Þjóðviljinn - 07.03.1939, Blaðsíða 2

>riðjticl affiiia 7. marz 1959.

mrnmm
InöoviuiHH
Útgefandi:
Sameiningarflokkur AlþýSu
— Sósíalistaflokkurinn —
Riiitjórar:
Einar Olgeivsso*.
Sjgfús A. Sigurtijartarson.
Ritstjórnarskrifstofur: Hverfis-
götu 4 (3. hæð), sími 2270.
Afgreiðslu- og auglýsingaskrif-
stofa Austurstræti 12 (1. hæð)
simi 2184.
Áskriftargjald á mánuði:
Reykjavík og nágrenni kr. 2,00.
Annarsstaðar á landinu kr. 1,50.
1 lausasölu 10 aura eintakið.
Vikingsprent h. f. Hvarfisgötu 4
Simi 2864.
Óháð fagsam^
band og flokkuir
sem verkfærí þess
Pegar AlþýSusamband ls-
lands var stofnaS 1916, hugs-
uðu margir brautryðjendur
eitthvað á þessa leið:
Pað er ekki einhlítt, að
verkamenn myndi félög og fé-
lagasambönd, til þess að berj-
ast fyrir rétti sínum, þeir verða
auk þess að eiga málsvara á
þingi, í bæjarstjórnum og
hreppsnefndum. Þessi hugsun
leiddi til þess, að verklýðsfé-
lögin beittu sér fyrir stofnun
stjórnmálaflokks, Alþýðuflokks
ins. Hann átti að vera verkfæri
verklýðsfélaganna á sviði
stjórnmálanna.
Engum getur blandazt hugur
um, að verkalýðsfélögin þurftu
á slíkum stjórnmálaflokki að
halda, flokki, sem þau gátu
treyst til að bera fram kröfur
sínar refjalaust.
En þó þetta væri rétt skilið
hjá brautryðjendunum frá 1916
þá skjátlaðist þeim algjörlega,
er þeir fundu upp á því að gera
verklýðsfélögin og flokkinn
skipulagslega eitt og hið sama.
Petta hlaut að leiða til þess að
í stað þess að verldýðsfélögin
hefðu flokkinn i sinni þjón-
ustu, þá tæki flokkurinn verk-
lýðsfélögin í sína þjónustu.
Pað fór svo að í Alþýðu-
flokknum hófust ýmsir menn
til valda, sem aldrei höfðu tek-
ið þátt í starfsemi verklýðsfé-
laganna. Átakanlegasta dæmið
er St. Jóhann, sem er kallaður
forseti í verklýðssambandi, en
hefur aldrei í verklýðsfélagi
veríð. Líku máli gegnir um
Guðmund í. Guðmundsson, fé-
laga St. Jóhanns, sem var falið
það verk að undirbúa vinnu-
löggjöf, fyrir hönd Alþýðusam-
bandsins, hann hefur aldrei í
verklýðsfélagi verið og aldrei
komið nálægt þeirra málefn-
um, og ekki má gleyma þriðja
lögfræðingnum, jfjóni þeirra St.
Jóhanns og Guðmundar 1., Sig-
urgeir Sigurjónssyni, sem er
látinn sitja í Félagsdómi sem
fulltrúi Alþýðusambandsin?,
hann er ókunnugur verkalýðn-
um og hans félagsskap eins og
framast má verða.
Forusta slíkra manna í Al-
þýðuflokknum hefur leitt til
þess, að hann hefur í einu og
öllu reynt að nota verkalýðsfé-
lögin sem verkfæri án alls til-
lits til þess hvað þeim hentaði
Pað er flokkurinn fyrst, verk-
lýðsfélögin svo.
Petta hefur komið fram í
þvl að St. Jóhann hefur hvað
eftir annað beinlínis reynt að
stöðva kjarabótakröfur verk-
lýðsfélaganna, af því að hann
hefur talið að þær gætu komið
sér illa, fyrir hans nánustu sarn
Gunnatf^0ssurarson:
| Vídsjá Þjódvíljans 7, 3, '39
Spánarhlálptn i Svfþfðð
Sökum þess að ég hef um
nokkui't skeið dvalið í Svíþjóð,
hef ég átt því Lini að fagna, að
kynnast af eigin reynd þeirri
víðfeðmu hjálparstarfsemi, sem
Svíar, allt frá því í október
1936, hafa reldð til hjálpar
spánska lýðveldinu. Mig langar
þessvegna til þess að gefa les-
endum Þjóðviljans nokkra hug-
mynd um þessa starfsemi.
Eg hafði ekki dvalið lengi í
Svíþjóð áður en ég varð var
,við þann brennandi áhuga fyr-
ir málstað Spánar, sem ég, því
miður, kannaðist ekki við héð-
an að heiman. Pegar ég talaði
við sænska verkaménn, var
fyrsta spurningin, eftir að ég
hafði sagt frá þjóðerni mínu,
venjulegast: Hvað hafið þið á ís
landi gert til þess að hjálpa
spánska lýðveldinu? — Sem oft-
ast varð mér fátt um svör. Á
þeim augnablikum lá við að ég
skammaðist mín fyrir að vera
íslendingur.
„Sænska nefndin til hjálpar
Spáni” var stofnuð í október
1936, af hópi áhugamanna, sem
áttu fund með sér til að ráð-
gera á hvaða hátt þeir gætu
bezt orðið spönsku þjóðinni að
liði í baráttu hennar gegn árá-:-
um fasismans. Pegar í upphafi
var kosin 5 manna starfsnefnd.
Formaður nefndarinnar var þá
kosinn og er ennþá Georg
Branting, lögfræðingur og þing-
maður, sonur hins þekkta jafn-
aðarmannaleiðtoga, Hjálmars
Branting. Pegar í stað var gefið
út ávarp til allra félaga og
ílokka alþýðunnar i Svíþjóð.
Par segir, meðal annars:
„Állir unnendur lýðræðis í
Svíþjóð fylgja með sterkri sam-
Hvcrníg dndvegísþjóð Norðuirlanda
hefuir snúízí hef jubaráffu spönsku
þjóðarinnair gegn fasísma*
úð varnarbaráttu spænsku
verkamanna- og bændastéttar-
innar gegn uppreisn fasista og
jesúíta. í Svíþjóð vakir brenn-
andi ósk um sigur hinna hug-
rökku hetja lýðræðisins. Vit-
undin um það, að spænska fas-
istauppreisnin hefur stórhættu
leg áhrif fyrir heimsfriðinn,
hlýtur að margfalda áhuga
vom á að stuðla að því, að
þessi hætta megi sem fyrst
hverfa, þó á þann hátt, sem
tryggir þróun hins frjálsa lýð-
ræðis. Eymdin, sem stríðið veld
ur er átakanleg. Hin stolta
spánska þjóð berst, þjáist og
deyr án þess að mögla. Allur
heimurinn veit hvernig mið-
alda arðránsskipulag hefur við-
haldið þjakandi örbirgð
spönsku alþýðunnar. Við getum
skilið hvernig .borgarastyrjöld-
in hefur aukið á erfiðleikana
við öflun nauðsynja. Við get-
um gert okkur í hugarlund
hvernig striðið he-fur lagt heil
héruð í eyði, þar sem þúsund-
ir varnarlausra bama bíða eft-
ir fæðu og vemd. Petta ástand
hefur um allan hinn menntaða
heim knúð fram stórkostlega
hjálparstarfsemi. Hinni lýðræð
issinnuðu Svíþjóð ber skylda
til að taka af alefli þátt í þess-
ari hjálparstarfsemi. Við heit-
um hérmeð á öll félög og ein-
staklinga að sýna áhuga sinn
mannúð og lýðræði í verki . .
Undir þetta ávarp skrifuðu
milli 60 og 70 þekktra manna,
í Svíþjóð, þar á meðal Georg
herja á sviði stjórnmálanna.
Skýrast hefur þetta þó kom-
ið fram í því að klika St. Jó-
hanns hefur nú á síðuslu tím-
um rekið pólitík, sem i einu og
öllu hefur farið í bág við hags-
muni verklýðsíélaganna og
verkalýðsins.
Gengislækkun, ríkislögregia
og þjóðstjórn er það, sem St.
Jóhann hefur barist fyrir, á
vettvangi stjórnmálanna, á síð-
ustu tímum. Vera má að hon-
um vitrari menn og betri inn-
an Skjaldboi'garinnar hafi nú
borið hann ráðuin í þjóðstjórn-
ar og gengislækkunarbraskinu
livað sem ríkislögreglunni líð-
ur.
Er hægt að ganga berlegar í
bág við vilja og hagsmuni
verklýðsfélaganna en klíka St.
Jóhanns gerir? og þessi klíka
kallar sig svo Alþýðuflokk og
er skipulega séð hið sama o.g
verkalýðssamtökin. Pað er full
vissa fengin fyrir því að meira
en 10 þúsund af þeim 14—15
þúsundum, sem eru í íslenzlc-
um verkalýðsfélögum, eru nú í
beinni andstöðu við þann flokk.
sem eitt sinn átti að vera veric-
færi verklýðsfélaganna, en sem
síðar vildi gera þau að sínu
verkfæri.
Pað verður skiljanlegt, þegar
þessa er gætt, að St. Jóhann
vanti ríkislögreglu, til þess að
halda verkalýðnum í skefjum.
Sú þörf er af sömu rótum runn
in og ríkislögregluþörf íhalds-
ins, þeir flokkar, sem eklci hafa
traust verkalýðsins, þeir flokk-
ar, sem beita sér gegn hags-
munum verkalýðsins, óttast ,
hann, og kalla á ríkisvaldið til
þess að vernda forréttinda að-
stöðu sína. íhaldið er samt við
sig hvort sem það holdgast í
St. Jóhanni eða Ólafi Tryggva-
syni Jensen.
Verkalýðsfélögin mega hvorlci
láta lclofningstilraunir né hót-
anir um ríkislögreglu hindra
sig í baráttu fyrir óháðu fag-
sambandi, hin skipulagslegu
tengsl verklýðsfélaganna við
klílcu St. Jóhanns verða að
hvería, verlcamennirnir verða
að sameinast án tillits til sljórn
málaskoðana í liagsmuna- og
menningarbaráttu, síðan geta
heildarsamtölc þeirra aðgætt
hvaða stjórnmálaflolckur muni
vasklegast fylgja fram málum
þeii'ra, þann floklc styðja þau
síðan við kosningar meðau
hann sýnir sig trausts þeirra
verðugan.
Pannig er þessu háttað í öll-
um oklcar nágrannalöndum,
sbr. það að danska verkalýðs-
sambandið hefur nýlega lýst yf-
ir því, að það styddi Sósíalde-
mokrata við kosningar þær,
sem fara í hönd. Óháð fagsam-
band getur skapað sér verk-
lýðsflokk, sem ætíð verður
verkfæri í hendi þess, en verlc-
lýðssamband, sem er skipulags-
lega háð pólitískum flokki verð
ur ætíð verkfæri í höndum
flokksins.
Branting, sem fyrr er nefndur,
Zeth Höglund, ritstjóri aðal-
málgagns sænskra jafnaðar-
manna, Sven Linderot, for-
maður sænska kommúnista-
flolclcsins, Disa Wástberg, for-
seti kvennasambands jafn-
aðarmanna í Svíþjóð, Karl Ger-
ard, einn frægasti leikari og
leikhússtjóri Svía, prófessor
Iierbert Tingsten, frú Anna
Branting, Torsten Nilsson, for-
seti S. U. J. í Svíþjóð, prófess-
or Gunnar Myrdal o. fl. o. fl.
Pað lcom brátt í ljós, að þess-
um áhugamönnum hafði eklci
skjátlast um hug sænslcu þjóð-
arinnar. Innan þriggja mánaða
hafði safnast á fjórða hundrað
þúsund króna. Síðan hefur
starfsemin stöðugt vaxið að yf-
irgripi og árangri. Spánar-
nefndir hafa verið stofnaðaj'
um alla Svíþjóð. í ágúst 1938
var búið að stofna 350 nefndir,
sem störfuðu undir yfirstjórn
aðalnefndarinnar í Stokk-
hólmi. Par að auki starfa fjór-
ar nefndir, sem skipuleggja
fyrirlestraferðir og kvikmynda
sýningar.
Ein algengasta aðferðin við
innsafnanirnar, er að kalla
saman sjálfboðaliða til hús-
safnana. í Stokkhólmi og ann-
arsstaðar sá ég oftar en einu
sinni þegar slíkir hópar sjálf-
boðaliða, bæði ungra og gam-
alla lögðu af stað með söfnun-
arbauka í höndunum og með
glampándi, gunnreif augu.
í Spánarnefndunum eiga
sæti bæði flokksleysingjar og
menn úr þeim pólitísku floklc-
um, sem eru andstæðir fasism-
anum. Par eru jafnaðarmenn,
frjálslyndir, lcommúnistar o. íl.
Petta hefur skapað heilbrigða
samkeppni, sem lýsir sér í þvi,
að áhangendur hinna ýmsu
flolcka keppast um að skara
fram úr í starfinu, jafnframt
því, sem samvinnan þjappar
þeim saman í vitundinni um
sameiginlegan óvin —. Söfnun
hefur einnig verið íramkvæmd
með sölu merkja, listasöfnun
og samkomum. Allur fjöldi fé-
laga alþýðunnar í Svíþjóð hefur
styrlct söfnunina með beinum
fjárframlögum, t. d.: L. O., —
Landssamband sænskra verlca-
lýðsfélaga —, ýmsar deildir S.
A.C. — Landssamband sænskra
syndikalista —, félög ýmsra
stjómmálaflokka, lcven- og
æskulýðsfélög, bindindis- og
friðarfélög, samvinnufélög og
félög ýmsra trúarbragðaflolcka.
Fjöldi einstaklinga úr öllum
þjóðfélagsstéttum hefur af eig-
in hvötum sent fjárframlög. í
ágústlok 1938 hafði safnast alls
um ein miljón og áttahundruð
þúsundir lcróna. Stór hluti þess
arar upphæðar hefur verið
notaður til hjálpar spænskum
bömum. í nóvember 193S
hafði alls verið varið til bama-
hjálparinnar um 440 þúsund-
um króna. í Frakklandi voru
á síðastliðnu ári kostuð af
sænsku Spánarnefndinni 10
barnaheimili fyrir spænsk
böm, með samtals 650 börn-
um. Auk þessa kostaði nefnd-
in 2 barnaheimili á Spáni, í
grennd við Barcelona, þar sem
185 börn höfðu fa t heimili. I
sambandi við þessi heimili var
relcinn skóli, sem sá 400 börn-
um fyrir daglegum máltíðum,
og kennslu, ásamt klæðnaði.
Ein af þeim leiðum, sem
Spánarnefndin hefur farið til
að tryggja áframhaldandi rekst
ur þessara barnaheimila, er að
útvega börnunum sænska „fóst
urforeldra”, sem borga mán-
aðarlega meðlag. í Fralcklandi
hefur meðlagið verið 45 kr. á
mánuði, 40 lcr. á Spáni. ’ímsir
starfsmannahópar og verka-
mannafélög í Svíþjóð hafa um
ákveðinn tíma (í mörgum til-
fellum þangað til stríðið er á
enda), slculdbundið sig til að
greiða nefndinni vissa fjárhæð
á mánuði, sem meðlag með
einu eða fleiri börnum. Nolclc-
ur dæmi: Vinnustöðvaklúbb-
ur Scania Vabis verlcsmiðjanna
hefur í tvö ár greitt meðlag
með 13 börnum, starfslconur
við Tóbakseinkasöluna hafa í
eitt og hálft ár greitt meðlag
með 12 börnum og Spánar-
nefnd járnbrautarstarfsmanna
greiðir meðlag með 34 börn-
um. í hópi „fósturforeldd-
anna” eru til dæmis ritstjómir
ýmsra blaða, kennarahópar,
bindindisfélög og æskulýðsfé-
lög, ásamt einstaklingum. í
skýrslu Spánamefndarinnar
segir meðal annars:
„Áhugi bamanna fyrir Svi-
þjóð og „fósturforeldmm” sín-
um er oft og tíðum hrífandi.
Pau skoða með áhuga kort og
myndir, sem við höfum sent
þeim frá Svíþjóð, þau skrifa
átakanleg bréf til fóstur-
foreldra sinna, þau senda þeim
að gjöf teikningar og ýmsa
smáhluti, sem þau hafa búið
til sjálf — og það er auðskilið,
að þau gleðjast innilega af
kveðjum, sem þau fá öðru
hvoru frá vinum sínum í Sví-
þjóð. Fyrir margt einmana
barnið, sem stríðið hefur ef til
vill rænt öllu, er það mikils-
verð hjálp og styrkur fyrir lífs
viljann, að vita að i Svíþjóð eru
menn, sem hugsa sérstaklega
um hann eða hana”.
Annað mesta átalc spænsku
Spánarhjálparinnar var stofn-
un og rekstur sænsk-norska
sjúlcrahússins í Allcoy, sem er
mjög fullkomið og stærra en
Landsspítalinn í Beykjavík. Að
öðru leyti var söfnunarfénu
varið til lcaupa á matvörium,
sjúkrabifreiðum, heilbrigðis-
vörum og klæðnaði.
Spánarhjálpin hefur rekið
yfirgripsmikla áróðursstarf-
semi í Svíþjóð. Pannig var
skipulögð haustið 1937 spænsk
vika í Stokkhólmi með leiksýn-
ingum og öðrum samlcomum
og kvikmyndasýningum. Enn-
fremur var í sambandi við
spænsku vilcuna gefin út í 10
þúsund eintökum bókin „Till
Madrid”, þar sem yfir tuttugu
sænskir rithöfundar og slcáld
ávörpuðu þjóðina og hvöttu lil
baráttu og samúðar með Spáni.
Um það leyti sem Barcelona
var nýfallin, átti ég tal við
sænskan hafnarverkamann,
sem ég hitti af tilviljun á kaffi
stofu í Stoklchólmi. Talið barst
fljótlega að Spánarmálunum og
, féll á þessa leið:
Eins og menn muna voru í fyrra-j
sumar liðin 100 ár frá því Thorvalct
sen fluttist alfarinn frá Italíu til
Danmerkur. 1 tilefni af því vom
mikil hátíðahöld og fjöldi gesta
streymdi að til þess að skoða safn
af verkum hans, sem geymt ©r
í Kaupmannahöfn. Alls skoðuðu í
15000 fleiri gestir safnið en næsta
ár á undan.
*•
Nýlega er látinn í Ameriku fjár-
glæframaður einn, Ferguson að
nafni. Hann kom fyret til sögu
í Manchester fyrir áratugma
síðan, og var þá leikari. Lék Fer©
uson ýms hlutverk fjársvikara,
Nokkru síðar hætti hann leikstö*#-
um og fór til Ameríku. Byrjaði
hann þar fjársvik sín. Meðal annars
leigði hann mönnum húsnæði og|
einu sinni þegar hann hafði 18009
krónur í fyrirframgreiðslu kom í
ljós, að Ferguson hafði leigt mann-
inum „Hvíta húsið“, embættisbít- •
stað forsetans. Þegar þetta korast
upp var Ferguson allur á bak og
burt með átján þúsundimar. i
vasanum.
••
Einu sinni komst Ferguso* í
kynni við vellauðugan mann, ew
heldur auðtrúa. Honum seldi Fei©-
uson frelsisstyttuna í New Yorfil
fyrir 100 000 dollara. Nokkru slðaij
var hann staðinn að veriki
þar sem hann var að
ekkju nokkurri eftir miljónamær-.
ing kirkju eina.
Ferguson var dæmdt(r 1 nokkurraj
ára fangelsi fyrir fjársvik. Pegari
hann var látinn laus fókk ham|
vinnu við auglýsingaskrifstofu °4
var orðinn eigandi hennar er hami
lézt.
Eg: „HeldurSu ekki aS nú
fari að draga úr þátttökunni í
Spánarhjálpinni, þar sem lýð-
veldiS er nú aS tapa Kataloniu
í hendur Franco og vonir um
sigur þess aS verða stöSugt
minni?”
HafnarverkamaSurinn: „Nei,
ég er viss um aS þáttakan, verð-
ur meiri en noklcru sinni fyrr”.
Eg: „Á hverju byggir þú þ§
sannfæringu þína?”
Hafnarverkam.: „Pað finnast
að vísu þeir, sem segja nú, eft-
ir fall Barcelona, aS þaS sé að-
eins til aS lengja harmkvæli
þjóSarinnar og draga styrjöld-
ina á langinn, aS veita Spáni
frekari hjálp; en þetta segja
ekki aSrir en þeir, sem hafa
hræsnaS meS barátt spænsku
þjóSarinnar. Allir sannir vinir
Spánar og andstæSingar fasism
ans og allir þeir, sem hafa skiF
ið baráttu spánska lýSveldisins
fyrir málstaS lýSræSis og menn
ingar, allir, sem hrySjuverk
fasista á saklausum konum,
gamalmennum og bömum
hafa knúS til samúSar og sam-
hjálpar — allir þessir — og
það er meirihluti sænsku
þjóðarinnar — munu þéss-
vegna leggja meira af mörkum
en nokkru sinni áSur, af þeirri
einföldu ástæSu, aS þörfin hef-
ur aldrei veriS meiri en nú..
PaS er stöSugt aS verSa okkur
ljósara, aS vegna þess aS her-
menn stjórnarinnar berjast fyr
ir málstaS hins starfandi fólks,
geta þeir elcki gefizt upp, þeir
verða aS sigra eSa falla!”
Nokkrum dögum seinna
féklc ég sönnun fyrir þessura
ummælum verkamannsins. I
söfnunarherferS, sem háS var
(Frh. á 4. síðu.)