Þjóðviljinn - 06.01.1944, Blaðsíða 3

Fimmtudagur. 6. janúar 1944
3
Umræður um bókagerð
íslendinga eru komnar fram |
á vettvang dagsins. Fyrir I
nokkrum dögum ritaði H. K.
Laxness grein hér í blaðinu,
þar sem drepi'ð' var á ýms at-
riði þessara mála.
Flest það, sem ritað hefur
verið um vinnubrögð og frá-
gang bóka, hefur borið svip
þeirra pistla, sem ýmsir út- «
gefendur hafa til siðs að sefja
á kurteisan hátt sem skilyrði
íyrir birtingu auglýsinga um
bækur þeirra. Eg minnist í
svip örfárra þeirra, sem rætt
hafi þessi mál í slíkri alvöru,
að mark væri á þeim takandi.
hinsvegar hnýtur maður í ná-
lega hverjum ritdómi um
hvimleiðar órökstuddar full-
yrðingar um ágætan frágang,
góðan pappír og myndir sem
skreyta; jafnvel þótt pappír-
inn sé slæmur, myndirnar illa
gerðar og frágangur allur
hinn bágbornasti.
★
Það er því gleðiefni þegar
maður, sem haft hefur jafn
náin kynni af bókagerð og
Halldór Kiljan Laxness, slæst
í för þeirra manna, sem með
opinberum umræðum vilja
orna til breytinga og bóta um
frágang og aukna menningu
á sviði bókagerðar. Það hefur
aldrei verið meiri ástæða eu
einmitt nú, þegar allar gáttir
haia opnazt fyrir flóði hins
prentaða máls, að þeir, sem
mestu valda um útlit þess og
gerö, ræði í áheyrn hinna,
sem njóta skulu, hversu lag-
færa megi þaö, sem á skort-
ir um sæmilegan búnað. Og
það er meira að segja engin
ven til þess, aö unnt sé að
koma fram breytingum, sem
aö gagni verða, með öðrum
hætti en þeim, að bókagerðar-
menn: prentarar, bókbindar-
ar og myndamótasmiðir á-
samt rithöfundum, fræði-
mönnum og ' öðrum þeim
skriftlærðum er við samning
bóka fást, samhæfi krafta
sína og sjónarmið. Sameigin-
lega verða þessir aðilar að á-
kveða þau markmið, sem
þeir álíta að sæmileg megi
teljast og virðing okkar, sem
einnar mestur bókaþjóðai’ í
heimi, samboðin.
★
En jafnvel þótt störf þess-
ara manna yrðu hin nýtustu,
eru málin þannig vaxin að
naumast er hægt að búast
við að góöur vilji þeirra einna
yrði öllu ráðandi. því ber aö
leita samstarfs við þriðja að-
ila, sem einn er þess megn-
ugur aö hamla þar gegn, sem
. getu hinna þrýtur. Það eru
lesendurnir, þeir sem bækurn-
ar kaupa, öll hin fullorðna
þjóð. í þessu máli eru það les
endurnir sem verkfallsréttinn
hafa, þeir einir geta komið
viti fyrir þá, sem hafa hin
frábrugðnu sjónarmið, iðnað-
armönnum og rithöfimdum,
að bók sé góð og falleg, ef
hún gefur góðan arö. En til
þess að íslenzkir lesendur
geti orðið liðtækur samstarfs-
Þ JÓÐVILJINN
Steíán Ogmundsson svarar H, K. Laxness
Nokkur orð um bökagerð
aðili, ber nauðsyn til aö þeir
öðlist þá smekkvísi og skyn-
bragð um frágang bóka að
treysta megi að þeir láti ekki
ginnast af hástemmdum fag-
urgala, sem einkennir þá, sem
fást við sölu á gylltum leir.
Til þess að glæða og jafn-
vel skapa slíka smekkvísi les-
enda gætu blaðamennirnir
orkað miklu, og opinberar um-
ræöur, sem byggðar eru á ein
lægum vilja til að leita or-
sakanna þar sem þær eru, án
fyrirfram ákveðinnar trúar
um hvar sÖkin liggi, myndu
án efa sýna góðan árangur
innan stundar og auðvelda
mjög lagfæring misfellanna.
Eg er engan veginn sam-
mála öllum ummælum H. K.
L. í áðurnefndri grein hans,
þó eigum við áreiðanlega
samleið í þessu máli.
Hann segir um bækurnar,
sem út komu nú fyrir jólin:
„Engin bók er góð í þeim
skilningi að hún mundi ná
máli, þar sem ágæt prentlist
er metin, en það gerði Guð-
brandsbiflía á sínum tíma að
sögn fróðra manna, og er það
lítill heiður fyrir íslendinga
nútímans.“
★
Guöbrandsbiblía er ágætt
prentverk, en því aðeins að
hún sé dæmd með hliðsjón af
þeim erfiðu skilyrðum, sem
hún er unnin við og stendur
engan veginn á sporði ýmsu
því sem bezt var unnið á
þeim tíma erlendis, sízt í
móðurlandi prentverksins,
Þýzkalandi, enda væri ósann-
gjarnt aö gera kröfu til þess.
Hinsvegar þolir sumt þeirra
bóka, sem á markaðinn komu
nú fyrir jól, fyllilega saman-
burð viö þær bækur erlendar,
sem kalla má ágæta prentlist.
Eg hef sömu ástæður eins og
Halldór fyrir því, að nefna
enga sérstaka, en væri fús til
að verða þeirrar ánægju að-
njótandi, ásamt honum, að
ganga í bókabúðirnar og gera
samanburö.
Eg er þeirrar skoðunar, aö
prentverkið sé í hraðri fram-
för hér á landi, einkum nú
hin siðustu ár, þótt mikiö
skorti enn á að þar eigi öll
þau fyrirtæki, sem að prent-
verki vinna óskilið mál. Vinna
þeirra er all misjöfn og öll
skortir þau hæfni til þeirrar
fjölbreytilegu framleiðslu,
sem fullkomnustu prentfyrir-
tæki erlend hafa aðstöðu til
að skapa. Almenn bókagerð
er sú tegund prentframleiðsl-
unnar, sem góður vélakostur
gefur flestum prentsmiðjum
hér jafnfætisaöstöðu við er-
lend fyrirtæki til að fram-
kvæma á viðunandi hátt. Og
þrátt fyrir fullyrðingu hins
þýzka kunningja Halldórs, —
Kippenbergs, — að íslending-
ar séu indæl þjóð, en prent-
að geti þeir ekki, eru ýmsir
menn hér á landi, sem prent-
verk stunda, ágætir iðnaöar-
menn, sem unnið geta verk
sitt hvar í heimi sem er, án
þess aö handbragð mörland-
ans yrði til lýta, eins þótt þaö
bærist hingað á erlendri bók.
Við ættum ekki að hræra allt
í sama potti þegar við ræðum
þessi mál. Nægar eru. misfell-
urnar samt og uppburðarleysi
þeirra, sem eitthvað geta.
Stefán Ögmundsson
Það er fjarri mér að reyna
á nokkurn hátt að breiða yf-
ir þær óþolandi misfellur sem
lýta íslenzka bókagerö og
prentvinnu, ég vil aðeins að
menn hafi fulla aðgreining
þess, sem gallað er og hins,
sem fullsæmandi má teljast.
Og þegar við rekjum orsakir
ófremdarinnar er sjálfsagt að
hver fái sitt, nákvæmlega eft-
ir þeim hlutföllum sem hann
á skilið.
Halldór hefur, sem von er
til, fýst að vita „hver væri
orsök til þessarar einkenni-
legu hroðvirkni, sem svo al-
menn er í bókagerð hér“.
Og hann hefur leitaö eftir
svari hjá einum ágætasta
manni prentarastéttarinnar,
Hallbirni Halldórssyni. Svarið
er skemmtilegt, en ekki að
sama skapi raunhæft eða
tæmandi. „Það er taug-aveikl-
un nútímans“, sagði hann.
„Þaö er æsingin og hraðinn
allt í kringum mennina. Það
eru bílarnir“.
Halldór hefur náttúrlega
teki'ö svariö eins og það var
talað, en þó lætur hann það
nægja í bili, og hann er
strax óðfús á aö fóma okkar
taugaveikluðu stétt nokkrum
heilabrotimi um meðul sem
að gagni mættu koma til að
bjarga hinni bókelsku þjóð
frá vanvirðu. Seinfærar kýr,
latir hestar og skjaldbökur er
ráöið. Hallbjörn fann sýkil-
inn, Halldór lyfið, svo kemur
vafalaust einn enn, sem kenn
ir að beita því, t. d. þar sem
vinnustofurnar ei*u á annari
og þriðju hæð stórra húsa,
fjóröi leggur aö sjálfsögðu til
sterklegar fallhlífar handa
kúnum og klárunum o. s. frv.
Bílana er auðvitað sjálfsagt
að stöðva og gömlu vélarnar
þarf aö grafa úr haug.
En ef við leitum að svari,
sem ekki svífur, hvorki í
heila skemmtilegra manna
né annars staðar, þá er það
eitthvað á þessa leið:
1. íslenzkir prentarar hafa
á rúmum tveim áratugum
verið aö þróast frá vinnu-
brögöum bókþrykkjara Guö-
brandar Hólabiskups, Magn-
úsar Stephensens og Einars
Þórðarsonar yfir í starfshætti
Amerikumanna og þeim hef-
ur gengið undravel að höndla
tækni þeirra þjóða, er áttu
hugvitsmennina og skópu vél-
arnar. Og nú síðustu árin
hefur þó reynt æ meir á þol-
rif bessarar stéttar. Fjöldi
nýrra véla, sem enginn prent
ari hafði áður sér, berast
hingaö og kröfurnar um af-
köst aukast af sívaxandi
þunga. Mikill skortur er á
því að námshættir og skilyrði
fylgi hinum breyttu viðhorf-
um.
2. Prentsmiðjurekstur liefur
reynzt arðbær og hin síðari
ár hefur útgáfa bóka verið
gróðalind. Menn, sem naum-
ast höfðu í prentsmiðju kom -
ið drógust með, horföu á hjól-
in snúast og sáu krónur.
Prentsmiðjurnar eru flestar í
eigu og sumar í imisjá slíkra
manna, aðal gróðinn er mið-
aður við fæðingarhátíö Jesú
Krists. Öllu þarf að ljúka fyrir
jól, þaö stendur ljómi af þeim,
sem að bókagerð vinna þenn-
an tíma árs, aldrei eru verk
þeirra jafn fögur! En þaö
verður án efa þyngsta ávirð-
ing bókagerðarmanna, ef
hægt er að benda á að metn-
aöur þeirra hafi dvínað, sómi
iðnaöarmannsins verið skert-
ur af gróðafíkn margra
þeirra, sem atvinnutækin eiga
og bera sjúkdómseinkenni
allra tíma, taugaveiklun. sem
af ljóma gullsins stafar. En
ég vona að þær sakir verði
ekki á okkur bornar með nein
um rökum, að áhrifa slíkrar
veiklimar gæti þar sem iðn-
aðarmaðurinn er pess ur»-
kominn að fara sínu fram.
★
Um prófarkalesturinn og
hið gleiða drafnaða lesmál,
sem Halldór talar. er því
til að svara, að óvíða munu
slík vinnubrögð þekkjast sem
viðhöfð eru hér um frágang
handrita og lestur prófarka.
Öll stærri prentfyrirtæki er-
lendis hafa þann mannaða
sið á þessum hlutum að þau
taka ekki við öðrum hand -
ritum en þeim, sem vélrituð
eru eöa fullaðgengileg til
setningar. Þau hafa sína sér-
stöku prófarkalesara, sem
bera fyrstu próförk saman
við handritið, önnur próförk
fer til höfundarins „hrein“,
þaö sem í henni þarf að leið-
rétta eru breytingar á ábyrgð
höfimdar og útgefanda, sem
aukagreiðslu er krafizt fyrir.
Þessi aðferð hefur skapað
slíka vandvirkni í frágangi
handrita að breytingar eru
oftast hverfandi fáar og les-
málið því jafnan samfelldara
og fegurra áferöar. Hér er
þessu öfugt farið; hálfsömd-
um verkum er oft kastað í
setjarann og svo neytir hann
allra bragða til þess að forð-
ast að margsetja sömu síðuna
þegar til prófarkanna kemur.
Það er hið drafnaöa mál.
Sökinni af þessu geta því höf-
undar og forráðamenn prent-
smiðjanna skipt á milli sín
meö góðri samvizku. En þeg-
ar Halldór minnist á það, að
stundum séu of fáar línur á
síðu hverri, er það laukrétt
athugun, en þetta er háð lög-
máli, sem hver prentari telur
skyldu sína að halda í heiðri,
— að forðast „hórunga“ eins
og það er kallað, þ. e. a. s.
„útgangslínu“ efst á síðu, og
er honum venjulega komið
fyrir kattarnef með auðum
línum í opnu bókar. Eg veit,
að ekki muni þurfa að segja
Halldóri þetta, hinsvegar
mætti þaö vera vísbending til
þeirra, sem ókunnari eru, svo
ekki færi fyrir þeim eins og*
einum ágætum manni, er séð
hefur um útgáfu nokkurra
bóka hér. Setjaranum hafði
orðið sú skyssa á að gleyma
„hórunga“ og sá hann fyrst.
þegar hann hafði þrykkt pröf
örkina. Hann skrifaði því á
síðuna sér til minnis „Hór-
ungi“. Þegar höfundurinn
fékk próförkina rak hann
upp stór augu og umhverfð-
ist af reiði á samri stund;
rauk hann í einu vetfangi í
prentsmiöjuna og hrópaði:
Hver er sá hér, sem vogar sér
að vanvirða móður mína í
gröfinni og kallar mig hór-
unga?
En þetta er nú aðeins létt-
ara hjal.
Hitt er mál, sem ræða ber
í alvöru, hvernig haga skuli
samstarfi þeirra, sem óska að
útlit alls prentaðs máls á ís-
landi megi þróast til samræm
is við þann búning, sem ís-
lenzk tunga hefur fengið í
höndum þeirra manna., sem
fegurst hafa mótað gerð henn
ar aö fornu og nýju. Það er
ekki nóg að hægt sé að benda á
ýmsa gripi, sem ágætir mega
teljast og vitað sé um hæfni
fjölmargra ■ bókagerðarmanna
til þess að skila fullkomnu
verki, þessi hæfni verður aö
kom fram á svo ótvíræöan
hátt að engin bók beri sora-
mark lélegra vinnubragða og
þaö bezta megi hvar í heimi
sem er veröa ábending þess
að íslendingai hafa ekki ein-
ungis áhuga á því að semja
bækui og gefa þær út, held-
ur þyki þeim tngin bók full-
komin utan bu.iingur hennar
hæfi góðu gildi.