Þjóðviljinn - 07.03.1939, Blaðsíða 3

► JÖÐVILJI61N
Þriðjudaginn 7 .marz 1939.
atiBitiimntmtmimiimumiitiNMiimHiiiiiiittttMnttiutHntmitMUHimttMKiinwfmMiHWmiiMrmwimiNtiiniiuiiimmiunKiiutHiuMitKiittmimaHtimtttmKWMiiiimiUMttfunm nmmmmmMmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmBmmmammmmmmmmmmmmmmmmmmmmBmammmammmmmmmmmmammammmmmaa'
Hverju leyna Jónas og Jens-
enssynir þjóðina?
Þjóðín er húín að fá nóg af að sfanda undíf
sukkínu og óreíðunni, meðan fensenssynír byggja
„víllur" fyrír Japíð" á reksfrínum. Nú heímfar
hún rannsókn á Jeyndardómínum^
;;iiii!:iuiiiHmiiiiuiiuHiiitHJiiiiiiiiiiiitiiiiiiri3BHBHanHanaHHaHMaHaa
Nokknr orð nm
llstgagnrýnl
Jónas frá Hriílu skrifar eina
af sínum nýtízku, væmnu grein
um í Tímann nýlega, hálf-
kjökrandi út af Kveldúlfi sín-
um og spyr hvaS „viS hinir”
ætli eiginlega aS gera fyrir
veslings útgerðina, sem viS
lifum allir á.
Thorsararnir og ,,við hinir”.
Tilgangurinn meS greinum
Jónasar er aS fá þjóðina til aS
leggja blessun sína yfir 'þaS
heilaga hjónaband, sem haim
vill nú ólmur komast í meS
Thorsurunum, og hann lætur
því. sem Thorsaramir haíi
fórnaS þessum ósköpum fyrir
þjóSina á undanförnum árum,
en viS hinir grætt á, — og nú
verSum „viS hinir” aS fara aS
fórna og Thorsaramir að
græSá.
Og hvernig eru svo staS- j
reyndirnar, bomar saman viS
kveinstafi Jónasar fyrir hönd
„familíunnar Jensen”?
ÞjóSin hefur á undanförn-
um árum ausiS fé i þessa fjöl-
skyldu. Hún hefur lánaS henni
fé, sem nemur næstum allri
seSlaútgáfu landsins, upp und-
ir 10 miljónir króna af tólf.
Fjölskyldan hefur ekki hirt um
að endumýja einn einasta af
togurunum, en hún hefur byggl
sér nýja „villu” næstum á ári
hverju.
ÞjóSin hefur tapaS á togur-
unum, sem hún lét Thorsar-
ana fá, aS því er þeir segja
henni. Slculdir þeirra viS ÞjóS-
ina aukast ár frá ári. Saltfisks-
einokun er lögS á þjóSina lil
aS gefa þeim aukagróSa. Spán-
armútur eru lagSar á þjóSina.
fimmkall á skippundiS, til aS
gefa þeim lVz miljón króna í
mútufé. Og ekkert dugar, allt-
af tapar þjóSin.
En hafa Thorsararnir tapað?
Eru pað máske Thorsararnir,
sem hafa flutt úr „villunum”
sínum í kjallaraholurnar á
Hverfisgötunni? Eða eru það
Thorsararnir, sem hafa byggt
sér nýjar „villur”, meðan verka
menn skortir liúsnæði. — og
byggja peir sér frekar tvær
„villur” en eina á sama árinu?
Er það fyrir tapið, sem þjóð-
in liefur á rekstri Kveldúlfstog
aranna, sem þeir byggja?
Og er það tapaða féð úr tog-
ararekstrinum sem lá inni i
Deacon’s Bank og „lánað” var
i Hjalteyrarverksmiðjuna? Eða
var það máske hluti af Spánar-
mútunum?
Hafa Thorsararnir tapað á
þvi að vera hálaunaðir forstjór
ar hjá Kveldúlfi? Eiga þeir má
ske launin sín inni, — aumingj
arnir? Eða skulda þeir Kveld-
úlfi 400,000 krónur, þó þeir
hafi fengið góð laun i tvo ára-
tugi?
Hafa Thorsararnir tapað á
að hafa forstjóralaunin fráS.1.
F. 18 þús. til 24 þús. kr. á árí?
Nei, — það sér ekki á að
Thorsararnir hafi tapað. En
þjóSin hefur tapaS miljónum á
óhófi þeirra og óreiSu, yfir-
gangi þeirra og frekju.
Og svo dirfast þessir menn
aS koma til bláfátækra verka-
manna og bænda landsins, —
sama áriS og þeir storka þeim
með því aS byggja tvö dýrindis
skrauthýsi í viSbót viS fimm,
sem voru fyrir, — og segja: ViS
erum búnir aS rýja okkur inn
aS skyrtunni fyrir ykkur! Nú
verSiS þiS að bera byramar!
Þa er Jónas Jónsson, sem nú
er sendur í liSsbón fyrir
„GrimsbylýSinn” sinn. Og Jón-
asi verSur ekki bumbult af að
segja viS bændur og verka-
menn: ÞiS verSiS nú aS hjálpa
Thorsurunum. ÞiS hafiS alltaf
lifaS á þeim hingaS til. Og þó
þiS, „bændalyddurnar”, verðiS
aS búa i kofum, sem eru aS
hrynja ofan á ykkur, — þá
dugar ekki aS fara aS setja
peninga i aS hressa upp á kof-
ana. Peningamir verSa aS fara
i „villu” Thorsaranna, því
svona fínt fólk getur ekki búiS
eins og sauSsvartur almúginn.
— Og þiS, „verkamannagrey-
in” á mölinni, þiS lifiS alltof vel
á atvinnuleysinu, — þaS má
vel lækka krónuna, sem þiS fá-
iS frá fátækraframfærinu á dag
um 15 aura, — svo Thorsar-
arnir geti hækkaS 60 krón-
umar, sem forstjórar þeirra i
S. 1. F. fá á dag. — Þvi svona
fínir menn mega þó sannarlega
ekki vera blankir.
Þetta eru hin pólitísku enda-
lok mannsins, sem byrjaSi
meS því aS berjast fyrir rétti
sjómannanna. Mörgum hefur
hann spillt meS metorSum og
völdum síSan þaS gerSist, — en
engum þó meira en sjálfum
sér.
Leyndardómurnn.
Sagan um tapiS á útgerðinni
er orSin goSsögn, sem fariS er
aS skylda menn til aS trúa. En
hvaSa ástæSu hefur fólkiS til
a'S trúa þessari goSsögn á meS-
an Thorsararnir & Co. haga
sér eins og þeir gera?
Og sé þetta tap raunverulega
til, á liverju tapar þá útgerðin?
Hún tapar fyrst og fremst á
Thorsurunum og þeirra ó-
reiSu.
Hún tapar í öSru lagi á bönk-
unum meS þeirra okurvöxtum,
sem stafa af gífurlegum banka-
stjóralaunum og áratuga-
svindli. Hún tapar i þriSja
lagi á hringunum, — á okrinu
á veiSarfærum, olíu og salti.
Hún tapar á hálaunuSum for-
stjórum S. í. F.
Hún tapar á vitlausum
rekstri — eins og bezt sézt viS
samanburS á Kveldúlfstogur-
unum og Max Pemberton. Hún
tapar á gömlu rySkláfunum.
Á aS losa útgerSina viS þetta
tap meS bræSingi Jónasar og
Jensenssona? Nei! ÞaS á ein-
mitt aS tryggja þetta tap áfram,
tryggja þaS aS þjóSin haldi á-
fram aS tapa til Thorsaranna,
til Landsbankastjóranna, —
meSan nokkur eyrir er eftir.
Það ier mjög almennt, þegar
gagnrýni birtist um listir, að
þar gætir meira vilja en vits.
Sérstaklega er það málara-
listin, sem verður fyrir, þessum!
röklausu dómum. Það hefuryf-
irleitt ekkert verið sagt við því
þó slíkir dómar hafi oft gert
listamanninum log listinni hinn
herfilegasta órétt'.
Það er að sínu leyti líka ieft-
írtektarvert', og sýnit dóm-
greind eða dómgreindarleysi,
ritstjóranna, ler þeir taka við
gagnrýni, sem ber með sér
skilningsleysi á einföldustuog
auðskildustu fyrirbrigðum lífs
ins. I"
Ég mun ýmissa orsaka vegna
lekki taka nema nýjustu dæmi,
Hvað segja menn til dæmis
um þessa firru?: „Öllum þeim,
sem lært hafa að sjá og viljai
læra að sjá“, Mannveran er
almennt fædd með sjón. Hún
þarf því tekki að læra að sjá.
Hinsvegar þarf hún vit til að
skilja, til að læra að lesa og
skrifa o. s. frv. Hún þroskaxi
vitsmuni tog dómgreind sína ,
eftir þjóðfélagslegri aðstöðu
sinni, uppeldisáhrifum ogsjálfs
hæfileikum, — líkt og þroski
jurta, fer eftir styrk þeirra, jarð
vegi og aðhlynningu.
Menn Iæra ekki að sjá list-
gildi listaverka, heldur verða
menn að aota vitsmuni ogdóro
greind, menn verða að Iæra;
að þroska skilníng sinn álist,
Því betur sem þeir gera það,
því auðveldara skilja þeir 1
hana.
Á fyrsta sunnudag sýningar-
Innar hans Kjarvals heyrði ég
tónUstarmann leinti segja við
annan mann, sem sennilega hef
ur átt lérfitt með að botna í
myndunum: — „já, maðurþarf
að æfa augað alveg eins og
eyrað, til að geta skilið þetta.
Þetta er sama firran, sem þarna
kemur fram og þessi sjónarmið
eru beinlínis hömlur á skiln-
ingsþroska almennings.
Þá stendur þessi klausa í
leiþu blaðinu: „! gærkvöldi kl
6—7 léku BiHlich og Valenta á
málverkasýningu Kjarvals 'í
Markáðsskálanum. Virðist ný-
Jónas og Jensenssynir vilja
leyna þjóðina þvi, hvernig
Kveldúlfur og Landsbankinn
hafa farið með fé þjóðarinnar.
ÞaS á aS ráða Kveldúlfsmálinu
til lykta í Landábankaráðinu 1
kyrrþey, þannig að Thorsar-
arnir haldi áfram að drottna
og græða á þjóðinni. Þessvegna
á að kæfa niður alla rannsókn
á stórútgerðinni, kæfa alla
rannsókn á Landsbankanum,
sem þjóðin hefur heimtað ár-
um saman. Broddar Fram-
sóknar, íhalds og Alþýðuflokks
eiga að slá Skjaldborg um ó-
sómann og spillinguna. Lands-
bankaráðið á að verða hin eig-
inlega landsstjóra. Og þarmeð
á að undirbúa að kæfa endan-
lega niður allar kröfur um
rannsókn á svindli Kveldúlfs
og Landsbankans — og banna
hverja þá flokka, sem ekki
vilja bera ábyrgð á svindlinu.
Jafnhliða því á svo að lækka
krónuna, til að gefa Kveldúlfi
eftir, en rýra kjör þjóðarinnar
— og það er þetta, sem Jónas
og Jenssenssynir vinna nú að
af öllum mætti. .
En er þjóðin nú ekki búin að
fá nóg? Segir hún nú ekki:
Hingað og ekki lengra?
breytnl þessi vel þegin af bæj-
arbúum, því að þeir fjölmenntu
mjög á sýninguna.
Er nýbreytni þessi hin at-
hyglisverðasta, og listunnendur
munu kunna Kjarval miklar
þakkir fyrir að ríða þarna áf
vaðið. Öllum, sem á sýningunni
voru meðan á hljómleikunum
stóð, mun hafa verið það ljóst,
hve fagrir hljómar eiga velvið
liti. En manni er samt næst að
halda, að hljómar eigi alveg
sérstaklega vel við málverk'
Kjarvals, því það er því líkast
sem þau séu byggð upp af
„músík“ í hinum fjölbreyttustu
blæbrigðum og tóntegundum.
Það er hljómræn hrynjandi í
málverkum hans, stundum vold
ugur symfóniskur kraftur, er
allt ætlar um koll að keyra,
en svo þess á milli mjúk ogj
angurvær kyrrð, ljúf og dreym-
andi eins og seiðandi kvöld-
óður í rökkri—“ o. s. frv.
Það gætir ávalt mismunandi
sjónarmiða er þessi mál eru ,
rædd, en ég býst við því, að
útkoman fyrir þessa klausu
verði mjög svipuð frá hvaða
sjónarmiði sem er. Rök stenzt
hún engin. Hvaða rök vill höf-
undur greinarinnat færa fyrir
því, að hljómleikir auki skiln-
ing manna á málaralist? Ætti
þá ekki alveg eins skilníngur
manna á listagiidi einsöngvara
að aukast, ef hann hengdi mál
verk á söngpallinn meðan hann
er að syngja aríur eða annað?
Nei, — hver !es góða bók og
hlustar á volduga symfóníu á
meðan og nýtur áhrifa beggja?
Það er mannþekking lista-
mannsins, sem þama kemur
fram, hljómleikarnir eru að-
dráttarafl til að draga það fólk
á sýninguna, sem annars kæmi!
ekki myndlistarinnar vegna. •
Það er t. d. marg reynt, að
það er hægt að draga fólk á
ótrúlegustu staði aðeins með
einni harmioniku.
„Hrynjajidi í málverkum“;
skil ég mæta vel og býst við,
að margir myndlista unnendur
skilji, aftur á móti „hljómræná
hrynjandi í málverkum“ getég
ómögulega skilið, og væri ég
greinarhöfundi mjög þakklátur
ef hann vildi útskýra það náni
ar, hvað þaðí raun og vera er.
Ég held að orðið hljómrænn
sé beinlínis málleysa. Hinnsymf
óniska kraft gat ég lékki kom-
ið auga á, aftur á móti voru
þarna myndir með mikilli mýkt
myndír með kyrrð og ró, og ekkí
hvað sízt óróakenndar hraun-
myndir. í enn annari grein stend
ur meðal annars þetta: „Kjarv-
al stendur utan og ofan við
gagnrýni, því að hann fer sín-
ar eigin leiðir —“
Einmitt það, já, eftir því er
þá Kjarval fullkominn iog mál-
aralistin fullkomnuð.
Það er að vísu eitt ríki hér
í Evrópu, sem sett hefur list'-
inni takmörk, og þar er þvf
hægt að vera fullkominn á
þeirra mælikvarða, en þá dug-
ar ekki að fara sínar eigin göt-
ur.
Allstaðar anrtarsstaðar í tieimi
inum eru listinni engin takmörk
sett, enda er það ekki hægt'
frekar en að ætla sér að setja
meiningunni þroskatakmörk.
Hinsvegar er hægt að fjötra
hvortveggja, þó aðeins um
tíma, því þroski lista ogþroski
mannsins munu vitanlega fylgj
ast að, og aukast allt til enda
Hvað líðnr ðr-
sMi Skóla
Gnðmnndssonar
ráðherra
ÞaS gengu á sínum tima sög-
ur um þaS, aS Skúli GuSmunds-
son, þingmaSur Vestur-Hún-
vetninga, væri maSur stórgáf-
aður og athafnamaður hinn
mesti.
Þessar sögur áttu að réttlæta
að hann var gerður að form.
Innílutnings- og gjaldeyris-
nefndar.
Naumast ber sú formennska
honum vitni, sem stórgáfuðum
athafnamanni.
Næst var han settur til aS
gæta Kveldúlfs. Af því starfi
hefur ekkert spurst, hvorki illt
né gott. í því embætti virðist
Skúli helzt hafa stiátast við að
gera ekki neitt. Þar hlýtur að
hafa verið erfitt verk fyrir svo
gáfaðan og athafnasaman
mann.
Loks var Skúli gerður að ráð-
herra. Þar situr hann enn, em
um athafnir hans vita menn
fátt. En víst er um það, aö nú
er meira en mánuður síðaa
lagður var undir úrskurð hans
hinn frægi St. Jóhanns úr-
skurður ,sem Jakob Möller
kvað upp í bæjarstjóm 2. f. m.
Héðni Valdimarssyni, sem er
fyrsti varafulltrúi A-listans, var
með þeim úrskurði varnað að
sitja bæjarstjórnarfund í foo-
föllum Jóns A. Pbturssonar, en
í hans stað var þriðji varamað-
ur listans, Haraldur Guð-
mundsson látinn taka sæti á
fundinum. Allir sanngjarnir
menn vita og viðurkenna að
þessi úrskurður var lögleysa
ein, og eru því öll störf um-
rædds bæjarstjórnarfundar,
þar á meðal kosning í bæjarráð
og aðrar nefndir markleysa.
Spekingurinn Skúli -hefur nú
velt þessu máli fyrir sér i rúm-
an mánuð. Nú er rétt að hann
viti, að sú krafa er til hans
gerð að þessi úrskurður komi
án tafar.
Listin verður því aldrei full-
komin og Kjarval því aldref
fullkominn heldur. Þetta ierieng-.
in minjnkun fyrir neinn. Hins-t
vegar getur listamaður farið
fram úr samtið sinni, og þaði
hefur Kjarval gert og á von-
andi eftir að fara en|n lengra;
fram úr nútímaíríSm. Það er
auðskilið að hrifning geturgrip
Ið menji, er þeir líta myndir;
Kjarvals en þessir mejin mega
ekki láta hrifnipjguna útiloka,
öll skynsamleg rök, ef þeir ætlat
að skrifa gagnrýni um sýning-
ar. Því þegar fólk svo les þessá
gagnrýni sér til leiðbeiningar
með fullu trausti á gagn-
rýnajnda og þekkingu lians, þá
eykur það ekki né hjálpar þvi
til skilnings, heldur ruglar það
og verða beinlíiis hömlur á
dómgreind þess á listinjni. Þetta
gildir ekki eingöngu um sleggju
dóma á myndlist, heldur einnigj
um list almennt.
Listinni er enginn greiðigerð
ur með því, að gagnrýlnin á
henSní sé rómantísk staðleysaa
Sönn list er bezt komin meðl
réttlátri gagnrýni. Þá kemurfegí
urð og styrkur henhjar bezt(
fram.
Benedtkt<(
Happdrætti Hiskila Islands
Um lelð og þér eígnízf fðekifœrí fil sfórhappa,
sfyrkíd þér Háskólann fíl þess að eignasf þak
yfir höfuðíð.
Kaupíd mída sfrax, effír nokkra
daga gefnr þad vcrid of seínL
í Vestmannaeyjum bað
verzlunarmaður um á-
kveðið númer af þessum á
stæðum: Fjöl úr vöru-
kassa var sífellt að flækj-
ast fyrir honum. Fjórum
sinnum lét liann fara með
fjölina niður í miðstöðv-
arherbergið, til þess að
hafa hana í eldinn, en í
5. sinn var fjölin fyrir
honum og var þá komin
upp i glugga í herbergi
innar af búðinni. Þótti
honum þetta einkennilegt
og tók þá eftir því, að töl-
ur voru á fjölinni. Hann
skrifaði þær upp og
keypti happdrættismiða
með þvi númeri. Hann
hefur hlotið vinninga á
þetta númer frá upphafi
og stundum tvisvar á árL
Maður nokkur óskaði að fá á-
kveðið númer heilt, en umboðs
maðurinn hafði ekki nema
annan helminginn af númer-
inu. Maðurinn sótti svo fast að
fá allt númerið, að umboðsmað-
urinn útvegaði honum hinn
helminginn hjá öðrum umboðs-
manni. í 8. flokki kom hæsti
vinningurinn, 20000 krónur, á
þetta númer.
Sjaldan hýtnr hikandi happ.
i