Þjóðviljinn - 11.07.1943, Síða 2

<ftfB vwr'w**-* vt'>"
ÞJÓÐVILJI-'N
Sunnudagur, 11. júlí 1943
Sumarlrí verkamanna
Effir fysrirskípunum erlcndra valdhafa
„Það birtist enn í bliki morgunsólar
Þitt bernskuland“
Há
afsfOOu afl faha upp samninia uið Dani
St. Jóhann og dönsku sósíaldemokrataleiðtogarnir bregðast með framkomu sinni
þeim hugsjónum sósíalisma og þjóðfrelsis, sem norræn verklýðshreyfing áður hefur
farið eftir
Sumarfrí verkamanna eru
byrjuð.
í fyrsta sinni í sögu íslands
hafa vinnandi stéttirnar rétt —
að lögum — til þess að varpa af
sér oki dægurstritsins, strjúka
um frjálst höfuð, hverfa burt
frá önnum dagsins og njóta
hvíldar, sumars og sólar í faðmi
síns eigin fósturlands.
Hafnarverkamennirnir hverfa
um stund burt frá kolaryki og
marrandi eimvindum, bygging-
arverkamaðurinn, sem undan-
farin ár hefur máske unnið að
flottustu villum bæjarins án
þess að fá nokkurn annan dval-
arstað en bannaðar kjallara-
kompur eða hanabjálkaloft til
að hírast í, eða kannske orðið að
greiða of fjár til þess að fá að
búa í sómasamlegri íbúð, hann
leggur um stund frá sér verk-
færin, yfirgefur möl, sand, sem-
ent og ryk bæjarins, réttir úr’sér
og andar að sér heilnæmu,
hressandi lofti.
í hálfan mánuð er hann frjáls
maður frá hinu lýjandi striti,
frjáls til að hvíla sig og njóta
lífsins.
Samtakavald hins vinna«di
fjölda
Orlofsrétturinn er verkamann
inum mikilvægur. Maður skyldi
ætla að öllum fyndist sjálfsagt
að verkamennirnir, mennirnir,
sem framleiða verðmætin, er
afkoma þessa lands byggist á,
hefðu rétt til þess að njóta að
nokkru hins stutta sumars, að
það væri ekki aðeins réttur
þeirra sem „eiga“ framleiðslu-
tækin og hirða afrakstur þeirra
án þess að þurfa að velkja sínar
mjúku hendur á lýjandi vinnu
— en svo var ekki.
Verkamenn urðu að knýja
fram viðurkenningu á þessum
rétti með valdi samtakanna.
Þá fyrst neyddust valdhafarn-
ir til þess að viðurkenna þennan
rétt að lögum.
Hin vaknandi samtök hins
vinnandi fjölda eru byrjuð að
heimta sinn rétt og taka hann
því:
„Nú er grafinn sá lýður frá lið-
inni tíð,
er sig lægði í duftið og stallana
hóf.
Nú er þroskaðri öld eftir glap-
skulda gjöld
og það gnötrar frá rótum
hið aldraða hróf.
Allt skal frjálst, allt skal jafnt,
réttan skerf sinn og skammt,
á hvert skaparans barn allt frá
vöggu að gröf.
Þetta boðorð knýr fram,
knýr menn brautina fram
undir blikandi merkjum um
lönd og um höf.
Verkamenn verða að vera á
verði um þennan rétt sinn.
En þótt verkamenn hafi nú
neytt valdhafana til þess að við-
urkenna þenna rétt, mega þeir
samt ganga að því sem vísu, að
valdhafarnir noti fyrsta tæki-
færi til þess að taka hann af
þeim aftur, takist þeim að skapa
aftur það ástand að þeir hafi
öll ráð verkamanna í hendi sér.
Verkamenn verða því sjálfir að
vera á verði um þennan rétt
sinn, minnugir þess, að þótt
mikið hafi á unnizt, þá er þó enn
langt í land þar til fullnægt hef-
ur verið öllu réttlæti í sam-
bandi við skiptingu arðsins af
þeim verðmætum, sem þeir
skapa. Þá fyrst, þegar þeir hafa i
tekið atvinnutækin í sínar hend-
ur og njóta sjálfir arðsins af
vinnu sinni, eru þeir frjálsir
menn.
Verklýðssamtökin verða að
eignast staði, þar sem
verkamenn geti dvalið í
sumarfríum sínum.
Hvert eiga nú verkamennirnir
að fara, þegar þeir hafa öðlazt
orlofsréttinn?
Það er að vísu gnægð fagurra
og heilnæmra staða til á þessu
landi, en verklýðssamtökin eiga
engin sumarhótel, sem verka-
mennirnir geti farið til og notið
hvíldar og hressingar.
Það verkefni liggur því fyrir
verklýðssamtökunum að koma
sér upp slíkum sumarhótelum
þar sem verkamenn geta dvalið
í fríum sínum.
Enda þótt slíkum stöðum
verði ekki komið upp að þessu
sinni ættu verklýðssamtökin
samt sem áður að láta þetta
mál til sín taka, útvega dvalar-
staði og farkost og skipuleggja
ferðirnar.
Verkamenn verða sjálfir að
ræða þessi mál og undirbúa
skipulagningu þeirra í framtíð-
inni.
Þar kom að því að formaður
Alþýðuflokksins og Alþýðu-
brauðgerðarinnar lýsti 'afstöðu
sinni til lýðveldisstofnunarinn-
ar. í langri grein í tveim síðustu
Alþýðublöðum lýsir Stefán Jó-
hann því yfir, að íslendingar
skuli bara taka upp samninga
við Dani, Danir muni ekki
heimta utanríkismálin né neitt
annað og þeir muni ganga inn á
það, sem íslenzka þjóðin óski.
Hvaðan kemur Stefáni Jóhann
umboð til þess að tala fyrir
munn Dana?
Er hann orðinn opinber erind-
reki þeirra hér á landi?
Eða ef hann tekur það upp hjá
sjálfum sér að gefa svctna yfir-
lýsingar, þá minnast verkamenn
þess máske úr bæjarstjórnar-
kosningunum 1938, hve ' mikið
mark má taka á yfirlýsingum
hans.
En það er eitt, sem Stefán Jó-
hann reynir að koma sér hjá að
minnast á:
Ef danska stjórnin er svona
reiðubúin til þess að verða við
öllum kröfum íslendinga, ef
danski konungurinn er reiðubú-
inn til þess að segja af sér tafar-
laust, því kemur þá ekki yfirlýs-
ing um þetta frá þessum aðilj-
um?
Vilji íslenzku þjóðarinnar er
ótvíræður. Hann hefur komið
greinilega fram í samþykktum
Alþingis. — Ef konungur og
danska stjórnin ætla einungis að
gera vilja íslendinga, því lýsa'
þau því þá ekki yfir nú í stað
þess að mótmæla?
*
Stefán Jóhann hefur áður
sýnt sig í því að fara meir eftir
„leiðbeiningum“ frá Kaup-
mannahöfn og Stokkhólmi en
góðu hófi gegndi. Samtímis
„leiðbeiningunum“ þaðan hefur
kþku Jians í Alþýðuflokknum
borizt fjárlán, sem notuð hafa
verið m. a. til þess að klófesta
með hlutaf jármyndunum eignir
verklýðsfélaganna í Reykjavík.
Hvort nokkuð samband er á
milli þessara tengsla og núver-
andi skoðunar Stefáns Jóhanns
á lausn sjálfstæðismálsins skal
ósagt látið. — En Finnagaldur-
inn og kommúnistahatrið allt
sýna bezt, hve rækilega Stefán
Jóhann & Co. heldur sér alltaf
á „sömu línu“ og það afturhalds-
samasta, sem til er meðal sósíal-
demokratiskra forustumanna í
Danmörku og Svíþjóð.
*
Er nú bezt að athuga, hver
hefði verið skylda bæði Stefáns
Jóhanns og dönsku sósíaldemo-
krataleiðtoganna, ef þeir hefðu
ætlað að koma fram sem sósíal-
istar í þjóðfrelsismáli voru, —
svo maður nú ekki tali um, ef
sú krafa hefði verið gerð til Ste-
fáns Jóhanns, að koma fram sem
íslendingur.
Það er ótvíræður, óafsalanleg-
ur réttur vor íslendinga, að taka
öll vor mál í vorar hendur, hve-
nær sem vér viljum. Það er óaf-
salanlegur réttur vor að setja
konung af og koma á lýðveldi,
hvenær sem þjóðin vill það.
Þessi.réttur er allri stjórnarskrá
og öllum sambandslögum æðri,
ef út í þá sálma er farið, sem þó
gerist ekki þörf hér, þar sem sú
breyting, sem nú er fyrirhuguð
á stjórnskipun íslendinga sam-
kvæmt tillögum stjórnarskrár-
nefndar er einmitt gerð á grund-
velli „laga og þingræðis“.
Hver er nú skylda sósíalist-
iskra verkamannaflokka, þegar
þjóð, sem verið hefur að meira
eða minna leyti útlendum vald-
höfum háð, krefst þess að fá al-
gert sjálfstæði?
Skylda s^síalista meðal íslend-
inga væri undir þessum kring-
umstæðum að berjast fyrir fullu
þjóðfrelsi íslendinga afdráttar-
laust.
Skylda sósíalista meðal Dana
væri að berjast fyrir því að slík-
um kröfum íslendinga yrði af-
dráttarlaust fullnægt.
Við þekkjum eitt dæmi úr
slíkum viðskiptum á Norður-
löndum, þar sem sósíalistar
beggja landa komu fram þannig,
að til fyrirmyndar var.
Afstaða sósíalista
til aðskilnaðar Noregs og
Svíþjóðar 1905
Það var afst^ða sósíalista til
aðskilnaðar Noregs og Svíþjóð-
ar 1905. Þar var ekki um það
að ræða, að neinn sambands-
samningur væri að renna út.
Norska stórþingið lýsti því bara
yfir, að sænski konungurinn
væri ekki lengur konungur Nor-
egs. Norska stórþingið ákvað á
grundvelli þess óskráða réttar,
sem hver þjóð hefur, að taka öll
mál sín í eigin hendur.
Norski verkamannaflokkurinn
tók eindregna afstöðu með þess-
um ákvörðunum. Norskir sósíal-
istar stóðu sem einn maður um
þj óðfrelsishreyfingu föðurlands
síns.
í Svíþjóð tók afturhaldið þess-
ari ákvörðun Norðmanna f jand-
samlega. Það voru uppi kröfur
um það af hálfu afturhalds-
seggja þar, að fara með stríð á
hendur Norðmönnum.
En hvaða afstöðu tóku sænsk-
ir sósíalistar?
Þeir tóku alveg sömu afstöðu
og norsku sósíalistarnir: Norð-
menn hafa fullan rétt til þess
að taka öll mál sín og æðstu
stjórn í sínar hendur, hvenær
sem þeir vilja.
Sænskir sósíalistar héldu fast
við hugsjón sjálfsákvörðunar-
réttar þjóðanna, og það var ekki
hvað sízt vegna hinnar ein-
dregnu afstöðu, sem þeir skópu
með sænsku verkamannastétt-
inni, að afturhaldið í Svíþjóð
varð að láta undan síga.
Þessi framkoma sænskra og
norskra sósíalista var fyrirmynd
þess, hvernig sósíalistum ber að
breyta í þjóðfrelsismálum.
*
En hvernig er nú framkoma
dönsku sósíaldemokrataforingj-
anna og Stefáns Jóhanns, mæld
á þennan mælikvarða?
Ef Stefán Jóhann vildi koma
fram sem íslenzkur sósíalisti,
þá átti hann að taka afdráttar-
lausa afstöðu strax með lýðveld-
isstofnuninni hér á íslandi. —
Hann virðist hins vegar hafa
tvístigið, þangað til hann fékk
að vita með vissu, hvaða afstöðu
vinir hans í Danmörku tækju
til málsins.
Ef dönsku sósialdemokratafor-
ingjarnir ætluðu að taka sósíal-
istiska afstöðu til þjóðfrelsis-
krafa íslendinga, þá bar þeim
strax- að segja aðeins eitt: Is-
lendingar hafa rétt til þess að
taka öll sín mál í sínar hendur
og koma á lýðveldi, hvenær sem
þeir vilja. — En þannig svöruðu
ekki dönsku sósíaldemokrata-
foringjarnir. Þeir hafa þvert á
móti talið það eftir, að íslend-
ingar fengju fullt sjálfstæði og
kæmu á lýðveldi, hvenær sem
þeir vildu. Dönsku sósíaldemo-
krataforingjarnir brugðust hug-
sjónum sósíalismans og grund-
vallarreglum með þeirri afstöðu,
er þéir hafa tekið til þjóðfrelsis-
máls Íslendinga. (Ef til vill hef-
ur borið á því sama í afstöðu
þeirra til þjóðfrelsis Færeyinga.
Það verður máske athugað
seinna).
Þegar Stefán Jóhann nú sér
að dönsku vinirnir hans taka af-
stöðu til þjóðfrelsis íslendinga,
sem er þvert ofan í hugsjónir
sósíalismans og þjóðarréttinda
íslendinga, þá er hann ekki
seinn á sér að taka sömu afstöðu.
Þannig bregst Stefán Jóhann
ekki aðeins sósíalistiskum grund-
vallarreglum, heldur og þjóð-
frelsiskröfum íslendinga, — allt
til þess að þóknast vinum sín-
um í Danmörku, sem eru þar
miklir valdhafar og sjálfir hafa
brugðizt þessum hugsjónum.
Fyrir nokkrum árum bar
Framh. á 4. síðu.