Þjóðviljinn - 04.12.1940, Blaðsíða 3

PJ6SVILJINN
Miðvikudagur 4. desember 1940.
Bllbao-bfiar draga fram
liflð ð þnrrn branðl, græn
metf og ranðavfnl
NvmKM sunr rógi bn-
Pað shýrír frá því skorínort að auð~
mennírnír áttu söfe á hruní Frahhlands
.Hatríð fíl valdhafanna sýdutr í almenníngí'
Víðtal víð íslenzban sjómann nýboniínn frá Spání
Ég hitti um dagi-nn kunningja í
Simdhöllinni. Slikt er út af fyrir
hig efcki í frásögur færandi; en mað
ur þessi er siómaður, nýlega kom-
inn líeim úr langri för, og hafði m.
a. dvalið um hálfsmánaðar tima
á Norður-Spáni — lengst 'af í Bil-
bao — vegna viðgerða á skipinu.
Og af pví mig fýsti að heyra frétt-
ir af „viðreisnarstarfi“ hins „pjóð
lega“ Francos og pilta hans, áttum
við ýtarlegt tal saman að lokinni
Sundhallarvistinni, Og margt afpví
sem hann kunni frá að skýra virð
ist mér fyllilega í fráisögur færandi
pví ekki spillir pö fleiri heyri um
„uppbyggingu“ spánska íhaldsins
sem nú ætti að geta látið ljós sitt
skína óhindrað af „rauðliðunum“.
f, Níðudægífl$arásíandw
Ég skýrði kunningja mínum frá
hrifningu Vísis yfir hinu mikla „við
reisnarstarfi“ fasistanna par syðra,
eins og fasistavinur einn að nafni
Þórhallur Þorgilsson útmálaði pað
— og spurði hvernig pað hefði kom
ið honum fyrir sjónir.
— Ég held að fnekar sé hægt
að tala um niðurlægingarástand
heldur en viðreisnar- sagði hann.
Manni finnst í Bilbao að þar sé frefc
ar um hernumið eða sigrað land
að ræða heldur en land í uppgangi'.
Að vísu var ekfci mikið af rústum
Jinni í sjálfri borginni (pó ég minn-
ist pó t. d. stórrar vopnasmiðju í
miðbænum, sem lá í rústum). En
austan við ána á hæðunum utan
við bæinn — voru miklar húsa-
rústir, skotgrafir og önnur stríðs-
ummerki, sem ekkert var farið að
hreyfa við.
Ömurlegast var pó að sjá fólkið,
pví það svalt, a. m. k. hálfu hungri.
Enda gat ekki annað verið, pegar
maður athugar pau matarföng, sem
roru á boðstólum, verðið á peim
og laun manna. Allsstaðar var fólfc
að biðja okkur að gefa sér eða
selja sér mat, þegar pað vissi að
rið vorum útlendingar. Einkumvar
pað saltfiskur, sem allir báðu um,
— og svo tóbak.
Hvorkí kjötf fískur né
fcífí, 75 pescfa vikulaun
í járnidnaðí
— Hvaða matvörur voru á boð-
stólum?
— Það sem kaupa má á opnum
markaði, voru sumar tegundir á-
vaxta og grænmetis, purrt brauð
og rauðvín. Þetta er fæðan, sem al-
inenningur lifir af, pví feiti og fisk-
ur er alveg ófáanlegt, og kjöt,
kaffi og flestar aðrar fæðutegundir
mátti heita ógerlegt að ná í, og
Hæðist i þviumlikt, var verðið svo
óstoplegt að ómögulegt var að
kaupa nema fyrir auðmenn. T. d.
varð að gefa minnst 8 peseta fyr-
ír 1 fcg. af fcjöti (ef í nóðist). AI-
talað varj að pað litia, sem laodið
flytti inn af matvörum færi nær
eingöngu yfir til Þýzkalands og
Italíú. Menn konm um borð og
vildu kaupa allt mögulegt. Þeir
vildu t. d. glaðir gefa eina koníaks-
flösku fyrir 1 saltfisk, en konjak
kostaði 10—15 peseta. Ymsir not-
uðu tækifærið og seldu hitt og
amnað gamalt rusl, eins og notað
skótau, kápur og fleira með upp-
sprengdu verði.
— Hvernig voru launin?
— Það má reikna með að laun-
in þar sé allt að pví helmingi lægri
í pesetum heldur en hér í krónurrt.
Verkamienn í purkvínni par sem
við lágum höfðu 70—80 pes. í viku
laun. Tollþjónar ríkisins höfðu 425
pes. á mánuði og þurftu sjálfir að
leggja sér til einkennisföt, eftir pví
sem peir skýrðu okkur frá. Hafn-
arverkamenn fengu um 1 peseta i
tímakaup.
Okur á ölliíf ~ ~ ncma ..
Var nóg af öðrum neyzluvör
um?
— í fyrsta lagi varð maður pess
undir eins var að mifcill tóbaks-
skortur var. Að vísu höfðu rnenn
svolítið af grófu, dökkleitu tóbaki
— ef tóbafc skyldi kalla —, sem
pejr vöfðu úr sígarettur. Annað
var efcki til, niema í leynisölu, og
par var verð á ameriskum sígar-
etturn 8—20 pes. 20 stk. pakki,
svo ekki bjargaði það almenningi
frá tóbaksleysi. Af fatnaði virtist
nokkuð vera til, en verðið afar-
hátt. Rykfrakkar voru 200—300 pes.
Venjulegir skór með gúmmísólum,
sem hafa kostað í Englandi 5—8
shillinga, kostuðu 50—60 pes. All-
góðir þýzkir skór voriu fparí J búð-
um á allt að 100 pes. Verkamenn
gengu yfirleitt á strigaskóm með
bastsólum (alpargattas), sem feng-
ust á 5 pes. Mikill skortur var á
sápu og öðrum hreinlætisvörum.
— Var svona verð á ölhim hlut-
um?
Þjóðverja. Við sáum á kvöldin og
næturnar eldbjarmana frá háofn-
unum bera við himinn.
Almennín$utr hafar
fasísmann
— Hvað segja menn um stjóroar
farið?
— Maður gekk pess ekki dul-
inn stundinni lengur, að hatrið tíl
valdhafanna sýður í almenningi.
Verkamenn við höfnina og í þurr-
hvínni fóru ekfcert í launkofa með
pað, að peir álitu Franco og
fiúsbændur hans, Hitler og Musso-
lini, bezta hálsskorna. Það létupeir
í ljós bæði með orðum og tilburð-
um. Fjölmargir járniðnaðarmcnn
sögðu okkur, að peir hefðu setið
í fangabúðum Breiðfylkingarmanna
(falangista) eftir stríðið, og töluðu
um pað með metnaði. Þeir virtust
efcfcert sméykir við að láta i Ijós
fyrirlitningu sína á fasistunum,
enda heyrðum við engan bera blak
af stjórninni, ekki einu sinni toll-
pjónana, sem pó eru embættismenn
rikisins. Við urðum varir við marg-
vislegan fasistaáróður: Qötuinyndir
af Franco, þýzkar áróðursfilmur á
flestum bíóum o. s. frv., — en auð-
sjáanlega hefur veruleikinn reynzt
máttugri lærimeistari heldur en
petta áróðursglingur fasistanna.
* * S:
Þannig er pá hinn „nýi Spánn“
peirra Vísis og Þórhallar Þorgils-
sonar. Eftir 11/2 árs „viðreisn“ lepps
ins Franco (og reyndar tveiin árum
betur á Norður-Spáni)', er hagur
manna lakari en hann var í lýð-
veldishéruðunum mitt í pjáningum
ófriðarins.
H. H.

f
3*
t
t
3*
•w-W“>«-:-
Æ- F- R.
f
t
v
t
t
W“W“W“W“I
SKRIFSTOFA Æ. F. R.
— Jó, eitthvað líkt pessu. Það
eina sem fékkst nokfcuð ódýrt var
grænmeti, brauð og vin. (Hér pagn
aði sjómaðurinn, og bætti svo við):
Og svo nóttúrlega kvenfólk, sem
allsstaðar bauð sig fyrir slifck.
lárnframlcidsla fyrír
Hífler
— Hvað virtist pér um atvinnu
iífið?
— 1 þurrkvínni, par sejn við lág-
um, var okkur sagt, að áður hefðu
imnið 10 þús. manns; em nú eru par
aðeins 4 þúsund. Atvinnuleysi virt-
jst vera i borginxri, t. d. komu oft
til okkar sjómenn og aðrir til aö
biðja um mat, — og þeir kváðust
veTa vinnulausir. Að öðru leyti get
ég ekki fullyrt um hve mikið at-
vinnúleysi var í Bilbao. Okkur var
sagt að málmbræðslan á Norður-
Spáni fmnaleiddi nótt og dag fyrir
Lækjargötu 6 A, er opin mánu-
daga, miðvifcudaga og föstudaga kl.
6—7.
itK/nnm
St. Mínerva nr. 172. Fundur
í kvöld kl. 8yz. — Fundarefni:
Upplestur (Margrét Jóns-
dóttir, kennari). —?
Daglega nýsoðin
S VIÐ
Kaffistofan-
Hafnaretræti 16.
Borgarablöðin hafa öðru hvoru verið að reyna af veikum mætti
að skella skuldinni af hruni Frakklands á konnnúnista. Þjóðviljinin
hefur hvað ieftir annað rakið hin ar sönnu orsakir þessa hruns og
sú skoðun mun nú almenn hér að það sé sök frönsku auðmannanna,
sem frekar kusu Hitler en liugsanleg völd franska verkalýðsins, hvern
ig fór.
Morgunblaðið birtir í síðustu Lesbók sinni grein eftir Waterfield,
fréttaritara Reutiers-fréttastofunnar um ósigur Frakklands. Viljum við
gefa lesendum vorum tækifæri til að sjá, hvernig fréttaritari þessi
viðurkennir, pó auðsjáanlega sé hann mjög andstæður kommúnistum,
pað, sem Þjóðviljinn hefur haldið frarn. Hér fara á eftir ummælihans,
tekin eftir Morgunblaðinu, og er pað allt eftir lionum liaft, sem hér
fer á éftir:
„Ef skorað hefði verið á pjóðina
að haggast hvergi, úr nokkfiun
stað eða bæ, þó að Þjóðverjar
kæmu á vettvang, en gera allt, sem
í þeirra valdi stóð til þess að tefja
þá og spilla fyrir peim; ef þeim
hefði verið skipað að verja hvert
hús í bænum, hverja götu og hæð
í París — þá hefði hér orðið sú
viðureign, sem áunnið hefði aðdáim
alls heimsins og ef til vill tafið ó-
vinina svo að hjólparsveitum hefði
orðið 'við komið og herimi endur-
skipulagður til nýrrar sóknar. Hver
veitnema Bandarikin hefðu þá hrif-
izt til þess að koma til hjálpar í
annað sinn á hálfri öld? En nú
fór svo að Frakkar féllu með hend
ur bundnar á bak aftur. Þeir hlýddu
óhæfri herstjórn og. ríkisstjóro, er
. vildi „frið fyrir alla miuni“. Þeim
var illa stjórnað, en nóg stjómað
til pess, að þeir gripu ekki til eigin
ráða, enda var pað megin hræðslu-
efni manna eins og Petains og Wey
gands“.
*
„Og þegar ófriðurinn knúði á dyr
Parísarborgar vora menn ekki við
pví búnir að fórna verðmætum sin-
um fytír sigur. Frakka skorti pjálf
un Þjóðverja og ítala. í þ©s(sium efnn
um. Þeim leið svo vel og peir áttu
svo mikið að þeir tímdu ekki að
fóroa því. Þeir vildu bjarga eignum
sínum, bjarga skrauthýsum París-
ar, þessuin ómetanlegu verðmætum
bjarga fegurð Frakklands. Þeir sáu
ekki hve einskisnýtt petta var, peg
ar pað var komið í annarra hend-
ur. Þeim hugkvæmdist ekki að
Þjóðverjar mundu aldnei sleppa Par
is aftur án hertöku, frekar en peir
hefðu látið taka Berlín af sér, án
pess að verja hvert hús og hverja
götu.
Þjóðverjar vörpuðu spnesngjum á
bæi, flóttamenn og samgöngiutæki,
en peir hlifðu mörgum helztu verk-
smiðjunum, sem peir hefðu vel get
^ið lagt í rústir. Þeir hafa pótzt sjá
að pessaT verksmiðjur gætu komið
peim sjálfum að haldi síðjatr í ófriðn
um við Englendinga. Þeir hafa líka
treyst því að verksmiðjueigendur
nvundu herða á pví að friður yrði
saminn, meðan verksmiðjumar voru
heilar. Þá gótu pessir verksmiðju
eigendur haldið áfram að vinna fyr-
ir Þjððverja og hafa einhvern hagn-
að af pví. Það hefur efcki alltaf
verið af misskilningl eða mistökum
að látíð var hjá líða að sprengja
í loft upp verksmiðjur áður en
pýzii heriiJÐ kom“.
* t
„Franska stjórnin hafði ákveðið
að verja ekki París. Reynaud var
borinn ráðum. örlagastund Frakk-
lands var komin. Nú „reyndi á“. En
þá var umhyggjan fyrir eignunum
öllu öðru sterkari. Frakkar „risu“
ekki „upp“. Sú hugsun, að Louvre-
höllm, Vendonvetorgið, Madeleine
kirkjan, allt skrautið við Champs
Elysées og húsin fögru í Bois de
Boulogne ættu að fara i rústir, var
peiin óbærileg. Þeir lýstu París ó-
víggirta borg.
En svo var pað annað senv réði
miklu í hugum ganvla hörkutólsins
Pétains og trúmannsins ihaldssama
Weygands. í hugunv peirra var Par
ís byltingarborgin vnikla. Þeir sáu
kommúnistahættuna í hverju skoti.
Þeir porðu ekki að hleypa lýðnum
á pað verkefni að verja borgina,
pví að pá gat hann tekið völdin.
Sagan segir að á stjórnarfundi i
Tours, 13. júní, hafi Weygand flutt
pá fregn, að kommúnistar væðu
luppi í Paris. — Hann sagði að Thor
ez, formaður Konvvvvúnistaflokksjns,
sem bannaður var í september sl.
væri búinn að taka Elysée-höllina
Innanríkisráðherrann, Georges Mand
;el, stóð í sí'vnasanvbandi við lögreglu
stjórann í París, Langeron, og and
nvælti pegar í :stað pessari fregn.
Ég var pá staddur í París og marg-
ir blaðamenn aðrir, og enginn okk-
ar varð pess var, að nokkur ókyrrð
væri /. borginni“.
*
„Gamli óttinn við ofsa lýðsins
fór að bæra á 'sfer í brjóstu'm stór-
eignamannanna, bankastjóra, klerka
og ernbættismanna. Svo magnað
varð þetta stjórnmálahatur að jafn
vel ófHðurinn og hinn sameigin-
legi óvinur gat ekki þaggað það
niður. Á síðustu dögum sjálfstaðis
Frakklands, rétt fyrir vopnahléið
gátu menjh, í Bordeaux látið sér um
munn fara annað eins og pað, að
skárra væri að fá Hitler en Bluim
Til síðustu stundar óttuðust sumir
eins og t. d. Weygand, kommúnista
uppreisn ennþá meira en sjálfan
ósigurinn í stríðinu. Þá vildu þeir
heldur taka friðarskilmálum Þjóð-
verja. Meðan ósigurinn var að
dynja yfir gekk lögreglan vel frarn
í pvi að snefla uppi kommúnista og
fcommúnistavini, en fasistamir höfðu
leikiðlausum hala ón þess að við
peim væri blafcað“.
Safnið ðskrifendim