Þjóðviljinn - 01.02.1939, Page 2

Miðyikudagurinn 1. febr. 1939.
ÞJOÐVILJINN
Víðsjá Þjóðviljans 1. 2. '39
Esfríd Falbcyg Brehfean; “
Alþýðamenningin
Fyrirlestraiélög. - Fræðslnhrlngar.
tplÓOyiUINN
Útgefandi:
Sameiningarílokkur alþýðu
— Sósíalistaflokkurinn —
Ritstjórar:
Einar Olgeirsson.
Sigfús A. Sigurhjartarson.
Ritstjórnarskrifstofur: Hverfis
götu 4 (3. hæð), sími 2270.
Afgreiðslu- og auglýsingaskrif-
stofa Austurstræti 12 (1. hæð),
sími 2184.
Áskriftargjöld é mánuði:
Reykjavík og nágrenni kr, 2,00.
Annarsstaðar á landinu kr. 1,50.
1 lausasölu 10 aura eintakið.
Vikingsprent h. f. Hverfisgötu 4.
Sími 2864.
Baráffa Sfefáns
Jóh, víd réfflæfí
og heifbrígða
shynsemí.
Það er staðreynd, að Skjald-
biorgiu á í jhæsta lagi 300 fylgis-,
menn innan Dagsbrúnar.
Það er staðreynd, að hún er
svio fylgislaus innan verka-
mannafélagsins Þróttar áSiglu-
firði, að hún sá sér ekki fært
að hafa þar menn í kjöri við
stjórnarkosningar.
Það er staðreynd, að á Norð-
firði fékk hún aðeins 19 atkv.
gegn 90t í verklýðsfélaginu. Það
er staðreynd, að í Hafnarfirðl,
þar sem allir eldri leiðtogar Al-
þýðuflokkslns fylgja Skjald-
borginni enn að málium, einnig
þar er Skjaldborgin í íninni-
hluta í stærsta verklýðsfélaginu,
Hlíf. j
Hér eru aðeins nefnd stærstu
verklýðsfélögin, en það er ejinn-
ig staðreyndf, að í fjölda hinna
smærri er Skjaldborgin í vton-
lausum minnihluta.
Og þó má ekki gleyma þeirri
staðreynd, að jafnvel í félagi
eins og Sjómannafélagi Reykja-
víkur, þar sem Skjaldborgin fer
með völd, þar er völdunum
haldið með fádæma ófrjálslynd-
um lagaákvæðum, og allar lík-
ur benda til, að einnig þar sé
Skjaldborgin í minnihluta.
Hvernig má það vera, þrátt
fyrir allar þessar staðreyndir,
að Skjaldborgin skuli ætla sér
þá dul, að ráða ein öllu í verk-
lýðsfélögunum ? Hvernig getur
Alþýðusambandið krafizt þess,
af verklýðsfélögum eins og
Þrótti,- Verklýðsfélagi Norð-
fjarðar og Dagsbrún, að þau
sendiSkjaldbyrginga á Alþýðu-
sambandsþing? í Þrótti eru slík
ir menn naumast til, í Verk-
verklýðsfélagi Norðfjarðar eru
þeir sárafámennir og alveg á-
hrifalausir, í Dagsbrún eru þeir
svo aumir, að þeir verða að
leita til Framsóknarflokksins til
þess að finna formannsefni, sem
þeir telja frambærilegt, og veíð
ur þeim þó ekki borið á brýn,
að þeir séu kröfuharðiir í þess-
um sökum.
Ef þessi félög, og fjöldamö'rg
önnur, senda þá menn, sem
þau treysta, sem fulltrúa á Al-
þýðusambandsþingið, þá stend-
ur lögregla við dyrnar pg til-
kynnir: Aðgangur bannaður. Og
svo þegar félögin hafa þannig
verið svipt fulltrúaréttinum, þá
kemur málaflutningsmaðurinn,
sem vill verða ráðherra, getvi-
forseti Alþýðusambandsins, Ste-
fán Jóh. Stefánsson, og hótar
þeim málsókn, ef þau greiði
ekki skatt í flotykssjóð hans.
Enginn lifandi maður finnur
í þessu minnsta neista af viti
Grundvöllurinn er óskir
log þörf fólksins sjálfs.
Nú um skeið hefur það virzt
svo, sem menn hér á landi hafi
fengið vaxandi áhuga fyrir að
læra af Svíum menningarlega
og sækja fyrirmyndir sínan
þangað, einkum á sviði alþýðu-
ménningarinnar. Er það vitan-
lega fyrst og fremst sjálffræðslu
hreyfing alþýðunnar þajr í landij
sem dregur að sér athyglina,
vegna þess mikla sýnilega ár-
angurs, er þessi hreyfing hefur
náð þar.
Það félag, sem oftast er nefnt
í sambandi við sjálffræðslu-
hneyfinguna, er „Arbetarnarsi
Bildningsförbund“ (Menningar-
samband verkalýðsins), venju-
lega kallað ABF. Þó að langt
sé frá, að ABF sé einasta félaga
samband, sem þátt tekiujr í þessj
ari alþýðlegu menningarhreyf-
ingu, þá hefur hún þar náð
mestri útbreiðslu.
Það er staðreynd, sem allir
eru sammála um, að sjálf-
fræðsluhreyfingin hefurnáðsvio
mikilli útbreiðslu í Svíþjóð og
svo mikilli hylli, að áhrifa henn-'
ar gætir nú næstum hvívetna
meðal alþýðunnar, í hvaða fé-
lagsskap sem er. En hitt verður
mönnum einnig að skiljast, að
þakkimar fyrir, að svo er kiomið,
ber ekki að færa leiðtogunum!
einum saman, þó margir þeirra
hafi fórnað miklum kröftum
fyrir sigur málsins, heldurskiln-
ingi og samstarfi allra, ertek-
ið hafa þájtjt í hreyfingunni. Án,
þess skilnings alþýðunnar á
nauðsyn sjálfsnámsins og sam-
hjálparinnar í því efni, hefðú
engar hvatningar dugað. Vegna
þess skilnings hefur hreyfingin
einnig náð svo almennri viður-
kenningu að hún nú á margvís-
legan hátt nýtur fjárhagslegs
stuðnings þess opinbera. SáJ
stuðningur kom fyrst smámsanr
an með vaxandi starfi og sýxii-
legum árangri, knúinn fram af
sömju þörfinni og hreyfingin
sjálf. —i I byrjun naut hún einsk
is styrks annars en þess, að
leiðbeinendur og kennara^
lögðu starf sitt fram ókeypis,
— Hreyfingin hefur því í þessu
sem öðru gengið hina eðlilegu
þróunarbraut, byggt á þeim ó-
bilandi lífsþrótti sem menning-
eða sanngirni. Þetta er Stefáni
Jóhanni Stefánssyni ljóst. Fyr-
ir dómstóli heilbrigðrar skyn-
semi er allt hans pólitíska brölt
dæmtdauttogómerkt. Einavon
hans er því pólitískt ofbeldi og
lögkrókar blindrar réttvísi;sam
anber hótanir blaðs hans, um
að herða á vinnulöggjöfinni,
að banna Sameiningarflokkinn
og málshöfðunaræði hans gegn
gömlum flokksbræðrum.
Sú spurning liggur því fyrir,
hvort muni sigra „prókúrista“-
aðferðir gerviforsetans, eðaheil
brigð skynsemi og réttlæti. —
Hver einasti íslenzkur alþýðu-
maður, sem ekki tekur virkan
þátt í baráttunni fyrir sigri heil-
brigðrar skynsemi og réttlætis
svíkur sjálfan sig sína eigin
samtíð.
S. A. S.
arþörfin skapaði. Opinberir
styrkir geta aldrei hnundið
slíkrl hreyfingu af stað, log held-
ur ekki haldið henni við, það
getur ekkert, nemp hin almáftt-
uga ósk fólksins sjálfs, í 'henni1
er allur lífsþróttur hreyfingar-
innar fólginn, henni má þakka
árangurinn, og án hennar mundi
öllum fjárframlögum yera kast-
að á glæ. Þetta finnst mér vera
svo mikið atriði, að menn hér
á landi eigi að gera sér það
ljóst þegar í byrjun.
„Verkamannafélögín“ —
fyrirlestrafélög.
Annað atriði er það líka oft,
sem gleymist að geta, þegar tal
að er um sjálfsfræðsluhreyfing-
(una í Svíþjóð pg starfsemi ABF,
að þetta byggist allt saman a.
m. k. að nokkru leyti, á eldri
menningarstarfsemi, sem einn-
ig var rekin af frjálsum viljá
og frjálsum samtökum, en það
eru hin svonefndu Verkamanna-
félög. Til skýringar verður að
geta þess, að félög þessi eru
alls ekki pólitisk né hagsmuna-
félög, heldur einungis fyriii
menningarlega starfsemi,*) al- i
veg hliðstæð ensku og dönsku
menningarfélögunum, (sem í
Danmörku voru þekkt undir
nafninu „Folkeuniversitetsfore-
ninger“ — sbr. t. d. bókina
„Alþýðleg sjálffræðsla“ bís.41
og sbr. einnig ,Menningarfélög“
verkamanna í Þýzkalandi eftir
1860). Þessi verkamannafélög
hafa starfað að minnsta kosti
um 60 ára skeið. Smám saman
hafa þau fengið nokkurn styrk
til starfsins bæði frá ríki,sveit-
arfélögum og einstaklingum.
Starfsemin var upphaflega ein-
göngu fyrirlestra-starfsemi.
Þar gafst verkafólki — fyrst
stærri borgum, en síðar smám
saman um allt landið — kostur
á að heyra alþýðlega fyrirlestra i
í öllum greinum vísindanna.
Fyrirlesararnir voru venjulega
vísindamenn. Margir þeirra
héldu áfram ár eftir ár, í ára->
tugi ,að koma í félögifi og halda
þar í hvert sinn nokkra sam-
stæða fyrirlestra um sama efni
fyrir áheyriendum, sem fylltu
salinn til þrengsla og hlustuðu:
með áfergju. Menntunar- og
fróðleiksþorsti áheyrendanna^
sem syo greinilega kiom í ljósji
örvaði oft ræðumenn til að
flytja mál sín með sjaldgæfri
alþýðlegri mælsku, en það er
sú einasta tegund mælsku, sem
er nokkurs virði. Alltof „lærð-
ir“ menn, þ. e. þeir, sem eíkki
gátu sett mál sitt skýrt og skilj-
anlega fram fyrir alþýðufólk, en
urðu að tala hátíðlegt eða þung
lamalegt ,,vísindamál“, hurfu
aftur á móti fljótt úr starfinu,
það kom alveg af sjálfu sér,
fólk hætti að koma og hlýða á
þá. Ég man frá fæðingarborg
minni, Oautaborg, þar sem ég
auðvitað þekki bezt til, eftirsér-
staklega tveimur fyrirlestraflökk
um, annan flutti stjörnufræðing-
urinn Svante Arrhenius, oghinn
*) Menn geri greinarmun á
þessum félögum, „Arbetarfören
ingar“ og öðrum verklýðssam-
tökum: „Fackföreningar“.
jarðfræðingurinn og landkönn-
urinn Otto Nordenskiöld. Alla
þessa fyrirlestra urðu þeir að
endurtaka mörgum sinnum og
í hvert sinn varð að útvega
stærri salarkynni, svo mjög
streymdi fólk að. Er það gptt
dæmi þess, að hægt er að fara
með mjög erfið vísindaleg við-
fangsefni á þann hátt, að alþýðá
manna skilji þau og fái áhuga
fyrir þeim. Aðsókn skólafölks,
leins ipgl menntaskólanema;
kennaraskólanema o. s. frv. var
mikil að þessum fyrirlestrum.
En verkafólk átti að ganga fyr-
ir. Afleiðingin varð sú, að skóla-
fólkið varð oft margt að hverfa
frá, og það sem inn komst, að
láta sér nægja rneð að standa.
Næsta spor: — Hljómlistin.
Þegar talað er um menning-
arstarfsemi „Verkamannafélag-
anna“, má ekki gleyma að geta
þess mikla þáttar, sem þau áttu
í að auka tónmennt og áhuga
alþýðufólks fyrir hljómlist. Á
eldri tímum var hin hærri tón-
mennt svo að segja eingöngu
séreign yfirstéttanna. Til að
byrja með voru hljómleikar ein-
göngu haldnir á heimilum heldri
manna, sem gátu boðið til sín
tónlistamönnumi, sem þar kiomu
fram pg létu til sín heyra fyrir
lítinn hóp útvaldra. Þegar opin-
berir hljómleikar hóflust vah
inngangseyrir svo hár, að það
gat aldrei komið til mála að
venjulegur verkamaður, eða
aðrir, sem lifðu við lík efnahags
leg kjör, gætu komið þar, enda
voru peningar sjaldgæfari og
í hærra gildi; þá en nú á sér
stað.
Verkamannafélögin reyndu
mjög snemma að bæta úr þessu
Ég hygg það hafi einkum verið
konur þær, er störfuðu' fyrir
félögin, sem fyrst gerðu sér
ljóst, hve mikla þýðingu það
hefði fyrir hina almennu menn-
ingu Pg þjóðaruppeldið, að
alþýðu væri gefinn kostur á að
kynnast beztu hljómlist, ogvarð
þa/ð til þess, að farið var að
stofna til alþýðuhljómleika á
sama hátt og til alþýðufyrirlestr
anna. Þessi starfsemi náði næst-
um því (ef mögulegt var) ennþá
meiri hylli almennings en fyrir-
lestrarnir pg fór vaxandi með
ári hverju. Fyrir 25 aura átti
almenningur þar kost á að
hlýða á góða hljómleika á hverj
um sunnudegf. í 7 tmánuði árs-
ins. Það er ekki ósennilegt að
þessir hljómleikar hafi haft eins
mikla þýðingu fyrir þjóðarupp-
eldið og sjálf fyrirlestrastarf-
semin. Við að líta yfir hljóm-
leikskrárnar frá byrjun, sann-
færist maður um, hversu til
þessa hefúr verið vandað ein-
mitt frá uppeldislegu sjónarmiði
þar er byrjað með því auðveld-;
asta og svo haldið áfram stig
af stigi. Hljómkviðu eftir Beet-
hoven er ekki hægt að bjóða
alþýðumanni sem óvanur er
hljómlist, hvorki í fyrsta né
annað sinn, en eftir nokkurra
ára starfsemi er hægt að sjá,
að einnig svo þnoskuð hljóm-
list er komin með.
Síðar, þegar sérstök hljóm-
listahús komust upp í borgum,
og farið var að halda reglu-
bundna ppinbera hljómleiki, var
aðgangurinn þó of dýr fyrir al-
menning, þá komu verkamanna-
félögin því til leiðar, að þau
fengu umráð yfir ákveðnum
fjölda aðgöngumiða, sem fé-
lagsmenn gátu fengið fyrir sama
lága verðið — 25 aura — eins
og áður.
Þá má og nefna það, að félög
in höfðu ókeypis aðgang að
listasöfnum, og voru sérstakir
fyrirlestrar haldnir um listir í
söfnunum.
Verkahringiurinn stækkar enn.
Kveldnámsskeiðin.
Smámsaman víkkaði verka-
þringur félaganna enn meir, og
þau tóku að beita sér fyrir
fræðslu í venjulegum skólanámsj
greinum, enda vioru skólamb
ófullkomnari og námstími styttri
fyrmm en nú. Sérstaklega á
þetta við um skólana fyrir alda-
mót. Þessi námsskeið fyrirfull-
orðið alþýðufólk gáfu miklaog
margvíslega reynslu, sem síðarl
hefur komið öðrum greinium
hinnar frjálsu alþýðufræðslu að
gagni. — Til að byrja með
skeyttu menn ekki þeirri
reynslu, sem þegar var fengin
í frjálsum skólum fyrir full-
orðna nemendur, eins og lýð-
háskólunum á landsbyggðinni
'(einkumj í Danmörku), pg vildu
hafa sömu aðferðir við hið full-
orðna, óskólavana fólk, og þær,
sem tíðkuðust í barnaskólun-
um. Kennarinn sagði til á venju-
Iega barnaskólavísu, setti fyrir
lexíur og yfirheyrðft í þeim. En
árangurinn varð ekki sá, sem
óskað var eftir og búilst var við,
nema 'njá einstaka sérstaklega
gáfuðum og þrautseigum nem-
endum. Flest af þessu óskóla-
vana fólki þreyttist eða gafst
upp.
Smám saman, eftir því sem
barnaskólarnir urðu fullkomn-
ari og framhaldsskólar og alls-
kionar aðrir skólar bættust við,
jnisstu þessi námskeið — aðal-
lega kveldnámskeið — verka- /
mannafélaganna meira og meira
þýðingu sína, enda vioru menn
nú komnir að raun um, að þetta
væri ekki heppilegasta leiðin
fyrir verkafólkið til þess að
auka fræðslu sína. Reynslan
hafði kennt, að fullorðið verka-
fólk yrði að fá aðrar starifsað-
ferðir en þeir, sem sitja á skóla-
bekkjunum. Sjálfstætt og vinn-
andi fólk á öllum aldri tók sig
saman til þess að starfa með
námsgreinarnar sjálfstætt, hver
fyrir sig og með samhjálp,
undir handleiðslu og eftir ráð-
um kennarans. Og þar með var
tímabil fræðsluhringanna, flokk-
anna eða hvað sem þið viljið
kalla það, byrjað, pg brautin
rudd fyrir starfsemi þeirra.
Framh.
Tafcíd þátf í
ásfcrífenda~
söfnunínní!
Fyrirlitning Jónasar Gudm. á
verkamönnum í leidara Alp.bl. 30.
jan. er blygdanarlausari en nok'iru
sinni fyrr:
„Pá hafa kommiinistarnir og fu id-
iö til undan peim ummcelum, aö
verkamennirnir, sem atkv> eöi
preidda i Dagsbrún meb kommíu,-
istum og ihaldinu, hlytu ad stai'.da
d lcegra proskastigi en verkamcnn
annarsstadar á Nordurlöndum. —
— Allsstaöar annarsstadar á No.'S-
urlöndum haja verkamenn ra’cið
pessa svikara af höndum sér og
skellt skolleyrunum vib öllu peii ra
glamri. En hér. — hér fcer pelta
ógœfuliö (sameiningarmenn) fl ‘St
atkvceöin l einu stœrsta verklýi s-
félagi landsins. Hverju lýsir pe\ta
ööru en of litlum félagslegim
proska —?“
**
Ohróöur Jónasar um verkameiin
er ekki svaraveröur og sýnir a 5-
eins hans eigiö menningarstig. Sai.i■>
anburöur hans viö önnur Noröur-
lönd er eintómt fals (pó aö ek'ti
vceri af ööru en pvl, aö sllk fyrir-
brigöi, sem Skjaldborgarklikan, sjást
varla annarsstaöar).
Paö er satt hjá Jónasí, aö verki:-
menn sviöur, — bceöí „kommúnista“
og aöra undan álygi hans tu.i
menningarleysiö. Og viö erum eng I
óvaskari né verri verklýössinnai,
pótt okkur svíöi undan pví eins Ofj,
menn.
Sá sviöi er vist merki wn spill-
ing „kommúnistft'1 i augum Jónasar,
pessa andlega blóölausa úrpvœttis,
sem getur ekki framar roönaö,
hvernig sem flett er ofan af sdm-
runa hans viö verstu spillinguna
í landinu.
••
Hrcesnarar heitir ein Jónasargrein
Alp.bl. um Dagsbrúnarkosningamar.
Par segir hann: „Og af hálfu Ihaldsi
ins er sigurinn fenginn meö pví
aö láta atvinnurekendur lofa aö
taka pá eina menn í vinnu,
sem tilheyra félaginu Óöni eöa á
annan veg yfirlýsa sig sem fylgf-
endur ihaldsflokksins. Engum pess-
ara meöala hefur Aipýöuflokkurinn
beitt og beitir aldrei“. 1
Samtimis pvi sem Jónas skrifar
petta, er hann aö brjótast í pvi aö
kljúfa Pöntunarfélag aipýöu á NorZ-
firöi og stofna „Nípan", verzlumr-
og útgeröarfélag, sem á aö útilokm
frá vinnu alla nema fylgismenn
Skjaldborgara.
Bankaráösmaöurinn, sem notar
Noröfjörö fyrir tilmmastöö sinnar
pólitlsku stigamennsku, hefur blygö
unarlausa nautn af aö sverja fyrir,
hana, og pví heitir grein hans
„Hrœsnarar". <
••
PaÖ er pjóökunnugt, aö pegar H.
V. var rekinn ilr Aip.ff. í fyrrp,
voru paÖ\ einskonar mannblót,
til Jónasar Jónssonar og afturhalds-
kllkunnar, sem hann starfar fyrir,
Skjaldbyrgingar fórnuöu Héöni,
eins og fornkonungum var stund-
um blótab, sjálfum sér til árs og
friöar.
Kvöld eitt rétt eftir aö paö gerö-
ist, álpaöist fullur maöur inn, l her-
bergi #em norölenzkur sueitamaö-
ur haföi fengiö leigt um tlma hér
í bcenum. Hann ávarpaöi sveitpmann
inn meö hátiöleik:
„Sœll vert pú og blessaöur, Jón
minn Eypórsson! Nú erum viö bún-
ir aö reka pann albezta mann, sem
viö höfum nokkurn tlmann átt. Og
nú veröiö piö, Framsóknarmeim, aö
passa Jónas, aö hann fari ekki yfir
i ifialdiö“.
Gesturinn, sem póttist vera aö
tala viö Jón Eypórsson, var Jóngs
nokkur Guömundsson.