Þjóðviljinn - 22.11.1939, Qupperneq 2

MIÐVIKUDAGUR 22. NÓV. 1939
ÞJÖÐVTLJINN
....*""" <1 ' 1 .. ..
Arnór Sígmfjónsson s
Vfsnr Þnrn f Barðt.
þðöoviuiain
Útgeíandi:
Sameiningarflokkur alþýðu
— Sósíalistaflokkurinn.
Kitstjórar:
Einar Olgeirsson.
Sigfús A. Sigurhjartarson.
Ritst jórnarskrifstof ur: Aust-
urstræti 12 (1. hæð). Símar
5276 og 2270.
Afgreiðsla og auglýsingaskrif-
stofa: Austurstræti 12 (1.
hæð) sími 2184.
Áskriftargjald á mánuði:
Reykjavík og nágrenni kr,
2.50. Annarsstaðar á land-
inu kr. 1,75. 1 lausasölu 10
aura eintakið.
Víkingsprent h. f. Hverfisgötu
4. Sími 2864.
lír mínnísblöðum
Alþýduflokksíns.
Maður er nefndur Jónas Jónsson
kenndur við Hriflu. Hann fékk ný-
lega vitneskju um hversu mörg orð
væru send í símskeytum til Islands
frá ýmsum löndum, og hversu mik-
ið gjald væri fyrir þau greitt. Þessi
vitneskja var honum gefin sem
trúnaðannanni þjóðarinnar, slíkum
trúnaðarmönnum ber að treysta,
samkvæmt landslögum, þessvegna er
Jónasi treyst, þrátt fyrir það þótt
hann sé Jónas frá Hriflvu
Gamli maðurinn mun nú hafa kom
izt að þeirri niðurstöðu, að hægt
væri að nota þessar upplýsingar,
með því að hagræða staðreyndun-
um, til þess að hefja rógs- og lyga-
herferð á hendur ísienzkum sósíal-
istum. Það mátti sem sé læða því
út, að skeytin, sem send væru frá
Moskva, væru meðal annars, send
einstökum mönnum innan Sósíalista
flokksins, og væri þetta sönnun þess,
að flokkurinn lyti boði og banni
þessara háu herra austun í Moskva.
Vel var Jónasi ljóst, að upplýsingar
um það, hverjum væru send skeyti
frá útlöndum, gátu ekki komið frá
öðrurn en starfsmönnum símans.og
jafnframt var honum Ijóst, að síma
maður, sem gefur slíkar upplýsing
ar, brýtur svo freklega af sér í
starfi, að hann er skilyrðislaust ræk-
ur. Einnig vissi hann, að ekki
mundu miklar likur til að starfs-
menn símans fremdu slík afbrot.
Gamli maðurinn inun því hafa
óskað þess, að einhver óhlutvandur
heimskingi kæmist í þessi plögg,
er gæti búið til lygasögu um skeyta
sendingar til sósíalista frá Moskva,
Og látið skínsa í það, að starfsmenn
símans hefðu framið það afbrot að
gefa upplýsingar.
Svo bar við að starfsmaður frá
Alþýðublaðinu sá plöggin og draum
ur Jónasar birtist í Alþýðublaðinu,
síðan var hann endurprentaður í
Vísi, Morgunblaðinu og Tímanum og
endursagður í Ríkisútvarpið, en áð-
ur en hægt væri að nota útvarpið
þannig hafði sú öryggisráðstöfun
verið gerð að segja öllu starfs-
fólki þess upp.
1 flestum skemmtilegum sögumer
eitthvert fífl og fíflið í þessari sögu
er litli hvolpurinn, sem kíkti á blöð
in hjá Jónasi. Þetta vesalings fífl
hefur kornið því til leiðar, að ekki
verður hjá því komizt að fletta
upp í gömlum minnisblöðum Al-
þýðuflokksins, og rifja upp eitt og
annað úr viðskiptum hans við er-
lendar þjóðir og erlenda flokka
Það eru nær tuttugu ár síðan, að
Nýlega liefur komið út ofurlítið
kver með um 100 vísuin eftir Þuru í
einn af leiðtogum AlþýðufLokksins
hóf för sína í Austurveg. Hann
gisti hið nýstofnaða ríki verkalýðs'
ins í Rússlandi. Hann bað leiðandi
menn þess ákaft um fé, og lét þau
orð falla, að ef haim aðeins fengi
svo sem 60 þúsundir króna, þá
skyldi hann „garantera“ byltinguna
á tslandi eftir svo sem tvö ár, og
það án þess að til nokkurra veru-
legra blóðsúthellinga kæmi.
Honum varð fátt til fjár, en prent
vél eina gáfu Rússar Alþýðufl.
og liefur hún dugað honuin vel og
lengi. En hinum byltingasinnaða
sendiboða gáfu þeir nafnið: „Den
gale Mand med Skægget“, og gekk
hann lengi undir því nafni í Garða-
ríki meðal þeirra manna, sem eitt-
hvað kunnu í skandinaviskum tung-
1 um. v
En Alþýðuflokkurinn gafst ekki
upp við þetta, nú voru sendir menn
til ýmsra landfi í fjárleit.Einn þeirra
, kóinst alla leið til Svisslands. Sá
var „doktor“ og vinur Þýzkalands-
keisara. Upp úr þessum ferðum
höfðust um 60 jiúsundir króna í
reiðu fé.
Þess má geta, að á meðan þessu
fór fram um fjársöfnun á erlendum
vettvangi, barðist flokkurinn vel og
ötullega fj'rir málstað íslenzkrar al-
þýðu. Þessari baráttu var haldið á-
fram að meiru eða minna leyti frain
til ársins 1936. Það ár gafst flokk-
urinn upp fyrir Landsbankanum, í
baráttunni við Kveldúlfsóreiðuna og
önnur svik og svindl íslenzkrar yf-
irstéttar. Þá átti liann kjarklausan
mann, en vel vifiborinn og góðan
(dreng í ráðherrastóli, það var Har-
aldur Guðmundsson. Síðan breytt-
ist flokkurinn í Skjaldborg. Hún
heldur vörð um hagsmuni leiðtog-
anna, hún heldur vörð uin Kveldúlf
og Landsbankann, hún ver hálauna
i menn og bitiingalýð fyrir árásum
verkalýðsins, hún á Stefán Jóhann
Stefánsson i ráðherrastóli. Hann
hefur alla ókosti Haralds í ríkum
mæli, en enga kosti hans.
Það ræður af líkum að bágt er
til bjargar fyrir slíka „borg“, þó
hún kalli sig flokk. Á íslandi er
enga björg að fá, og því eru menn
sendir á svið erlendra þjóða, til
þess að afla peninga og siðferðis-
vottorða. Peningarnir fengust í
Svíþjóð, meir en 250 þúsundir ís-
lenzkra króna. Siðferðisvottorðin
fengust frá Danmörku. „Því var
slegið föstu í eitt skipti fyrir öll,
að það væri enginn munur á
Skjaldborginni og Sósíaldemókrata-
flokkum annarra Norðurlanda. Aum
ingja Sósíaldemókrataflokkarnir á
Norðurlöndum.
Það er ekki ástæða til að birta
öllu meira úr þessum minnisblöðum
Alþýðuflokksins, en þess er vert
að geta, að á síðasta blaðinu stend
ur þetta: 1 baráttu flokksins fyrir
hagsmunum St. Jóhanns & Co, fyrir
verndur Kveldúlfsóreiðu og Lands-
bankaspillingu, í baráttu hans gegn
verklýðssamtökunum, er öll hans
von fest á sænska peninga, dönsk
siðferðisvottorð, rússneska utanrik-
ispólitík, og lygasögur um Sósíal-
istaflokkinn og einstaka menn innan
vébanda hans.
Garði. Ég verð að segja eins og er
að ég hlakkaði að vísu dálítið til
þess að eiga vísur Þuru í laglegu
kveri, en ég kveið þó meira fyrir
því, að þær væru látnar á þrykk út
ganga. Ekki var það þess vegna, að
ég gerði ráð fyrir, að Þura þyrfti
að skammast sín fyrir sínar vísur,
hvar sem þær kæmu. En mér var
allt af vel ljóst, að þær nutu sín
ekki nema menn vissu öll tildrög
þeirra. Nú er vísnakverið kom-
ið, og það er gott. Þó eru vísur
Þunu í Garði raunverulega talsvert
miklu betri en þeir geta ætlað, er
þekkja þær af þessu kveri einu
saman.
Þegar sá dómur er um kverið
felldur, að það sé gott, er ekki
þar með sagt, að þar sé hver vísa
góð. Sumar eru vísurnar mjög lít-
ils virði. Þannig er t. d. vísan um
Hemmeriurnar mjög fátækleg út-
legging á prósanum, sem prentaður
er með smáletri á undan, sömuleiðis
er vísan til hinnar handar í sömu
opnu. Beðið fyrir bíl, lélegur skáld-
skapur, og svo mætti fleira telja.
En hitt ber meira að meta, að þama
eru margar ágætar vísur, t. d. fyrsta
vísa bókarinnar og sú síðasta — og
margar þar á milli.
Þegar sagt er, að vísur Þuru í
Garði séu raunverulega talsvert
miklu betri en ráða mætti af kver-
inu einu saman, þarf það sinnar
skýringar. Eg á ekki við, að Þura
hafi orkt margar vísur betri en þar
eru. Um það efni vil ég ekki segja
meira en að hún hafi orkt margar
vísur, sem ekki eru í kverinu, álíka
góðar og betri vísurnar þar. Sum-
ar þær vísur er ekki hægt að prenta
í vísnabók, ýmist fyrir það, að þær-
eru of tækifærisbundnar eða þær
eru um efni, sem hvorki Þura eða
aðrir kæra sig um að verði lands-
fleyg. En aðrar mátti vel taka í
stað þeirra vísna í kverinu, sem lé-
legri eru. Ég minnist t. d. þessara
afar meinlausu vísna um Bárð í
Höfða, þegar hann var einsetumað-
ur:
Siníðað hefur Bárður bás,
býr þar sjálfur hjá sér,
hefur til þess hengilás
að halda stúlkum frá sér.
og síðar, er fyrsta barnið er á leið-
inni:
Þrengjast fer í Bárðar bás,
bráðum fæðist drengur,
liefur bilað hengilás,
hespa eða kengur.
Til þess að gera mönnum ljóst
hvað ég á við með því að dæma
vísur Þuru betri en bók hennar,-
finnst mér að ég þurfi að fara dá-
lítinn útúrdúr: St. G. St. segir í
kvæði sínu um Jón hrak:
Erindi hann orkti líka
um það sem menn vildu ei flíka
nema svona í hálfum hljóðum
heima og í veizlum góðum.
Hegðun sú var hermdarefni:
Hrak hann fékk að viðurnefni.
Þuru fer mjög á annan veg. Það
er einmitt mest íþrótt hennar að
geta sagt það upphátt, sem aðrir
hvísla sín á milli, segja það þannig,
að flestir hafa gaman að en fáir
firtast við. Ég veit helzt ekki til,
að nokkur hafi firrzt, nema helzt
einhver vesalingur í Skagafirði út
af „Skeyti til Skagfirðinga", enda
er það skeyti mislukkað. Annars
skýtur Þura skeytum sínum oft beint
i mark, og er þessi íþrótt hennar
að segja margt svo að það leyfist,
enn meiri þess vegna.
Ég held að þetta stafi af því,
að Þura hefur lært að samþýða kven
legan næmleika karlmannlegri djarf
mælgi. Ég held ennfremur að það
sé einskonar heimanmundur hennar
úr Mývatnssveit. Það er einkenni
fleiri kvenna þar að geta skilið við-
fangsefnin á kvenlegan hátt og tal-
að um þau á karlmannlegan hátt.
En ástæðan til þess er vafalaust sú,
iað í Mývatnssveit hefur um mjög
langan tíma verið mikið félagslíf og
karlar og konur umgengizt með
frjálslegra hætti en í nokkurri ann-
arri sveit hér á landi, þar sem ég
hef haft kynni af.
Annars er íþrótt Þuru að yrkja
lausavísur af því brýnd, að hún er
alls ekki ein í Iþeim leik þalr í sveit-
inni, og á þar bæði sína fyrrennara
og keppandi samferðafólk. Ég fékk
!eitt sinn í hendur safn af lausavís-
um úr Mývatnssveit svo langt sem
nienn muna, og af því safni mátti
sjá, að bæði djarfmælgi og spaug
■ um viðkvæm efni er gamallt þar.
Elzta vísan var þessi eftir Sigmund
í Belg, og munu allir Mývetningar
vilja hafa kveðið hana:
Af öilu hjarta ég þess bið
andskotann grátandi
að flugna óbjarta forhert lið
fari í svarta Helvítið.
Annars réð ég það af þessu mý-
verska vísnakveri, að sá hafi heitið
Gabriel Halldórsson á Kálfaströnd
sem innleiddi þetta létta, nákvæma
jspaug í alþýðukveðskap Mývetninga
fyrir rúmum 100 árum. Hann orkti
meðal annars Griðkurímu um það,
að vinnukonur börðust í fjósi með
J flórspöðum og minniþ sá kveðskap-
ur helzt á rímur af Oddi ■ sterka,
eftir örn Amarson að því leyti, hve
ódýrt og nákvæmlega er kveðið.
Þetta er fyrsta visa rimunnar, og
voru allar með sama hætti:
Yggjarsjó ég út á legg *
uggandi um Dvalins kugg,
hyggjudugur dvinar segg
duggan þegar fer á rugg.
Systur átti Gabríel og bjó sú á
Hofstöðum niður með Laxá. Bóndi
hennar átti bam fram hjá, en hún
tók barnið til uppeldis og orkti um
það þetta:
Ellefu ég átti börn
í ærlegu hjónabandi,
en hið tólfta gæfa gjöm
gaf fré öðru landi.
Um þvílíka atburði mundi Þura
í Garði ekki hafa orkt léttilegar.
Af samtíðarfólki Þum hefur Jón
á Arnarvatni orkt flest góðra lausa-
vísna, og hefur Þura margt af hon-
um lært og þó ekki náð því bezta,
grátglettninni og eigi heldur mein-
fýsnini, sem Jón átti líka til, þó að
hann beitti ekki mjög. En hinsvegar
jeikur sameiginlega erfðagózið,
■ spaugið, ef til vill enn
Jéttar í hendi Þum, enda
hafa margir getað kallazt og
kveðizt á við hana í þeim tón í
sveitinni. Ég minnist þess frá því
að Þankastriksvisurnar voru á ferö-
inni, að það rann heilt syndaflóð af
þeim kveðskap ofan um allar sveit
ir frá þeir Mývetningum, og vom
ýmsir höfundar að og margt góðra
vísna. Þessum vísum var t. d. beint
til Þuru, og var sín frá hverjuin:
Tvítugar þó tali gilt,
þær taki ekki lítinn pilt,
þritugar munu þankastrik
þiggja fyrir utan hik.
Langt finnst þeim, er búinn bíður
að byrja handarvik,
og eftir því sem lengra líður
lengjast þankastrik.
Þura var heldur ekki ein á ferð
af þeim stúlkunlum í Mývatnssveit
um kveðskapinn. Fríða (Amfríður
á Skútustöðum) lagði alúð við alvar-
lega ljóðagerð og orkti góð kvæði.
Þorbjörg á Arnarvatni orkti lausa-
vísur á sinn hátt eins vel og Þura,
en það var rnest íþrótt hennar aö
5'rkja svo uin efni sem öðrum var
frjálst um að tala, að fara verður
með vísur hennar eins og manns-
morð. Björg á Geirastöðum var lík
ari Þuru. Af hennar vísum koma
Ifyrst í hugann þessi um föður henn-
ar:
Þegar ég agðast um bæinn
öggj í skapi og blökk á kinn,
þráir tengdasoninn 'sinn
Siggi gamli pabbi minn.
Og þar næst þessi visa orkt aö
sögn í tilefni af því, að piltur leiddi
hana á skautum yfir Mývatn heim
að Geirastöðum:
Mig dreymdi að það væri að vora
og hlýna —
og voninni er fært yfir allt —
en þegar ég háttaði í holuna mína
var helvítið ís-jökulkalt.
Ef til vill finnst mönnum þetta
ekki mikið um vísur Þuru í Garði.
En svo á það þá að vera. Þetta á
að sýna ofurlítið af því, að þær eru
eios og flest þaö, sem menn hafa
gaman eða gagn af og er einum eða
emm eignað, árangur af félagsgerð,
sprottnar úr sínu umhverfi. Rætur
þeirra má að vísu miklu lengra
og víðar rekja en um Mývatnssveit
— og því geta merm lika haft gam-
an af þeim víðar — en hér skal
þó ekki lengra farið.
Heimilið og KRON. 10. blað
þessa árgangs er nýkomið út. Birt
ist þar m. a. grein eftir Ragnar
ólafsson lögfræðing um „Við-
skiptahöft — viðskiptaf relsi’ ’,
grein eftir Ingólf Davíðsson um
garðrækt.
Skuldaskil
Jónasar Jónssonar
víð sósíalísmann
efffr
Hédínn Valdimarsson
er bók, sem allir þurfa að eiga
og lesa, sem fylgjast vilja með
í íslenzkum stjórnmálum.
Bókin er yfir 200 síður,
en kostar aðeins kr. 1,50.
Fæst m. a. í
Bókaverzhm
Hcítnskrínglu
Laugaveg 38. Sími 5055.