Þjóðviljinn - 28.07.1943, Blaðsíða 3

Miðvikudagur 28. júlí 1943.
Utgefandi:
Sameiningarflokkur alþýðu —
Sómalistaflokkurinn
Ritatjórar:
Einar Olgeirsson (áb.)
Sigfús Sigurhjartart,/>n
Ritstjórn:
Garðastræti 17 — Vikingsprent
Simi 2270.
Afgteiðsla og auglýsingaskrif-
stofa, Austurstræti 12 (1. hæð)
Sími 2184.
VSkingsprent h.f. Garðastræti 17.
Nýir böðiar á
veldiss ól Ítalíu
ítalska þjóðin var fyrst allra
þjóða í Evrópu svínbeygð und-
ir ok fasismans. Hún hefur nú
orðið fyrst þeirra til þess að
byíta aðalharðstjóranum af sér.
Meining hennar er að bylta fas-
ismanum og frumkvöðlum hans,
auðjöfrum Ítalíu, sem hafa blóð-
sogið hana í 22 ár í skjóli svart-
stakkasveita Mússolinis.
Sósíalistar á Ítalíu hafa skor-
að á þjóðina að rísa upp, gera
verkföll og grípa til vopna. Hvar
vetna í verksmiðjuborgum Norð
ur-ítalíu, — þeim, sem verka-
menn höfðu raunverulega á
valdi sínu 1921, — hefur gengið
verkfallsalda undanfarið. í stór-
borgunum hefur komið til götu-
bardaga.
Af ótta við fólkið lætur nú
yfirstéttarklíkan böðulinn
Mússolini fara, eftir 22 ára
hrokafulla, en dygga þjónustu.
Nú á Badoglio marskálkur frá
Abessiniu og Albaníu að reyna
hvort honum tekst handverkið
eins vel og Mússolini fyrrum.
En það er engin von til þess.
ítalska þjóðin mun ekki treysta
kóngpeðinu, sem Mússolini gerði
að keisara, neitt betur en Músso-
lini sjálfum. Victor Emanuel og
Badoglio eru meðsekir um hvern
einasta glæp, sem Mússolini hef-
ur drýgt, um morðið á Matteotte !
og öðrum leiðtogum verka- *
manna, um hrannmorðin á v.arn-
arlausum svertingjum Abessin-
íu, um rýtingsstunguna í bak
Frakklands, um hrun ítalska
heimsveldisins. Þeir vildu að
vísu helzt sjálfir fá heiðurinn;
þegar vel gekk og hefðu gjarn-
an séð að minna hefði verið gert
úr Mússolini, — en þeir hafa
aldrei þorað að vera menn til
þess að stöðva glæpi hans. Og
nú þegar Mússolini getur ekki
kúgað og kvalið ítölsku þjóðina
lengur, þá hlaupa þeir í skarðið
oð skipa ítalska hernum að
skjóta á alla ítali, sem saman
safnist á götum úti, fleiri en þrír
í hóp!
ítalska alþýðan hefur fengið
nóg af fasismanum í öllpm hans
myndum. Hún hatar hernaðar-
einræði Badoglios áreiðanlega
eins og hún hataði fasisma
Mússolinis.
Næstu dagar munu leiða í ljós
hvað lengi herréttum Badoglios
tekst að tefja fyrir sókn ítalskr-
ar alþýðu fram til frelsis.
Það er von frelsissinna um
viða veröld að það verði sem
Þ
t A
ú V/
DVILJINM
Nordahl Gríeg:
Þeir vöröu frelsiO og lýðræðið
Úti fyrir Madrid var barizt
sleitulaust, en enginn hinna er-
lendu blaðamanna fékk að koma
til vígstöðvanna. Á hverjum
degi flýttu þeir sér til blaðskoð-
unarstaðarins, nei ekki heldur í
dag. Ólundarlegir og gramir létu
þeir fallast niður í leðurstólana
og báðu til guðs, að þetta væri
stríð. Líkkistulaga ritvélarnar
stóðu á borðunum huldar svört-
um vaxdúkshettum.
Aðsetur blaðamannanna var í
gamalli höll rétt hjá Puerta de
Sol. í miðri höllinni var risavax-
ið anddyri, sem náði alveg upp
í þak. Gólffð var fullt af líkneskj
um, nútíma spænskri högg-
myndasmíði, sem hafði verið
staflað hér inn, þegar styrjöldin
hófst. Ungt fólk var að faðmast
og mæður lyftu börnum mót
Ijósinu. Þetta var stórfengleg
list, en varð fyrir sjónum okkar
full hversdagsleg. Blaðamenn-
irnir sátu hreyfingarlausir út
við svala steinveggina og gutu
hornauga hver til annars.
Síðari hluta dagsins fórum við
öðru hvoru í kvikmyndahús.
,,Life of a Bengal Lancer’1 var
vikum saman fjölsóttasta kvik-
myndin. Það virðist ef til vill
undravert, að Madrid, sem var
umsetin borg, skyldi hrífast svo
vel af þessum ensku liðsforingj-
um, sem án afláts þrömmuðu yf-
ir indverskar fjalllendur til þess
að brenna þorp og bæi með þeim
rökstuðningi að í Englandi væri
alls staðar svo friðsælt og gróð-
ursælt. Én ef til vill létti mönn-
um við siguróp þessarar tvö
þúsund metra löngu fótgöngu- *
liðsfylkingar, og auk þess var
það örvandi að sjá svo marga
múhameðstrúarmenn, sem
minntu svo mjög á Márana,
hrakta á flótta. Meðan púður-
skothríðin dundi milli hvítra
mustera heyrðum við djúpar
drunur frá sprengjunum, sem
féllu niður í Madrid.
Það var líka sýnd spænsk kvik
mynd um verzlun með konur í
Barcelona, hún endaði átakan-
lega á því, að aðalhetjan, ófyrir-
leitinn sjómaður, sem reyndi að
hindra flótta tveggja unnenda,
var stunginn með hníf í bakið.
Síðustu fimm mínúturnar sýndu
dauðadrættina í andliti hans. í
fyrstu seitlaði dálítið blóð út um
munnvikin, síðan hægur blóð-
straumur og að lokum spýttist
um hálfur lítri fram af vörum
hans. Dynjandi fagnaðarlæti.
Öllum kvikmyndahúsum, leik
húsum og veitingahúsum var
lokað er rökkva tók. í borg fullri
af hermönnum og umkringdri af
sjálfum dauðanum var það hið
sama og að opna tæringunni
leið að lungum sínum að hafa
þau opin. En yfirleitt voru eng-
ir dansstaðir opnir.
fyrst og Badoglio verði sem
fyrst að gefast upp skilyrðis-
laust fyrir ítölsku alþýðunni og
herjum Bandamanna.
Nordahl Grieg, hið heimsfræga norska skáld, lýsir í grein þessari atburðum úr dvöl sinni á
Spánarvígstöðvimum.
Sjö ár eru liðin frá júlídögunum 1936, er spönsku fasistamir hófu uppreisn gegn lýðræðis-
stjóm landsins, að undirlagi og með hjálp Hitlers og Mussolinis. Herstjóm spönsku þjóðarinn-
ar hafði stórkostlega sögulega þýðingu fyrir þróun samfylkingarinnar gegn fasismanum
sem nú er kominn á, eftir mörg og hættuleg víxlspor. Fordæmi spönsku þjóðarinnar í bar-
áttunni gegn fasismanum mun aldrei gleymt, þakkarskuld allra lýðræðisþjóða til spánska
lýðræðisins mun seint goldin að fullu.
Ef til vill er þess ekki langt að bíða, að spánska alþýðan rísi upp á ný; sæti einræðisherranna
virðist orðið furðu valt þar suður frá.
Á næturnar kom einkablaða-
maður Miajas herforingja til
blaðskoðunarstöðvarinnar og út-
býtti fjölrituðum skýrslum um
sigra dagsins meðal blaðafólks-
ins. Það tók við þeim með djúpri
beizkju. Þau voru öll sólgin í
nýstárleg tíðindi, en fannst
dauft bragðið af þessum al-
mennu tilkynningum. Hefði ein-
hverju þeirra borizt áreiðanleg-
ar fregnir um það, að jörðin
myndi líða undir lok á morgun.
myndi hann glaður hafa rita'ð
tíðindin á vélina sína, ef hann
hefði verið einn um þau, en
hann myndi hafa geispað
gremjulega, ef fregnin hefði bor-
izt honum sem almenn tilkynn-
ing.
Þegar stundir liðu urðum við
allir óþolinmóðir , við vorum
sólgnir í að komast til vígstöðv-
anna. Það krafðist vinnu, en
jafnfr'amt fylgdi því einskonar
óhugnanleg gæfa, sem við gát-
um ekki án verið.
Kvöld nokkurt komst ég á
snoðir um það hjá spænskum fé-
lögum mínum, að blaðamaður,
Lino að nafni, frá stærsta blað-
inu í Madrid, ætlaði til vígstöðv-
anna. Ég fór til fundar við hann.
Hann hafði laust sæti í bifreið-
inni, ég gat fengið far.
Við hittumst klukkan sjö
morguninn eftir. Á svölum heið-
skírum himninum voru hvítir.
litlir skýhnoðrar, loftvarnaliðið
skaut á fasistiska árásarflugvél.
Auk Linos, bílstjórans og mín
ætlaði Ijósmyndari frá einu
Madridarblaðanna að vera með.
Þeir komu tveir með myndavél-
ar og skammbyssur, litlir og
tindilfættir með vel hirtar negl-
ur. Báðir báru þeir fingurgull
með hvitum plötum, sem í voru
grópaðar myndir af kærustun-
um.
Aðeins annar ykkar, sagði
Lino.
Báðir eða hvorugur, æptu þeir
á móti.
Þeir héngu á bifreiðarskerm-
unum, unz þeir fengu vilja sín-
um framgengt.
Síðan rann bifreiðin út um
hin hvítu, steinsteyptu virki
Madridborgar og ók til norðurs.
Vagninn var sprautaður græn-
um og brúnum litum. Við litum
út um smáandop á hliðarglugg-
unum.
Vegurinn lá gegnum grafkyrr-
an eikarskóg þar sem kóngarnir
höfðu átt veiðistöðvar áður fyrr.
Innan skamms sáust Guadala-
jarafjöllin með hvítum snæbreið
um gnæfa við bláan himininn.
Escorial glitraði uppi í brekkun-
um. Fram undan lá sléttan.
Kornið var brunnið, akrarnir
voru svartir og brenndir af eld-
sprengjum íasistanna. Neistarn-
ir hrukku í áttina til vagnsins,
þegar við ókum í gegn. í hæða-
drögum, sem voru í nokkur
hundruð metra fjarlægð hægra
megin við okkur, gusu brúnir
moldarmekkir. í loft upp með
stuttu millibili, óvinasprengjum
var beint að stórskotaliði okkar.
Hópur hermanna stóð með-
fram veginum á bák við bakka
og var að drekka kaffi. Þeir
voru í þunnum, gulum sumar-
einkennisbúningum með græna
stálhjálma og á leikfimisskóm.
Um mittið höfðu þeir vafið löng
um, appelsínulitum kveikiþræði.
Við skildum bílinn eftir, og
nokkrir liðsforingjar fylgdu okk
ur lengra áleiðis. Á veginum,
sem við fórum um, lá maður.
Blóðið streymdi úr sári á læri
hans, sjúkraliði var að binda
rauðri gúmmíslöngu um það.
Ræningjahópur frá Marokkó
hafði gert árás og varpað fram
nokkrum sprengjum.
Við komum til fyrstu skotgraf
anna, sem höfðu verið grafnar
daginn áður. Þær höfðu þegar
farið mjög 'aflaga. Milli leir-
hnausanna gægðist hér og þar
upp höfuð eða moldugt nef.
Megna mollulega nálykt lagði
að vitum manns meðfram allri
víglínunni þennan sindrandi
bláa sumardag. Jarðvegurinn of-
an við grafirnar var hvítur af
bréfum. Ég tók eitt þeirra og las.
Það var frá föður í Saragossa.
sem hafði skrifað syni sínum:
„Við getum ekki sent þér neinn
mat, aðeins örlítið af salati. En
eftir viku kemur don Benito, og
þá verða ef til vill ráð með að
senda þér svolítið af pylsum og
osti“.
Umslögin voru merkt Madrid-
herdeildinni og á þau var stimpl
að: Ein ættjörð: Spánn. Einn for
ingi: Franco.
Alls staðar lágu byssur, skot-
hylki, púðurbaukar, einkennis-
búningar og márafrakkar.
Ljósmy.ndararnir tóku að at-
huga handsprengjuhrúgu og
vildu fá að sjá þeim varpað.
Þegar um sprengingu er eð
ræða, nægir ekki að kynnast
henni af annarra sögu, sögðu
þeir.
Einn undirforinginn tók hand-
sprengju, sem líktist maísköngli,
alsetta smá-járntyppum, og varp
aðá henni út á sléttuna. Allir
slengdu sér til jarðar, en í Ijós-
um bjarma sáum við ljósmynd-
arana í fjarska, hjólliðuga eins
og dansara í snjöllum samleik,
meðan sprengjubrotin þutu um-
hverfis þá. Annar þeir^a hafði
lagst niður á hnén, en hinn
stóð: Verkaskiptingin var fræði-
lega skipulögð, sprengingin
hafði komið þeim að fullum not-
um.
Rústirnar af Quijorna, sem
einu sinni var blómlegt þorp,
voru framundan. Kirkjuturninn
gnæfði ennþá upp úr með skot-
opum á fjórum stöðum. Fjórum
sinnum höfðu fasistarnir komið
vélbyssum fyrir þar uppi eftir
leiðsögu sóknarprestsins. Hann
hafði ógnað Márunum með
skammbyssu, þegar þeir ætluðu
að fara þaðan. Sextíu lágu dauð-
ir í kirkjunni, þegar stjórnarliðs-
sveitirnar tóku hana með hand-
sprengjuárás. Já, einnig hann.
Nályktin var nær óþolandi
inni i borginni. Við urðum að
bregða vasaklútunum fyrir
munninn og nefið. Hjúkrunarlið
ar með gasgrímur stráðu kalki
ofan á grafirnar. Skot gullu alls
staðar við í húsunum umhverf-
is, hermennirnir réðust á fasista-
fantana og skutu á þá. Ef menn
yrðu ekki gripnir hundaæði hér,
hvenær myndu þeir þá verða
það?
Ljósmyndararnir höfðu fund-
ið gulrauðan nazistafána og
■sverð. Þeir stældu nú nautaat og
skiptu stöðugt um hlutverk.
Þeir dönsuðu um á brennh^itum
jarðsverðinum, sem var þákinn
dýnum, fötum, fjólubláum og
rauðum messuhöklum og líki af
hlandgulum hana. Það var eftir-
sóknarverðast að vera nauta-
bani, aðeins eitt skref til hliðar,
lítils háttar bolsveifla, og þá
æddi nautið framhjá.
Innan úr húsi, sem skotið
hafði verið í rúst, heyrðf ég radd
ir. Gegnum loftið, sem var nærri
svart af reyk, greindi ég smátt
og smátt átta — tíu hermenn,
sem sátu umhverfis langborð.
Þeir athuguðu Francopeseta,
sem þeir höfðu fundið. Einn
þeirra fór að tala um Pepe og
Juan, félaga, sem fallið höfðu.
Annar byrjaði að raula sorgar-
mars, hinir tóku undir. Þeir
sátu með höfuðin milli hand-
anna innan um bréfpesetana,
horfðu út í fjarskann og sungu.
Niðurlag.
ÁsKriftarslmi Þjóðviljans
er 2184