr'r
löngu vera búinn að kaupa:
þessa prjónavel, jafn vellauðug-
ur maður. Höfundur hefur mikf
ar mætur á Gunnlaugi í Hrima-
Hann á að vera fyndinn og
hrókur alls fagnaðar á manna-
mótum. Hann segir sögur af
sama tagi og vellýgni Bjarnt,
og því er jafnan lýst með
mörgum orðum og átakanleg"
um, hve dátt menn hafi hleg"
ið og óstjórnlega, svo að jafn-
vel hin sorgþrungnustu hjörtu
urðu, að hrífast með. En alla'
sögurnar eru langdregnar og
leiðinlegar, vottar ekki fyrrl
fyndni, svo að óhugsandi ei
að nokkur hafi getað að þeim
hlegið. Neshólapakkið er hreint
og beint afkáralegt og ekki líkt
neinu fólki, hvorki góðjui 11 c
vondu. Kjafthátturinn er skip11'
lagður á ráðstefnum fjölskyld-
unnar, þar sem fram fara skipu'
lagðar umræður, alveg eins og
það væri kratafundur á Isafii'ðF
og teknar formlegar ákvarðann
og þær framkvæmdar skipu'
lagslega með ferðalögum efú1
ákveðinni ferðaáætlun. Eða
hvað segja menn um annað euis
og; það, að heil fjölskylda haldi
fundi að næturlagi og beini al-
mennri áskorun til frumburðai
heimilisins um að bregða sei
til næsta bæjar og nauðga huS'
freyjunni? Hvar eru nú hi1111
sómakæru íslendingar, sem
telja íslenzku þjóðlífi það óþol-
andi smán, ef fátækir bændui
tala um jafnfáfengilega hluti og
ormaveiki og skitu í sauðfe;
Hví mótmæla þeir ekki kröftU'
lega þeirri svívirðu, sem ,s
lenzkri alþýðu er sýnd
Fr«mh«H á 4. *****