Þjóðviljinn - 15.12.1938, Blaðsíða 2

Fimmtudaginn 15. des. 1938.
ÞJÖÐVILJINN
filJÓOVIUIIUI
Útgefandi:
Sameiningarflokkur alpýðw
— Sósíalistaflokkuri*n —
Ritstjórar:
Einar Olgeirsson.
Sigfús A. Sigurhjartarson.
Ritstjórnarskrifstofur: Hverfis-,
götu 4 (3. hæð), sími 2270.
Afgreiðslu- og auglýsingaskrif-
stofa Austurstræti 12 (1. hæð),
simi 2184.
Áskriftargjöld á mánuði:
Reykjavík og nágrenni kr. 2,00.
Annarsstaðar á landinu kr. 1,50.
1 lausasöiu 10 aura eintakið.
Víkingsprent h. f. Hverfisgötu 4.
Sími 2864.
Séira Helgi Hjálmairssoii:
Víðsjá Þjóðvíljans 15, 12, '38
Sígurínn í atvínnu-
levsísbaráttunní.
Eftir að ríkisstjórn og bæj-
arstjórn hafa dag eftir dag vís-
að verkamönnum Reykjavíkur
hvor til annarrar — frá Heródesi
til Pílatusar — hafa þær loks
látið undan kröfum atvinnuleys-
jjngja iDg bætt við 100 manns í
atvínnubótavinnu. Hefur þaf
með unnizt fullur sigur fyrir
harðfylgi verkamanna. En um
ieið og verkamenn læra af þessu
hvernig hægt er að sigra, þurfa
þeir að læra af framkomu flokk-
anna gagnvart þeim.;
Aldrei hafa atvinnuieysingjar
Reykjavíkur verið hæddir og
smáðir eins með fráiflkiómu
bræðingsflokkamiá þriggja og
þeésá dágana, áður en látið var
itndan að síðustu.
íhaldið æsti með lýðskrumi
Morgunblaðsins verkalýðinn til
að heimta atvinnu og neitaði
svo eins lengi og-það þorði fyr-
ir munn bæjarstjórnaríhaldsins
um atvinnuna, sem bæjarstjórn-
in á að vera fariin að láta vinna
fyrir löngu.
Jónas frá Hriflu hæðir og
smánar atvinnulausu verkamenn
ina leftir beztu getu. Pessi kóng-
ur bitlingamannanna, sem pot-
arflokksmönnum sínum íhverja
einustu stöðu, sem losnar, án
tillits til hæfileika, dirfist að
luppnefna menn, sem krefjast
vinnu, sem iðjuleysingja.
O g Skjaldborgarbroddamir
reyndu, eftir að þeir hafa ým-
ist þagað um atvinnuleysisbar-
áttuna eða rógborið hana, að
klifra á bak þess verkalýðs, sem
atvinnubaráttuna heyr og láta
þessa baráttu bera Stefán Jó-
hann í ráðherrastólinn, — svo
eina atvinnuleysisbaráttan, sem
Alþýðublaðið sá, var að kioma
einum hálaunuðum . broddi í
ráðherrastól!
Út yfir tók þó, þegar blöð
stjórnarffokkanna og íhaldsins
voru að rífast sín á milli um
hvorum væri að kenna. Reyndu
ffokkar þessir að bera í bæti-
fláka fyrir fyrirhyggjuleysi sitt
og skeytingarleysi um hag
verkalýðsins með hræsni, í
trausti þess„ að verkalýðurinn
sé búinn að gleyma, hvernig
nuverandi fjárlög og fjárhags-
áætlun bæjarins eru og urðu til.
En verkalýðurinn er ekki bú-
inn að gleyma og mun ekki
gleyma. Og hann veit að nú
á aftur að fara að semja fjár-
hagsáætlun og fjárlög, sem á-
kvarða atvinnu hans á næstu
ámm og mun hafa vakandi auga
á hvernig það verður gert og
láta það ekki endurtaka sig, sem
áður gerðist við samníngu fjár-
flagsáætlana og fjárlaga.
Pegar fjárlögin fyrir 1938
voru afgreidd, fluttu þingmenn
Sfillíngín og ieíftríð.|jff§
Glíma þýðir leiftur, ekki þór-
dunanna eða þrumufleygs Júpí-
ters, heldur hin mennsku, eld-
snöru viðbrögð þeirrar einu
íþróttar, sem þjóð vor hefur
skapað sér sjálf. Ef glíman
hætti að vera þjóðaríþrótt, yrðj
það merki þess, að leiftrið væri
horfið úr hugsun og yiðbrögð-
um íslendinga.
Menn hafa sagt um tennis,
þjóðaríþrótt með ýmsum hvít-
uni þjóðum, að afrekunum réðu
þar að 50% snarræði, að 45%.
skýrleikur og gáfur, en að 5% ;
liðleiki líkamans. Ef um er að
ræða dálítið æfða glímumenn
í sama orkuflokki, getur þetta
átt nákvæmlega við glímuna ís-
lenzku.
Márgur er liðugur, skýr og
snar ijg getur samt ekki orðið
glíminn. Hann er eins og stál,
sem ekki hefur fengið rétta
herzlu, molnar við átak, eða þá
reynist deigt. Eðia hann vant-
ar einbeiting krafta sinna og
stillingu.
Þetta sýná dæmíri forri og ný,
Grettir stóð kyrr á Hégfariess-
þingi, er Þórður hljóp að hon-
um til glímu, seildist til glímu-
taksins annarri hendi, neytti
kastsins, sem á Pórði var, til
að bregða honum aftur yfir
höfuð sér draugasveiflu (sbr,
skessubragð), svo að hann kom
að herðum niður, en sjálfur
stóð hann nærri hreyfingarlaus.
Pegar piltar í Bessastaðaskóla
lásu eða glímdu á kvöldin, höfðiui
þeir kertaljós. Einu sinni sendu
þeir Þorstein Jónsson frá
Reykjahlíð fram í hlóðir að
kveikja. Á leið inn göngin var
blásið á ljósið frá hurðarbaki.
Porsteinn fór aftur og kveikti.
Enn bom blástur bak við hurð-
Sigurvegarar í kappglímu Ármanns 1890; Friðrik Ólafsson
ijósmyndari (skeggjaðúr), Freysteinn JónsSon sjómaður, Helgi
Hjálmarsson skólapiltur.
Qlímubelti voru engin, en glímt í sterkum vaðmálsbux-
Um, Skólapiltinn á myndinni auðkennir það, að allt, sem hann
|gf i (röndótt skyrtan og skórnir) er unnið í föðurgarðí, Nes-i
löndum við Mývatn, ,
iria iog slökkti. Þorsteinn kveikti
í þriðja sirtri og bar kertið í
vínstri hendi aftan við bak sér.
Innaft við hurðina greip hann
manninn undir bringspölu, hóf
á loft og varp að höfði niður.
En ljósið lifði á meðan. Sagan
fer ekki milli mála. Grímur
Thomsen sagði mér, en hann
þekkti Þorstein vel í skóla. Ekki
gerði það eitt Porstein snjall-
astan allra glímumanna,.að h.ann
var flestum rammari að afli,
heldur fyrst og fremst andlega
og líkamlega jafnvægið, sem
varðveitti ætíð ljós sitt lifandi
gegnum sviptingarnar.
Kommúnistafl., núverandi þing-
menn Sósíalistaffokksins, breyt-
ingartillögur um aukningu á at-
vinnuframkvæmdum og meira
framlag til atvinnubóta. Jafn-
framt fluttu þeir tillögur um
tekjuaukningu. Allar þessar til-
lögur drap íhaldið, Framsók'n
og Skjaldborgin. Samt vöktu
flutningsmenn eftirtekt alþingis
á því að harðnandi kreppa færi
í hönd, en það varð engu viti
fyrir ffokkana komið. Og Morg-
unblaðið æpti bara Moskva, —
Moskva — og aukning atvinnu-
bótavinnunnar var felld, þó þeir
sem drápu tillögurnar þá, þori
ekki að neita réttmæti þeirra
núna.
Pegar fjárhagsáætlun bæjar-
ins var afgreidd í des. 1937,
fluttu bæjarfulltrúar Kommún-
istaffokksins, núverandi bæjar-
fulltrúar Sósíalistaflokksins, tih
lögur um aukna hagnýta at-
vinnu, einkum byggingar o. fl.
Allt var drepið. íhaldið stóðsem
einn maður um að drepa hverja
tillögu um atvinnu sem ekki var
frá því sjálfu. En mikið af sín-
um eigin tillögum, sem það þá
samþykkti í blekkingaskyni fyr-
ir kosningarnar, hefur þaðsvik-
ist um að framkvæma. Fyrst
og fremst hitaveituna, — og
það hneykslismál eitt ætti að
nægja til að íhaldið skammaðist
síri fyrir að tala um atvinnu-
aukningu. En þar að auki hefur
það svikizt um að láta vinna við
þær byggingar, sem hvað eftir
annað hafa verið samþykktar og
fé er veitt til á fjárhagsáætliun,
svo sem byggingu samskóla
(gagnfræða- og iðnskóla) o. fl.
— Að þetta íha)d skuli svodirf-
ast nú að vera með lýðskrum
út af atvinnuleysinu, það sýnir
bezt, hve kinnroðalaust brask-
araklíka Reykjavíkur hyggstað
leika með tilfinningar fólksins.
Verkalýður Reykjavíkur hef-
ur nú sýnt, að hann rís upp,
með órofa samtök á bak við
sig, þegar neyðin knýr að, og
linnir ekki baráttunni fyrr en
hann hefur knúð fram rétt sinn,
réttinn til að lifa og vinna.
En baráttunni fyrir atvinnu
er ekki fokið með þessum sigri.
Einmitt þessi sigur sannar hvern
ig hægt er að knýja fram hags-
bætur verkalýðsins. Afsakanir
yfirvaldanna gagnvart verka-
lýðnum nú voru að ekki væri
áætlað meira fé til atvinnu. Nú
er hinsvegar verið að semjafjár
hagsáætlun fyrir 1939 og fjár-
lög fyrir 1940. Næsta takmark-
ið er því að knýja það fram, að
þá verði tekið fullt tillit til at-
vinnuþarfa verkalýðsins og það
með sem hagnýtastri atvinnu-
aukningu. Um þessa kröfuþarf
allur verkalýður nú að fylkja
sér einhuga. E. O.
Aðalshefnd o$ bscnda-
hefnd
Glíman skapaðist í því Ev-
rópulandi, þar sem hólmgöngur
voru einna fyrst úr lögum
numdar og skilmingar eða burt-
reiðar urðu aldrei sérstþk þjóð-
aríþrótt eiris og víða annars-
staðar. Það er augljóst að glím-
an er hólmgönguaðferð íslend-
inga. Erlendir aðalsmenn þótt-
ust skyldir til hólmgöngu, ef
einhver gaf löðrung. íslenzkir
bændur áttu tvær aðferðir betrí
við yfirgangsmenn, sem yfir þá
þóttust hafnir, og sagði Páll
Melsted lagleg dæmi þess: —
Bóndi kom til Reykjavíkur aust-
an úr Flóa, meinlaus og fáfróð-
ur, að hitta Ebbesen kaupmann.
Kaupmaður stökk upp á nef sér
við hann, sló hann utan undir
og rak út. ,,Já, stífur þykir mér
hann þessi Ebbason“, sagðí
bóndi með óbreyttri hægð
sinni og lét sem ekki hefði í
skorizt.
En Norðlendingur í búðinni á
Skagaströnd brást svo við löðr-
ungi Duus faktors, að hann vatt
sér inn yfir búðarborðið, hóf
hann upp á klofbragði og skellti
honum :niður. „Hvað gengut
hér á?“ kallaði Simonsen verzl-
unareigandi úr næsta herbergi,
við hlunkinn. Maðurinn svaraði:
„Ekki nema það, að hann datt
hann Duus“.
„Gangi nú að guðs vilja og
málefnum“, er gömul hólm-
göngubæn. Oft var hólmgangan
talin dómur guðs í deilu. Fáir
kristnir kappar fyrr á öldum
held ég hafi gengið á hólm án
þess að biðjast fyrir áður. Pess-
vegna varð það líka venjagóðra
glímumanna. íslendingar gerðu
flestum þjóðum minna að því
að biðja guð að deyða and-
stæðingana. Menn fundu hvílík
misnotkun slíkt var. En glímu-
mannsbænin var í senn sigur-
bæn og svarinn eiður um
dr.engsklap í leikriium. Lasti hana
hver »em viH.
Frá göldtrum og ftrölla^
sö$um
Öfurkapp í glímum kom
mönnum til hluta, sem nú þykja
fáránlegir, en feikn eða glæp-
ir áður. Það voru m. a. glímu-,
galdrar. Þeir gátu verið mein-
lausir, en skæðir galdramenn
vom vísir til að fótbrjóta, skúf-
slíta eða drepa jafnvel leik-
bræður sína í gl'ímum. Særing-
ar þeirra gleymdust og dóu út
ttreð þeim, len talsvert þekkist
af galdrastöfunum, sem þeir
íbánu í\gl!í'mum á sér eða í skón-‘
um. Upphaflegast var Pórs-
markið, hakaknossinn, samfara
áheiti á Þór, en af því sköpuð-
ust síðan tákn, sem þóttu ennþá
magnaðri, s. s. ginfaxi og gap-
aldur. Þá var notuð bæn eins
og þessi:
Gapaldur undir hæli,
ginfaxi undir tá; —
stattu hjá mér fjandi,
UU liggur mér á!
Tröllslegar vorU sumar glím-
nr Grettis og fleiri fornfanna,
ög ekkí er að spyrja að ósköp-
uririm, þegar Gestur Bárðarson
Sriæfellsáss og þeir féiagar tók-
ust á við Glj!úfra-Geir, Gapa og
Kolbjörn þurs oða þegar Ár-
mann hélt veizluna miklu og
glímurnar undir Ármannsfelli.
Ttúnað þarf ekki að Ieggja á
slíkt, heldur skilning. Þann
skilning hefur stöku sinnumi
mátt fá við að horfa á kapp-
iglímiu'r í Reykjav'ík og það jafn-
vel hjá Ármanni, einkum þeg-
ar þær hafa verið mjög kepp-
endafáar. Pá hafa tröll glímt,
an ekki menn, og getum við
ekki láð forfeðrunum, þótt þeir
glæptust til að dást að slíkri á
hnignunartímum íþróttanna. Við
skiljum, að af hnignun og fækk-
un leikinna glímumanna og
blindri vinningak'eppni hlýtur
að leiða slíkan smekk. Afkvæmi
smekksins eru svo tröllasögurn-
ar fbrnar og nýjar.
Drengskapur við andstæðing
fylgir líka glímunni, jafnvel \
tröllasögum. Ármann var trölí
og gaf þó líf skessunni Skinn-
húfu, er hann felldi í jglímu; þar
„af má marka skaplyndi og
spekt hans“, segir saga hans.
Skagfirðingar seldu „Gesti“ ó-
kunnugum grið til að fá hann
í leik í Hegranesi. Brá þeim
mjög vá fyrir grön að vísu, er
það reyndist Grettir, sem þeir
áttu hefndir að gjalda, iðg
stungu þá grunsamlega saman
nefjum. En griðin héldu þeir vel
við leikinn, því að þeir mátu
dýrt drengskap sinn og íþrótta-
afrek hans.
Hvetrníg lífði glíman?
gera sér eitthvað til hita, og þ»
, var glíman bezt. Á skólabekk
var það hreyfingarþörfin, eða
blátt áfram íþróttaþörf pilta,
sem sagði til sín.
Frá upphafi virðist glíman
vera félagsíþrótt eins og kriatt-
leikurinn, sem dr. Björn Bjarná-
son sýndi, að væri upphaf henn-
ar. Elztu glímurnar voru bænda-
glímur, íþróttakeppni tveggja
ffokka, sem lékust við, og sigr-
aði sveitin, sem fleiri átti vinn-
ingana ieða eitthvað stóð uppi-
af, þegar hin var gerfallin.
Pannig lýsir Glúma glímu á Al-
þingi, Grettla í Hegranesi, þeg-
ar Grettir var þar, og svo mætti
telja dæmiin allt þangað til nú,
að tvímenningskeppnin ejn er
viðhöfð á leikmótuffl.
Eitthvert bezta ráðiö til að
fá almehna þátttöku og skapa
heilbrígðari metnað í piltum
hefúr einatt verið bændaglímu-
formið, hvort sem skólapiltar
glímdu eða Suður- og Norður-
sveitarmenn við dorg á Mý-
vatni.
Par, sem allir gilímdu hver
eftir sinni getu, iðraðist þess
enginn að hafa lært glímu, og
enginn kvaddi hana án saknað-
ar. Pannig var söknuður sjó-
reknu drauganna undir Svörtu-
loftum:
Leiðist mér að liggja hér í
ljótum helli.
Betra er heima að Helgafelli
að hafa þar dans og glímuskelli-
Það er margþætt og merki-
leg saga, sem bíður rannsókna,
hvernig þjóðaríþróttin þreifst til
okkar daga með alþýðu lands-
ins, einkum í verstöðvum og
þéttbýlum sveitum, og hjá
skólapiltum að Hólum, Skál-
holti og síðan Bessastöðum og
í Reykjavík. Þjóðsögur, þar
sem garparnir glíma helzt við
útilegumenn og afturgöngur,
stundum tröll eða bjarndýr,
hvöttu ekki svo fáa pilta til
glímuiðkana. Við dorg á Mý-
vatni og í landlegum við sjó-
róðr* urðu hraustir menn að
HIídun$arf
Reykjahííðarætt er rétt að
nefna, þegar minnzt er framfara
í glímu á 19. öíd. Ættfaðirinn,.
séra Jón Þorsteinsson (1781--
1862), var hvatleiksmaður og
glíminn. 1 hallæri vorið 1811
brauzt hann með hesta eftir
fangi norður í Sveinungsvík *
Pistilfirði, þar sem 3 hvali hafði
rekið undan hafísum. Stefán pr-
á Sauðanesi bað hann hefna sírt
í glímu við ofláta nokkurn aP
brýlugan þar að hvalskurðinum>
iOg stóð ekki á sr. Jóni til þess.
En lítið höfðu þeir átzt við, áð-
ur en oflátinn dró sig í hlé og
vildi ekki glíma til þrautar.
Fjórtán af börnum sr. Jónsurðu
fulforðin, og eru afkbmendui
þeirra nær þúsund manns.
Porsteinn var einn sonui
Jóns, en Þorsteinn Pálssion
var tengdasonur hans og lserði
mikinn hlut skólanáms hjá hon-
um. Peir nafnar uxu upp seffl
mývetnskum bændasonum var
títt og komu fullorð'nir í Bessa*
staðaskóla (Porst. Jónsson 1830,
21 árs). Þeir báru þar strax af
öllum í glímu, en gRman
var þar í blóma fyrir. Páll Msl'
stedj sem var ágætur glím11'
maður, segir um Þorstein Jóns-
son:
„Hann hef ég þekkt Iangm,eS*'
an glímumann. Pað var fögl,r
list að sjá til hans; hann einan
sá ég aldrei falla. Pegar hann
glímdi, og það var oft, beith
hann aldrei afli, þessu m*Ma
afli, sem honum var gefið, fyrr
jejn; í því er bragðið reið af.
(piltar) fundum ekki til ms9’;
— — sama, hvort hann gl*111 1
við lágan eða háan, sterkan epa
ósterkan. Hann endurbættigl’111
íuna í skólanum — —.;
Af 40 piltum, sem þá vorU 1
skóla, hygg ég, að 30 hafi ja^
aðarlega glímt. Oft koniu yer
menn heim af Nesinu að glí*na
við okkur“.
£g lreld ég verði að tilfæra
sögu eftir Grími Thomsen,
þeirrar sem ég setti í UPP^13 !j
Þegar Grímur var í sendisve*
Dana, í Wien, bar þangað Þ^r
stein Jónsson. f veizlu m^° .’
þar sem voru hirð og höt&'tnp
ar, kbm beljaki mikill að
aflraunir og fimleíka og dgr®.
Framh. á