Þjóðviljinn - 28.07.1943, Blaðsíða 2

ÞJut'Vll^JI'' N
Miðvikudagur 28. júlí 1943.
tlngmennafélag Reykíavibur,
efnir til
skemmtiferðar
um verzlunarmannahelgina.
Farið verður austur í Fljótshlíð. Lagt af stað eftir há-
degi á laugardag.
Þátttaka tilkynnist í síma 2749 kl. 6,30—8 s.d.
Þátttakendur hafi með sér viðleguútbúnað.
STJÓRNIN.
Skemmtiferð í Keriinprfjöil
#g að Hvítárvatni
Unglinga
vantar til að bera Þjóðviljann til kaupenda í nokkrum bæjar-
bverfum.
Afgreídslan Ausfursfræfi 12
Sími 2184.
2 BSfeipsf erð
fellur til Patreksfjarðar, ísa-
fjarðar, Siglufjarðar og Akur-
eyrar seinnihluta vikunnar. Vör
ur tilkynnist skrifstofu vorri
fyrir hádegi í dag. Ekkert far-
þegarúm.

DAGLEGA
NÝ EGG, soðin oghrá
Kaf f isalan
Hafnarstræti 1 6.
♦oooooooooooooooo
AUGLYSIÐ
í ÞJÓÐVILJANUM
»*m**«*m‘m*»4V*
Kerlingarfjöll eru fjallaþyrp-
ing, sem rís yfir hásléttuna í
suðvestur af Hofsjökli, hvergi á
íslandi eiga þau sinn líka, en
þeim hefur verið líkt við
Mundíafjöll. Nafn sitt munu
fjöllin draga af draugi einum
eða kerlingu úr dökku þursa-
bergi (móbergi), sem rís upp úr
ljósri liparítskriðu í Kerlingar-
tindi sunnanverðum. Til
skamms tíma voru fjöllin lítt
þekkt, nema þá helzt af nokkr-
um fjárleitarmönnum. Örnefni
voru þar og mjög fá.
í Árbók Ferðafélags íslands
frá 1942, sem að mestu fjallar
um Kerlingarfjöll, er að finna
þau örnefni, sem fekizt hefur að
safna svo og fjölmörg nýnefni
á kennileitum fjallanna.
Vegalengdin frá Rvík til Kerl
ingarfjalla er 219 km.
Fram um aldamót og nokkru
lengur voruKerlingarfjöll órann
sökuð af fræðimönnum. Þorvald
ur Thoroddsen Jcom þar að
vísu á ferðum sínum árið 1888,
en dvaldizt þar aðeins einn sóla-
hring.
í Árbók Ferðafélags Islands,
sem eins og áður segir fjallar að
mestu um Kerlingarfjöll er jarð
fræðilegur kafli um fjöllin, gerð
þeirra og myndun. Jóhannes
Áskellsson jarðfræðingur hefur
skrifað kaflann. Þar segir svo:
,,Þar sem Kerlingarfjöll rísa upp
á hásléttunni er hún um 700 m. yfir
sjó. Þess er áður getið, að þau eru
ólík umhverfi sínu, bæði að lögun og
lit. Þau eru tindótt mjög. og ná
hæstu tindarnir 600—700 m. yfir
FBIDA6DB
VEBZLUNABHANNA
mánndaglnn 2. igdst
Verzlunarmananfélag Reykjavíkur minnist dagsins með þvi að kl. 8,30 verður útvarpað
eftirfarandi dagskrá:
1. Formaður félagsins flytur stutt ávarp.
2. Vilhjálmur Þ. Gíslason, skólastjóri: Erindi um 2. ágúst.
3. Ámi Jónsson frá Múla: Minni verzlunarstéttarinnar.
4. Einsöngur: Þorsteinn Hannesson, tenór.
Útvarpshljómsveitin leikur ýms alþýðulög á undan og eftir ræðunum, undir stjórn Þórar-
ins Guðmundssonar, fiðluleikara.
Ennfremur efnir félagið til dansskemmtunar að Hótel Borg, kl-. 10 um kvöldið, fyrir með-
limi sína og gesti þeirra. — Aðgöngumiðar á dansinn verða seldir á eftirfarandi stöðum: Tó-
baksverzluninni London, Austurstræti 14 og Bókaverzlun Lárusar Blöndal, Skólavörðustíg 2.
— Félagsmenn sýni skírteini.
Með því að búast má við mikilli þátttöku, eru þeir meðlimir, er kunna að fara úr bæn-
um um helgina og koma heim aftur á mánudagskvöld, en hugsa sér að gerast þátttakendur
í skemmtuninni, áminntir um að tryggja sér aðgöngumiða áður en þeir fara úr bænum.
Aðgöngumiðar verða ekki seldir við innganginn. — Húsinu lokað kl. 11,30.
STJÓRNIN.
sléttuna. (Snækollur 1478 m., Loð-
mundur 1432 m., Ögmundur 1352
m. og Mænir 1335 m.). Að flatarmáli
er fjallastæðið um 150 ferkm., og er
það þá talið sunnan frá Klakki og
norður til Ái-skarðsfjalls, vestan frá
Fellum og austur frá Tröllabarm.
A Bergtegundir. Kerlingarfjöll
eru að langmestu leyti úr líparíti.
Þó gætir móbergs töluvert, enkum
í hinum lægri, og basalt kemur í
ljós í kolli Hverdalahnúks og við ræt
ur meginfjailanna.
a. Úr líparíti eru öll hæstu fjöll-
in. Bergið er ljósbrúnt að lit. Þar,
sem til fasts berg sést, er það allstað
ar ólagskipt með öllu. Lípariifjöllin
eru skriðuorpin langleiðina upp til
brúna. Skriðusteinarnir eru jafnir
mjög að stærð og hvassbrýndir. Eru
þeir frá 10—20 cm. að þvermáli
flestir. Eins og títt er um líparítskrið
ur eru þær brattar, halii þeirra allt
að 42°.
Að innri gerð er liparítið í Kerl-
ingarfjöllum smákomótt. Allvíða
sjást í því straumlög, og standa
straumlögin lóðrétt í bergstálinu.
Bendir það til rennslis í magmanu1)
neðan frá, áður en það storknaði.
Annarsstaðar eru straumlagafletirn-
ir íhvolfir innan frá. Norðan
í Loðmundi og víðar er lípaiátið
stuðlað á stöku stað Súlurnar eru
þar grannar og stefna eins og geisl-
ar (út frá kólnunarstaðnum) inn í
bergið.
í líparítskriðunum ber allmjög á
hrafntinnubrotum og vikurmolum,
einkum í Vesturfjöllunum. Hrafn-
tinnan er bæði með ljósum, hvössum
dílum (porfyritisk hrafntinna) og
hnöttóttum smáeitlum (sphærolitisk
hrafntinna). í föstu bergi finnst
hrafntinnan ekki fyrr en komið er
allhátt í fjöllin eða upp fyrir mó-
bergsmörkin. En þar finnst hún föst
utan á líparítinu, t. d. utan í hlíðum
Loðmundar að norðaustan, ofan til
í Ögmundi o. v.
b. Móbergið liggur eins og kögur
um rætur háfjallanna, og teygja sig
þaðan slitróttir flákar af því upp
eftir líparíthlíðunum. Þynnist mó-
bergsmyndunin eftir því, sem ofar
dregur, og er víðast horfin með öllu,
þegar upp undir eggjar kemur. Þó |
liggur gjallborið móberg austan í
Austumípu og þaðan í Loðmundi
hanga móbergskleggjar uppi í hlíð-
inni. Einna auðveldast er að rekja
þessa móbergsfláka báðumegin á
Mæni. Rísa þeir þar upp eítir hlíð-
um fjallsins líkt og súðir á risi. Þar
vekur eftirtekt smásteinótt, straum
lögótt líparítsambreyskja, sem ligg-
ur ofan á móberginu austan í fjall-
inu í þessari sambreyskju er mikið
af hrafntinnumolum. Einnig gætir
þar smávaxinna vikurmola. Eftir áf-
stöðu sambreyskjunnar við móberg-
ið virðist hún vera yngri en það.
Verður að því vikið siðar.
Öll hin lægri Kerlingarfjöll, svo
sem Kerlingarskyggnir, Hveradala-
hnúkur, Árskarðsfjall, Mosfell og
Skeljafell, eru kollótt og kúpumynd-
uð. Eftir því, sem til verður séð, eru
þessi fjöll úr móbergi. En í Kerling-
arsk.vggni er móbergið svo þunnt,
að víða grisjar ’í líparít í gegnum
það. Meginkjarni fjallsins er því úr
þessari bergtegund, og er ekki ó-
sennilegt, að á svipaðan hátt sé bygg
ingu hinna lægri fjallanna farið. í
blákolli Hverdalahnúks sést að vísu
til basalts undir móberginu. Hefur
móbergið sorfizt burtu af hákollin-
um. En í botni dýpstu grafninganna
við rætur hnúksins að vestan gæg-
ist líparít fram, og mælir það sterk-
lega með þiví, að líparítkjarni sé í
fjallinu.
Það verður að teljast líklegt mjög,
að allmikill hluti móbergsins í Kerl-
ingarfjöllum hafi sorfizt burtu ,og að
1 Magma = bráðin hraunleðja.
það , sem eftir sést af því, sé að-
eins siðustu leifar voldugrar mynd-
unar. Einn vottur þess er Kerling,
móbergsdrangur 25—30 m. hár, aust
an í Kerlingartindi, sem enn býður
veðri og öræfavindunum byrginn,
en óhætt mun þó vera að segja, að
nú sígi óðum á seinni hlutann fyrir
þessari einstæðu fjallakonu.
c. Auk basalts þess, sem áður er
sagt, að komi í ljós í kolli Hvera-
dalahnúks, gætir þessarar bergteg-
undar á stökn stað víðar, einkum við
rætur fjallanna, eins og áður hefur
verið nefnt. Og þar, sem til lagskip-
unar sést á þessum stöðum, iiggur
basaltið einatt undir móberginu. í
tungusporði, er myndast milli
Fremri-Árskarðsár dg annarar . ó-
nafngreindrar ár, kippkorn suðvest-
ur frá sæluhúsinu, er sæmilega
greinilegt kúlubasalt (Pillow-lava)
Slík gerð á basalti er talinn vottur
þess, að það hafi storknað í vatni
eða undir jöklum.
B. Myndun'. Hér að framan hefur
bcrgtcgundum Kerligafjalla verið lýsc
að nokkru. Greint hefur verið frá skip-
un bergtcgundanna innbyrðis, og frá
ínnri gerð þeirra hefur verið sagt eftir
því, sem hún verður greind án smá-
sjár. Áþ essum atliugunum byggist sú
tilraun til skýringar á myndun fjall-
anna, er hér fer á eftir.
Svo er almennt viðurkennt, að straum
línur í gosbergi viti í sömu stefnu og-
magmað barst í, áður en það storknaði.
I bergi, sem storknað befur í gígpíp-
um, vita straumlínurnar jafnan lóðrétt,
og upp eftir gígpípunum bcfur hraun-
lcðjan þrengt sér, áður en bún storkn-
aði. Straumlínurnar geta þá myndasc
með þeim hætti, að ílangar krystalagmr
sem berast með Jirannleðjunni, skipa sér
allar beint í strauminn. Langás þcirra
liggur þá sambliða stefnu þeirri, sen*
hraunleðjan bcrst !. Við slíka hreyfingu á
mágmanu tognar einnig úr smágufuból-
um, sem í því eru, í sömu átt og straum
ur þess stcfnir. Á þann hátt veitir innrí
gerð gosbergs vitneskju uni hrcyfingu
hraunleðjunnar, áður en hún storknaði.
Nú cr þ ess getið hér að framan, að í
Iíparíti Kerhngáffjalla megi finna lóð-
réttar straumlínur, og af því verður sú
ályktun drcgin, að líparítmagmað hafi
hér verið á hreyfingu neðan frá og upp
eftir, áður en það storknaði.
Af afstöðunni milli móbergsips og
líparítsins í KcrlingarfjöIIum mætti ætla,
að hið fyrr nefnda væn yngri myndun,
þar eð það liggur ofan á líparítinu. En
auðsætt er, þegar að er gætt, að þessu
er ekki þannig farið. Það vérður að telj-
ast fullvist, að líparítmagmað bafi
þrengt sér upp í móbcrgsmyndumna og
sumstaðar jafnvcl brotizt alveg upp úr
beni. Á þennan hátt skýrast bezt hin
hallandi móbergslög, scm rísa upp með
hlíðum líparítfjallanna. Hefur líparítið
lyft þeim upp, um Icið og það stcig. En
þar að auki verður aldurshlutfall þess-
ara bergtegunda ljóst af því, að víða í
mörkum þcirra hefur móbergið orðið
fyrir niiklum hita og ummyndun. Get-
ur sá hiti aðeins hafa stafað frá líparít-
inu, áður en það storknaði.
Áður cr á það drepið, að austan í
Mæni liggi gossambreyskja ofan á hin-
um hallandi nióbergslögum, og er hún
samlæg þeim. í Hattarklaufnim og
Hraukunum upp af þeim, er allmikið
af lausum líparít-gosefnum, einkum
smágcrðum vikri. Hraukarnir eru gerðir
úr þessari vikursteypu. Það er auðséð,
að tindarnir sverfast ört. Þeir eru odd-
hvassir og tengjast af soðulmynduðum
egghvössum rimum. Þegar ég fór um
Framh. á 4. síðu.