Þjóðviljinn - 08.03.1944, Blaðsíða 4

ÞJÓÐVILJINN — Miðvikudagux 8. marz 1944.
IMÓÐVIUINH
Utgefandi: Sameiningarflokkur alþýðu — Sósíalistajlokkurinn.
Ititstjóri: Sigurðar Guðmundsson.
Stjórmnálaritstjórar: Einar Olgeirsson, Sigfús Sigurhjartarson.
Afgreiðsla og auglýsingar: Skólavcrðuxtíg 19, sími 218ý.
Uitstjómarskrifstofa: Austurstrœti 18, sími 8870.
Prentsmiðja: Víkingsprent h.f., Garðastrceti 17.
Askriftarverð: I Eeykjavik og nágrenni: Kr. 6.00 á mánuði.
Uti á landi: Kr. 5.00 á mánuði.
„Afl til að þok - frið“
„En þegar því helvaldi er hrundið,
sem hélt ekki, og fær ekki grið!
Vér biðjum þig, ættmold og ástjörð,
um afl til að þola — frið“.
Nordahl Grieg.
Vér þykjumst sjá bjarma þess dags, er „helvaldinu“, sem
níðst hefur á flestu því, sem því var til trúað, verður hrundið. —
Dagur friðarins nálgast.
En á heimurinn „afl til að þola — frið“?
Hinn glæsilegasti meðal norrænna manna, sem lifðu þá tíma,
er allir vissu að „helvaldinu“ mundi hrundið, Nordahl Grieg,
finnur að hætt er við að jafnvel hans þjóð skorti afl til að þola
friðinn. Ugglaust var það margt, sem hann óttaðist, margt, sem
hann sá að gat orðið til þess, að friðurinn tapaðist, þó stríðið
ynnist. Hann sá í anda böl þjóðahatursins; hann sá þjóðirnar van-
rækja margt það, sem sannarlega er undirstaða varanlegs — raun-
verulegs friðar. —
•
En sleppum þessum hugleiðingum og hverfum heldur beint
að hinu, hvemig vér íslendingar munum undir það búnir að þola
friðinn.
Færa friðartímarnir okkur hagsæld og atvinnu fyrir alla?
Færa þeir öllum íslendingum sannarlegt frelsi?
Færa þeir öllum íslendingum tækifæri til að njóta hæfileika
snma og ná þeim þroska, sem einum og sérhverjum er áskapaður?
Ef hægt verður að svara öllum þessum spurningum játandi,
að stríði loknu, þá höfum vér öðlazt afl til að þola — frið.
Ef hinsvegar atvinnuleysi og örbirgð, misskipting auðs og að-
stöðu verður ríkjandi ástand að stríðinu loknu, höfum vér ekkert
lært og engu gleymt öll þessi ár heiftúðugs hildarleiks.
Á íslenzka þjóðin það afl, sem þarf til að skapa réttlátt stétt-
laust þjóðfélag, á hún þann siðgæðisþrótt, sem ekki lætur atvinnu-
Ieysi viðgangast, og krefst þess að kraftar hvers einstaklings fái
notið sín til fulls?
Vissulega á hún þetta afl, en það er bundið í viðjar gamalla
venja, úreltra hugtaka og hleypidóma.
Það þarf að fara vakning um gjörvallt ísland, þjóðin þarf að
finna, að henni ber að reisa nýtt þjóðfélag, henni ber að gera
betur en tekizt hefui' til þessa.
Stjórnarfarslegt sjálfstæði ætlar þjóðin að endurheimta. Það
er merkasta ákvörðunin, sem hún hefur tekið öldum saman, þó
væri sú ákvörðun ennþá merkari, ef hver einasti íslendingur væri
sannarlega frjáls, hefði aðstöðu til að njóta hæfileika sinna til
fulls. Þetta er ekki hægt innan auðvaldsþjóðskipulags. Skipulag
sósíalismans er skipulag hins sanna frelsis, og skipulag sameignar
og samstarfs, gefur hverjum einstakling hið fullkomna frelsi.
Ef þjóðin ber ekki gæfu til að hverfa að skipulagsháttum
sósíalismans að stríðinu loknu, hefur hana skort afl til að þola
friðinn, — þá verður atvinnuleysið aftur hlutskipti mikils hluta
verkamanna, þá verður hin svæsnasta landbúnaðarkreppa hlut-
skipti bændanna, bá verður réttleysið hlutskipti hins snauða, bæði
við sjó og í sveit.
©
Það er réttmæt krafa til hvers hugsandi manns, að hann geri
sér alvarlega grein fyrir hvað hann vill sér og þjóð sinni til hapda
að stríðinu loknu. Vill hann endurtékning þess, sem var fyrir
stríð, — eða vill hann biðja ættjörð sína og ástmold um afl til að
þola — frið?
Milliþinganefndin hélt sig ann-
ars stranglega innan þeirra tak-
marka, sem mörkuð eni með stjórn
arskrárbreytingunni frá 1942, og
margar af þeim orðalagsbreyting-
um, sem stjórnarskrárnefndirnar
leggja til, eru til að sýna enn mciri
varúð í þessu efni.
Hinsvegar taldi nefndin sér heim
ilt að gera hvaða tillögur sem henni
þótti henta bezt um fyrirkomulag
æðsta valdsins, eftir að það er flutt
inn í landið, því að það eru breyt-
ingar, sem beinlínis leiða af flutn-
ingi þessa valds inn í landið.
Ég ætla aðeins að drepa á helztu
breytingartillögurnar.
Langveigamesta breytingin, sem
gerð hefur verið samkvæint tillög-
um stjórnarskrárnefnda, er sú, að
forseti skuli vera kjörinn af þjóð-
inni en ekki þinginu.
Méirihluti milliþinganefndarinn-
ar lagði til, að forseti yrði þing-
kjörinn. en minnihlutinn, að hann
yrði þjóðkjörinn.
Þetta var eina atriðið, sem máli
skipti, *þar sem nefndarmennirnir
í milliþinganefndum töldu sig hafa
óbundnar Iiendur. Annars skrifuðu
l>eir allir undir nefndarálitið fyrir-
varalaust, og talið víst, að þeir
stæðu allir saman um framgang
frumv., eins og þeir gengu frá
því, með þeim breytingum í minni
háttar atriðum. sem samkomulag
yrði um. Hins vegar voru þeir ein-
huga um, að standa óskiptir að
frumvarpinu, hvort sem yrði ofan
á í þinginu að forseti yrði þjóð-
kjörinn eða þingkjörinn.
Umræður þær. sem orðið hafa
um frumvarpið meðal þjóðarinn-
ar, virtust allar benda eindregið í
þá átt, að meirihluti íslendinga
vildi, að forseti þeirra yrði kosinn
af þjóðinni. Og i stjórnarskrár-
nefnd varð það ofan á, að nefndin
legði einróma til, að forsetinn verði
þjóðkjörinn. •
Um þetta atriði er nú enginn á-
greiningur lengur. og má það telj-
ast fagnaðarefni að menn hafa ekki
gert þetta að ágreiningsatriði, —
allir hafa verið sammála um, að
virða þjóðarviljann. þrátt fyrir misí
munandi skoðanir áður.
Rökin, sem að því hníga, að
forseti sé þjóðkjörinn, tel ég vera
fyrst og fremst þessi:
Forseti á, eðli málsins sam-
kvæmt, að fara með umboð þjóð-
arinnar beint, en ekki þingsins. —
Það mætti telja óéðlilegt. að for-
seti hefði synjunarvald gagnvart
þinginu, en færi þó með umboð
þingsins.
j En ef forseti þingsins hefði ekki
I synjunarvald eða gæti ekki skír-
! skotað til þjóðarinnar, verður ekki
! séð að nauðsvn beri til að hafa sér-
i
stakan forseta.
Það virðist þá vera .einfaklast
að forsætisráðherra færi með æðsta
valdið og undirskrifaði lög frá Al-
Iþingi, eins og tíðkast í sumum nú-
Itíma lýðveldum.
I í sjálfu stjórnarskrárfrumvarp-
inu er það eitt tekið fram um kjör
forseta, að forsetaefni skuli hafa
meðmæli 1500—3000 kjósenda, og
að sá skuli talinn rétt kjörinn, sem
hlýtur flest atkvæði.
Um þetta síðasta atriði voru
nokkuð skiptar skoðanir í nefnd-
inni. Með þessu fyrirkomulagi er
hugsanlegt, að forseti hafi minni-
hluta þjóðarinnar á bak við sig.
En um þetta var samt ekki gerður
ágreiningur. Meirihluti nefndarinn-
ar leggur til, að þessi háttur sé á
hafður í trausti þess, að menn sam
einist svo um forsetaefni, að sá,
sem kosiningu hlýtur, hafi jafnan
mikinn þorra kjósenda að baki sér.
Þá er það ákvæði, að þingið
skuli kjósa forseta í fyrsta skipti,
og kjörtímabil hans ná til 31. júlí
1945.
Það mætti spyrja, hver nauðsyn
væri til að þingið kjósi forseta til
svo langs tíma. Vitaskuld mætti
hafa frestinn styttri. En nefndin
taldi samt sem áður réttara að hafa
frestinn svona langan, og það frá
því sjónarmiði, að þjóðin fengi
rúman tíma til þess að búa sig und-
ir forsetakjör, til þess að þjóðin
fengi sem bezt tækifæri til þess
ííð nota réttinn og vanda valið á
hinum fyrsta þjóðkjörna forseta.
Þá kem ég að ágreiningsatrið-
inu, eina ágreiningsatriðinu, sem
máli skiptir, og sem ég tel vera
eina meginbreytinguna — og ör-
lagarikustu breytinguna —y sem
neðrideild hefur gert á frumvarpi
milliþinganefndar.
Sámkvæmt frumvarpi milliþinga
nefndar skyldi stjórnarskráin taka
gildi 17. júní 1944, en samkvæmt
frumvarpinu eins og neðri deild
gekk frá því, skal hún taka gildi
þegar Alþingi samþykkir.
Um þetta atriði tala ég ekki fyr-
ir hönd stjórnarskrárnefndar allr-
ar, heldur frá sjónarmiði minni-
hlutáns, sem er 2. þm. Reykvík-
inga (Einar Olgeirsson) og ég.
Mál þetta er orðið þaulrætt, og
litlar vonir til þess að frekari um-
ræður um það í þessari deild breyti
neinu þar um. Meirihluti stjórnar-
skrárnefndar hefur samþykkt þessa
breytingu til samkomulags við Al-
einu móti hafi verið hægt að
tryggja það, að skilnaðartillagan og
lýðveldisstjórnarskráin yrðu sam-
þykkt einróma af Alþingi. Ilins
vegar lýsa Sjálfstæðis- og Fram-
sóknarmenn því yfir, að þeir séu
eftjr sem áður ráðnir í að fylgja
því. að stjórnarskráin taki gildi
17. júní.
Ef um citthvað annað og minna
mál væri að ræða. myndi ég f.yrir
mitt leyti ekki hika við að taka
þessa áhættu, hvað sem því hður
að hátíðlegar yfirlýsingar stjórn-
málaflokka eru eins og hver önnur
mannaverk, eins og dæmin sanna.
En þegar um þetta mál er að
ræða, get ég ekki varið það fyrir
samvizku minni, að taka nokkra
áhættu, ef ekki ber brýn nauð-
syn til.
Menn getur greint á um það,
hvort áhættan sé mikil eða lítil,
en hinu getur enginn neitað, að
mcð því að taka gildistökudaginn
út úr stjórnarskrárfrumvarpinu er
málinu stefnt í meiri tvísýnu en
áður. Og í þessu máli skulum vér
fyrir alla muni vera hreinskilnir,
og ekki láta leiðast út á glapstigu
hæpinna fullyrðinga.
Engirin má skilja orð mín svo,
að ég sé með neinar getsakir í
garð nágrannaþjóða vorra, sem vér
eigum vinsamlegt samband við. En
það er staðreynd, að til eru öfl,
bæði utan lands og innan, sem
munu róa að því öllum árum, að
rnálinu verði enn frestað, og hik
Alþingis í þessu máli, hik Alþingis
við að ákveða þann gildistökudag,
sem yfirgnæfandi meirihluti þings-
ins hafði áður kornið sér saman um
og bundizt samtökum um, hlýtur
að gefa. slíkum öflum byr undir
báða vængi.
Það eru einnig önnur sterk rök,
sem mæla á móti því, að gildistöku-
dagurinn sé ekki ákveðinn í frum-
varpi því, sem borið er undir at-
kvæði þjóðarinnar.
Þjóðinni er ekki gefinn koStur
á að skera úr því með atkvæði
sínu, hvenær stjórnarskráin skuli
taka gildi. Með öðrum orðum —
þjóðaratkvæðagreiðslan sker ekki
úr um það atriði, sem mest er um
deilt. Alþingi getur ekki skírskot-
að til ótvíræðs vilja þjóðarinnar,
þegar það ákveður gildistökudag-
inn.
Það er augljóst, að þetta gerir
málstað vorn veikari en ella.
Því er að vísu haldið fram, að
þjóðin liafi falið Alþingi að ákveða
gildistökudaginn í fullri vitund
þess, að meirihluti þess muni á-
kveða 17. júni. En þeir sem á ann-
að borð véfengja rétt vorn, munu
ekki taka tillit til slíkra afsakana.
Á það mun bent, sem ekki verður
mótmælt, að þeir þingmenn, sem
þetta er gert til samkomulags við,
hafi lýst því yfir, að þeir vilji ekki
ákveða gildistökudaginn, af því að
þeir vilja fresta stofnun lýðveldis-
ins þar til hægt er að tala við kon-
ung. Og með þessum fyrirvara
hvetja þeir þjóðina til að greiða at-
kvæði með lýðveldisstjórnar-
skránni.
Hver er kominn til með að segja,
hve margir kjósendur hafa greitt
stjórnarskránni atkvæði með þess-
um fyrirvara?
Meirihluti stjórnarskrárnefndar
styður afstöðu sina með því, að
með þessu eina móti hafi verið
hægt að skapa algera einingu urn
málið, bæði á þingi og með þjóð-
inni.
Ég og 2. þm. Reykyíkinga (E.
O.) og þeir þingmenn, sem okkur
eru sammála, lítum alltöðrum aug-
um á þetta.
Um skilnaðartillöguna var eng-
inn ágreiningur, eftir að samkomu-
lag varð um að atkv.greiðslan færi
ekki fram fyrr en eítir 19. mai. Hún
myndi því hafa verið samþykkt
einróma nú á þessu þingi, því hitt
tel ég alveg fráleitt, að nokkur
þingmaður hefði farið að greiða at-
kvæði á móti skilnaðartillögunni
þýðuflokkinn. og telur, að með því
vegna ágreinings um þetta eina
atriði stjórnarskrárinnar.
Ég get heldur ekki skilið ann-
að, en að stjórnarskrárfrumvarpið
hefði verið samþykkt einróma,
enda þótt gildistökudagurinn hefði
verið ákveðinn 17. júní. Ef þing-
menn Alþýðuflokksins taka alvar-
lega þá yfirlýsingu annarra flokka,
að stjórnarskráin skuli samt sem
áður taka gildi þennan dag, gat
það ekki skipt neinu höfuðmáli frá
þeirra sjónarmiði, hvort þetta var
í frumvarpinu eða ekki. Eina skýr-
ingin á því, að þingmenn Alþýðu-
flokksins láta það ráða úrslitun-
um um afstöðu sína, að 17. júní sé
tekinn út úr frumvarpinu, er sú, að
þeir hafi sterkar vonir um, að gild-
istökunni verði raunverulega frest-
að. —
Um það má lengi deila, hvort
með þessum hætti. með samkomu-
laginu við þingmenn Alþýðuflokks-
ins, sé sköpuð meiri eining meðal
þjóðarinnar.
Margir halda því fram, að ein-
ingin meðal þjóðarinnar verði
minni, áhuginn dvíni, þátttakan í
atkvæðagreiðslunni geti orðið
minni en ella. Um þetta má deila.
En hitt er staðreynd, að eining
þingsins er engan veginn tryggð
með því að hverfa að ráði meiri-
hluta stjórnarskrárnefndar, því að
lokinni þjóðaratkvæðagreiðslunni
hafa þingmenn Alþýðuflokksins ó-
óbundnar hendur að greiða atkv.
bæði gegn skilnaðartillögunni og
gildistö'ku stjórnarskrárinnar.
Það er einlæg von mín, og ég
vildi ég mætti segja einlæg von vor
allra, að beygur manna við mögu-
leika þá, sem skapazt hafa til frek-
ari frests í málinu, reynist með
öllu ástæðulaus, og hið íslenzka
lýðveldi verði stofnað eigi síðar en
17. júní 1944, að þingið allt og
þjóðin öll standa að þeirri ákvörð-
un. —
Megi gifta þjóðarinnar verða svo
mikil, að hún verði algerlega ein-
huga, er hún stígur lokaskrefið i
hinni löngu og erfiðu baráttu sinni
fyrir stjórnarfarslegu sjálfstæði. —
Vér vonum, að hamingjan gefi, að
vér stöndum sem einn maður um
að hvika hvergi upp frá þessu með-
an kostur er, hvað sem að höndum
kann að bera.
Alþýðublaðið og Dagsbrðn
Framh. af 2. síðu.
18. febrúar: Frásögn um af-
greiöslu Dagsbrúnardeilunnar
í bæjarstjóm. Lítilsháttar um-
sögn.
19. febrúar: Frásögn um
verkfallstilkynningu.
í dálkinum „Hvaö segja hin
blöðin“, eru birtir langir kafl-
ar úr svæsnum árásargrein-
um Vísis og Mbl. um verkfalls
veröi Dagsbrúnar cg sagt, aö
tilkynningin um eftirlitsliöiö
hafi „vakið mikla athygli og
þegar sætt alvarlegri gagn-
rýni í sumum blööum höfuö-
staöarins".
Síöan lætur Alþbl. þessa at-
hugasemd fylgja, og er les-
andinn beöinn aö íhuga hana
vandiega: „Þaö kemur náttúr-
lega engum á óvart, þótt Vís-
ir og Mbl. grípi þessa liösöfn-
un Dagsbrúnarstjórnarinnar
fegins hendi til þess aö gera
málstað verkamanna tor-
tryggilegan 1 þeirri vinnu-
deilu, sem nú stendur yfir,
f?nda sannast að segja mikill
vafi, aö verkamönnum hafi
veriö gerður nokkur greiöi
meö henni*.
20. febrúar: Frásögn um við
ræður sáttasemjara og ríkis-
stjórnar við deiluaöila.
Frásögn af Dagsbrúnarfund
inum kvöldiö áöur. Frá eigin
brjósti lætur baráttublaöiö
sér nægja þessi orö: „Ríkti
mikill einhugnr á fundinum“.
Þannig var hin frækiiega
aöstoð, sem Alþbl. veitti verka
mönnum Reykjavíkur í einni
hinni örlagaríkustu og sér-
stæöustu deilu sem þeir hafa
átt í.
Ósjálfrátt hlýtur maöur að
spyrja: Hver hefði aðstaöa
Dagsbrúnar veriö, heföu
verkamenn þurft að vera upp
á þetta blaö komnir gagnvart
sæg af óvinveittum blööum?
Viö Dagsbrúnarmenn eig-
um ýmislegt vantalaö við Al-
þýöublaðiö, þótt því veröi
ekki hreyft í þetta sinn.
En við höfum mikið lært a:
framkomu þess í nýafstaðinni
deilu.
Hún hefur sýnt, aö AlþýÖu-
blaöið er ekki málgagn verka-
manna. \
Hún hefur sýnt, aö í afstööu
sinni til stærstu hagsmuna-
mála verkaiýösins, ber þaö
kápuna á báöum öxlum og er
reiöubúiö til svika við málstað
hans.
Hún hefur staðfest þá
reynslu, aö Alþýöublaöið og
foringjar Alþýöufiokksins eru
dulbúnir bándamenn atvinnu-
rekenda og aö áhrif þeirra i
verklýöshreyfingunni veröa
aö þurrkast út með öllu.
Og af þessum ástæöum má
Alþýðublaðið ekki veröa higíra
'á því, þótt Dagsbrún og verka-
j lýöshreyfingin í heild muni í
!'framtíöinni eins og hin síð-
;ustu ár halda striki sínu án
Iðja eignast nýjan fðna
Síðastliðinn laugardag afhenti Snorri Jónsson vei’ksmiðju-
eigandi, Iðju, félagi verksmiðjufólks, nýjan fána að gjöf.
Fáninn er hinn vandaðasti og einn hinn fegursti, er verka-
lýðsfélögin eiga.
LTm leið og Snorri afhenti fán-
ann flutti hann stutt ávarp, þar
sem hann árnaði Iðju allra heilla í
starfi hennar fyrir stéttina.
Björn Bjarnason, formaður Iðju,
þakkaði fyrir hönd félagsins. —
Kvaðst hann vonast til þess, að
undir þessum fána myndi Iðja
halda áfram að standa vörð um
hagsmuni stéttarinnar og sækja
fram til aukinna réttinda, og jafn-
framt myndi það takast, að skapa
hér á landi iðnaðarstétt, sem á all-
an hátt stæði jafnfætis iðnaðarstétt
um í öðrum löndum heims.
Á fánann eru letruð orðin:
MINNING SKÚLA HEFJ-
IST HÁTT.
Frú Unnur Oláfsdóttir saumaði
fánann, en teikningu að fánanum
gerði Tryggvi Magnússon.
Iðjufáninn nýi. — Gefandi fánans til vinstri.
KtttMMnr ðliruaA ita-
m: Euríisl nílaruílst frá n.
Uld tll uurra daoa
Hjörvarður Ámason, hinn kunni vesturíslenzki listfræðing-
ur, er nú dvelur hér í þjónustu ameríska hersins, ætlar að
halda hér nokkra háskólafyrirlestra um evrópska málaralist
frá 14. öld til vorra daga, og verður fyrsti fyrirlesturinn á föstu-
daginn kemur.
Fyrirlestrar hans um evrópska
málaralist verða 3, en síðar hefur
hann í hyggju að halda fyrirlestur
um nútíma málaralist.
Fyrsti fyrirlesturinn, sem verð-
ur á föstudagskvöldið kemur, fjall-
arum endurreisnarstefnuna og
baroquejsmann.
Næsti fyrirlestur hans, sem verð-
ur þriðjudaginn 14. þ. m., fjallar
hins minnsta tillits til þess,
hvort Alþbl. er meö eða móti
eöa „hlutlaust“ eins og í ný-
afstaöinni deilu.
Handjárn Alþýöuflokksins
á íslenzkri verklýðshreyfingu
hafa einu sinni veriö brotin j
af verkamönnmn sjálfum, og
þau veröa ekki aftur á sett,
meöan samtök verkamanna
eru frjáls. E. Þ.
um rococo-stefnuna, romantisku-
stefnuna og klassisku stefnuna.
Þriðji fyrirlesturinn verður flutt-
ur fimmtudaginn 10. þ. m. og fjall-
ar hann um impressionismann og
post-impressionismann.
Þá hefur hann í hyggju að flytja
síðar fyrirlestur um nútíma mál-
aralist og e t. v urn íslenzká mál-
aralist.
Fyrirlestrarnir verða fluttir á ís
lenzku og verða sýndar skugga-
myndir í sambandi við þá. Þeir
verðá fluttir í hátíðasal Háskólans
og hefjast öll kvöldin kl. 8%.
Aðgangur er öllum heimill.
Seint í marz s. 1. vetri flutti hann
3 háskólafyrirlestra um málaralist.
í Evrópu, er vöktu mikla athygli.
Ættu bæjarbúar að nota þetta
tækifæri til þess að hlusta á fyrir-
lestra Hjörvarðar, sem mun vera
einn hinn gágnmenntaðasti maður
í þessari listgrein.
'vliovikudagur 8. marz 1944. — ÞJÓÐVILJINN
Verður Wanda Wassilevsku boðið sæli
í pólsku stjórninni í London?
Bandarísk blöð hafa það til siðs að skrifa léttúðugt um alls
hluti, og tekst oft með því að ná fjörugum og læsilegum blæ
á fréttir og greinar. Og þó heimildameðferð sé stundum álíka
léttúðug og tónninn, slæðist venjulega eitthvað fréttnæmt með.
Eftirfarandi grein úr hinu erkiafturhaldssama tímariti „Time“
frá 21. febrúar s. 1. um Póllandsmálin, er gott dæmi um slíkar
greinar.
„Stjórnmálasókn Rússa gegn pólsku stjórninni í London
eykst að þunga og hraða. Bretar leggja sig í framkróka til að
finna viðunanlega málamiðlun. Samband pólskra ættjarðarvina
í Moskva myndaði þjóðnefnd í Póllandi, sem gæti orðið pólsk
ríkisstjórn, viðurkennd af Moskva. Hvað Rússa snerti, væri
málið þá leyst. En Bretland og Bandaríkin yrðu þá að ákveða
hvað gera ætti við pólsku stjórnina í London, sem þeir hafa
skýlt og viðurkennt frá byrjun stríðsins.
En vandræði Bandaríkjanna og Bretlands í þessu máli létu
Rússar sér í léttu rúmi liggja. Trúlegt er, að Alexander Kornei-
súk, hinn nýi utanríkisþjóðfulltrúi Úkraínu. fái pólska landa-
mæramálið til meðferðar. Kona hans, Wanda Wassilevska, er
leiðtogi Sambands pólskra ættjarðarvina. Moskvaútvarpið skýrði
svo frá, að fyrsta verk hennar sem forseta Sambandsins hefði
verið myndun pólsku þjóðnefndarinnar, sem skipuð er fulltrú-
um „pólskra bænda-, sósíalista- og verkamannaflokka“, og öðr-
um „lýðræðis- og þjóðfrelsisöflum“. Pólverjarnir í London kom-
ust í þá stórhættu, að þeim yrði vikið til hliðar með samkomu-
lagi þeiri’a hjónanna.
Tilraunir Breta að finna lausn framleiddu þrennt: 1) Bréf
frá Churchill forsætisráðherra til Stalíns forsætisráðherra, 2)
Svar frá Stalín til Churchills, sem sagt er að hafi sýnt festu og
eindregna afstöðu, en ekki óvingjarnlega, 3) Bann á pólska blað-
inu Wiadomoskí Polskie, sem hafði sagt sitthvað ljótt um Sovét-
ríkin. *
Eitthvað úr bréfi Stalíns, ef ekki bréfið allt, á að hafa ver-
ið birt pólsku stjórninni. Samstilltar árásir Pravda, Ísvestía og
Krasnaja Svesda gáfu í skyn efni þess. Pravda sagði m. a. „Pólska
flóttamannastjórnin lifir í fasistískum blekkingaheimi .... hefur
algerlega slitið öllu sambandi við pólsku þjóðina“. Það hafði
sýnilega engin breyting orðið á afstöðu Rússa. 1 fyrsta lagi: Þeir
semja ekki við pólsku stjórnina í London, og í öðru lagi: Cur-
zonlínan er ófrávíkjanleg krafa um landamæri.
Ekki er þó talið alveg óhugsandi, að samkomulagsumleitan-
ir haldi áfram. Bretar hafa hvatt Pólverja til að senda Rússum
nýja orðsendingu, þar sem boðið væri að leggja Curzonlínuna
til grundvallar samningum. Sagt er, að hinir frjálslyndari ráfr-
herrar pólsku stjórnarinnar séu farnir að gefa konu Korneisúks
þjóðfulltrúa hýrt auga. Og það ótrúlega gæti skeð, að hinir
frjálslyndari útlægu Pólverjar kynnu að bjóða Wassilevsku sæti
í ríkisstjórninni“.
Wanda Wassileúska er pólsk skáldkona, sem hefur síðustu
árin látið stjórnmál mjög til sín taka. Skáldsaga hennar ..Regn-
bogi“, sem hlaut Stalínverðlaunin fyrir skáldsögur árið sem leið,
er væntanleg á íslenzku innan skamms, í þýðingu Helga Sæ-
mundssonar, blaðamanns við 'Alþýðublaðið.
Fréttir af Isiendingum í Danmörku
Þjóðviljanum hefur borizt eftir-
farandi frétt, ■scm utanríkisráðu-
neytinu var send frá sendiráði ís-
lands í Kaup mannahöfn:
Eftirtaldir Islendingar hafa lok-
ið fidlnaðarprófi í námsgreinum
sínum:
Ingvar Ingvarsson í rafmagnsfr.
Gunnar Tómasson í verkfræði.
Þorvaldur J. Júlíusson í hagfr.
Gunnlaugur Pálsson,, húsameist-
arapróf frá Listaháskólanuni.
Páll Pálsson í dýralæknisfræði
(á þó eftir hálfs árs varðstofu-
starf).
Jón Eiríksson læknir tekur nú
þátt í námsskeiði fyrir embættis-
lækna og mun ekki hafa nein lækn-
isstörf á hendi fyrst um sinn.
t októbermánuði s. 1. var Jón
Ilelgason prófessor kosinn deildar-
stjóri heimspekideildar Hafnarhá-
skóla.
Jón Stefánsson málari heíur hald
ið sýningu á málverkum sinum.
Seldi hann nokkur málverk, eitt'
þeirra kennslumálaráðuneytinu.