Þjóðviljinn - 04.04.1944, Page 5

Þriðjudagur 4. marz 1944. — ÞJÓÐVILJINN
þlÓÐVIUINN
Utgefandi: Sameiningarjlolekur alþýðu — Sósíalistajlokkurinn.
Kitstjóri: Sigurður Guðmundsson.
Stjórnmálaritstjórar: Einar Olgeirsson, Sigjús Sigurhjartarson.
Kitstjórnarskrifstofa: Austurstræti 12, simi 2270.
Afgreiðsla og auglýsingar: Skólnvirrðustíg 19, sími 218ý.
Prentsmiðja: Vilángsprent h.j., Garðastrœti 17.
Askriftarverð: I Reykjavík og nágrenni: Kr. 6.00 á œánuði.
Uti á landi: Kr. 5.00 á mánuði.
Er Romain Rollandlífs eða iiðinn?»í«Mf«"'if‘ii*n*»iif"
Romain Rolland var 78 ára gam
all 29. janúar síðast liðinn, ef
Gestapo hefur ekki þegar verið bú-
ið að myrða hann.
í september síðast liðnum var
hann tekinn og settur í fangabúð-
Eftirfarandi grein birtist upjihaflega í bandarisha blaðinu
Bostin Sunday Globe sem ritstjórnargrein.
Aíál og menning tilkynnti nýlega, að félagið œtlaði að gefa
út frœgasta ritverk Rollands, Jean — Christophe.
ír.
Mynd og minning Jóns Sigurðssonar
til sölu
Vísir birti nýlega rótarlegan þvættingsleiðara, sem hann
kallaði „Óheilindi“. ívaf og uppistaða þessa leiðara var hin
síendurtekna sjúklega þvæla um kommúnista, um „óheilindi
þeirra í sjálfstæðismálinu o. s. frv.
Vér teljum að jafnaði ekki ástæðu til að tala í alvöru við
þetta hreinræktaða nazistablað, þar sem rangfærslurnar ríða
heimskunni við einteiming, hafandi varmennskuna að keyri, en
eitt er það þó í þessari grein , sem rétt þykir að vekja athygli
a:
Ef hann er lifandi, er hann
glæsilegasti rithöfundur á megin-
landi Evrópu (hverja aðra er hægt
að nefna, sem ekki eru annað
hvort dauðir eða flúnir?) Ef hann
er dáinn, er hann kominn í hóp
hinna ódauðlegu, því að jafn frá-
bær rithöfundur og hann er,
„grand ecrivain“ í gömlum frönsk-
um skilningi þá r hann jafnvel
ennþá meiri sem maður.
Samt er hann umdeildur. Rit
hans hafa verið þýdd á 12 mál,
þ. á. m. japönsku, og verið lesin
af fólki um allan heim, en hinar
drottnandi stéttir, skólaspeking-
arnir og verjendur ríkjandi ástands
hafa í 30 ár reynt að ganga þegj-
andi framhjá honum, af því að
hann kemur með óþægilegar spurn
ingar. Þeir dást að honum, eins og
Tolstoj, sem listamanni, en eru
honum gramir sem spámanni, því
að spámaðurinn skoðar hjörtu
mannanna.
— „Þjóðræknir íslendingar, sem fagna vilja lýðveldinu á
réttan hátt, hafa látið búa til vangamynd af Jóni Sigurðssyni
og fleiri brautryðjendum í menningar- og sjálfstæðisbaráttu
íslenzku þjóðarinnar“. — Þannig segir Vísir frá.
Blaðið veit vel, að fulltrúar Alþingis hafa allan undirbúning
undir stofnun lýðveldisins með höndum. Það veit að þessari
nefnd hefur verið falið að gera tillögur um á hvern hátt þjóð-
in skuli fagna lýðveldinu. Það veit að ekki er til þess ætlazt að
einstaklingar séu að trana sér þar fram fyrir skjöldu, hafi þeir
eitthvað til mála að leggja, þá ber þéim að koma því á framfæri
við nefndina, sem mun taka öllum skynsamlegum tillögum feg-
ins hendi.
„Þjóðræknum‘“ íslendingum hefur dottið í hug að láta gera
mynd af Jóni Sigurðssyni og fleiri „brautryðjendum“.
Vissulega góð hugmynd.
Sannarlega þess verð að koma henni á framfæri við hátíða-
nefndina og vita hvað hún vildi fyrir málið gera.
En hinir „þjóðræknu‘“ kusu ekki þá leið. — Þeir hafa látið
búa til þessar myndir sjálfir. Hversvegna?
Af því að þeir ætla að græða á mynd og minningu Jóns
Sigurðssonar, af því að þeir ætla að gera sér lýðveldisstofnunina ur Beethovens, Michelangelos,
að féþúfu. Tolstojs, Vivekananda og Ma
Þetta eru hinir „þjóðræknu“ menn Vísis, það eru nokkrir
braskarar, sem sjá samskonar tækifæri í myndum og minning-
um brautryðjendanna eins og Bretasjoppu í Hafnarstræti.
Þetta eru mennirnir, sem halda uppi „hugsjónum11 Vísis,
þetta eru íslenzku nazistarríir.
HANN HEFR LIFAÐ MARGA
ÆVINA
Metnaðargjarnt fólk óskar sér
að fá að lifa mörg líf. Rolland
hefur lifað þau.
Hann er af fátæku fólki kominn
og hefur alltaf verið heilsutæpur.
Hann hefur verið prófessor við
Sorbonneháskólann í París. Iíann
hefur verið blaðamaður og tónlist-
argagnrýnandi. Ilann hefur samið
leikrit um frönsku stjórnarbylt-
inguna, sem hafa verið leikin í
París, Berlín, Moskva og New
York. Ilann hefur samið ævisög-
„Stjórnbótarheit á stríðstíðinni“
Einn mesti vitmaður sem uppi hefur verið meðal íslend-
inga, Stephán G. Stephánsson, orti árið 1915 lítið ljóð er bar fyr-
sögnina: „Stjórnbótarheit á stríðstíðinni“ —. Ljóðið er þannig:
„Skrattinn gekk til skrifta, / Skelkaður við kveisu.
Hét í heilsuleysu, / Hegðan um að skipta. —
Sviptur sjúkdóms eisu. / Særin kvaðst hann rifta.
Gera ef leyfði gifta. / Guði skömm og hneisu.
Skrattinn gekk til skrifta. / Skelkaður við kveisu.“
Þannig leit hinn mikli vitmaður á loforð þjóðhöfðingjanna
um atvinnu og öryggi, að loknum hildarleiknum mikla 1914—
1918.
Reynslan hefur sýnt að Stefán skyldi sína samtíð rétt. Lof-
orðin áttu aðeins að vera líkn í þrautum stríðsdrauma, og þá
fyrst og fremst, líkn þjóðhöfðingja og stórgróðamanna, sem
fundu jörðina brenna undir fótum sér, og líkn þjóðskipulagi,
sem var að falli komið.
Efndirnar um öryggi og atvinnu frá tímum síðasta stríðs
voru, kreppan, sem nær fyllti þessa 25 ára stund milli stríða.
Og aftur er háð stríð, og aftur er lofað atvinnu og öryggi
að stríðinu loknu. Ef til vill eru loforðin enn hátíðlegri en
1914_18. Kveisan er líka magnaðri. En nú er tími til að minn-
ast vitmannsins mikla, sem sá gegnum allar blekkingar sinnar
samtíðar. Hann sagði. — Lýður bíð ei lausnarans, leys þig sjálfur.
ííomain loouaiul
hvort hlutabréf hækki eða lækki.
Spámaður er sá, sem skilur, að
vissir skipulagshættir þjóðfélags-
ins hljóta, er til lengdar lætur að
hafa í för með sér alvarlegar á-
kveðnar afleiðingar.
í Jean — Christophe, sem er
ritaður milli 1902 og 1912, sagði
hann heimsstyrjöld fyrir. Þegar
hún skall á (1914), ritaði hann
Ilandan bardagans. Frá 1919 til
1939 studdi hann málstað Sovét-
ríkjanna gegn fjandskap Vestur-
Evrópulandanna og nú er þessi af-
staða hans orðin hin opinbera af-
staða Bretlands og Bandaríkjanna
Árið 1939 skrifaði hann forseta
Frakklands og Iýsti yfir hollustu
sinni „sem gamals friðarsinna"
við hina hervæddu, frönsku fóst-
urjörð sína í stríði hennar gegn
þýzka fasismanum. Og árið 1940,
pegar næstum allir aðrir fransk..
andans menn fiúðu frá Frakklandi,
við Rosellibræðurna og komst í
mikla geðslu-æringu.
ÁTTI BETRI ÆVILOK SKILIÐ
„Þú“, sagði frú Rolland við
mann sinn, „hefur áfellzt Musso-
lini fyrir miklu fleiri lesendum en
Rossellibræðurnir, og það getur
ekkert (hindrað hann í að láta
myrða þig hér hvaða nótt sem
er“.
„Jæja þá“, sagði Rolland. „Eg
er gamall. Það væri góður endir“.
Frú Rolland svaraði: „Þú átt
betra skilið“.
Þó að maður eigi betri örlög
skilið, þá er ekki víst, að hann
kæri sig um þau. Rolland hafði
aldrei kært sig um þau.
Hann var lélega launaður pró-
fessor og bjó í tveimur þakher-
bergjum við Boulevard Montpar-
nasse í París, þegar hann samdi
Jean—Christophe í hinum fáu
tómstundum sínum og sendi svo
þetta tíu binda verk, sem kostaði
hann tíu ára vinnu, forlagi Char-
les Peguys án þess að biðja um
einn eyri fyrir. í fyrri hpimsstyrj-
öldinni var hann hinn ofsótti frið-
arvinur. Og á tímabilinu 1919—
1939 vann hann stöðugt að- því
að hindra aðra styrjöld og sá vel
og hikaði ekki við að nefna opin-
berlega þau alþjóðlegu öfl, sem
voru að reyna að koma styrjöld
af stað, og lét ekki hjá líða að
nefna nöfn sökudólganna í innsta
hring frönsku iðn- og auðhring-
, , , ..... _ „ , anna. Hann var franskur foður-
ef þeir gatu, þa hreifði Rolland , , . „ , ,
. , , , , , , dandsvinur, sem af asettu raði
sig ckki ur gamla burgundska , * ........... ,
,, , TT , , , , kaus að sæta somu orlogum og al-
fjallabænum Vezelay og hélt á-
fram vinnu sinni umkringdur af
hatma Gandhis. Hann hefur ritað | þýzkum her og bjóst á hverri LISTAMAÐUR
þýða lands síns á hættustund.
OG AFREKS-
skáldsögurnar Jean Christophe,
Colas Breugnon, Clerambault og
Pierre et Luce. Ilann liefur líka
sem flugritahöfundur samið Hand-
an bardagans (1914), Fyrirrennar-
arnir (1919) og Fimmtán ára stríð
(1934). Þá er það starfsferill hans
sem sálusorgara kvaldra sálna um
alla Evrópu á fyrri heimsstyrjald-
arárunum, en frásagnir hans af því,
eru geymdar í stálbyrgjum bóka-
safns Harvardháskólans í Banda-
ríkjunum, og eru innsiglaðar og
bannað að opna þær, fyrr en 25
árum eftir dauða hans. Svo er það
líf hans sem „góðs Evrópumanns“
(sem Nietzsche talaði um, en Rol-
land er), sem alltaf hefur stutt
málstað frelsisins og tengt vináttu
bönd við fólk í öllum lilutum
heims, þangað til bréfaviðskipti
hans voru búin að takmarka tíma
hans fyrir eiginleg ritstörf við 45
fyrstu mínútur hvers vinnudags.
Og loks er það hjartagóði maður-
inn, sem gaf Nobelsverðlaunin
(250 000) krónur) sem hann fékk
1915, þeim þjáðustu af völdum
heimsstyrjaldarinnar.
AFHJÚP4ÐI orsakir
STRtÐSlNS
stundu við, að Gcv tpo berði að MAÐUR
dyrum.
t tvö ár heiui' nafn hans ekki
verið nefnt í þessu blaði af ótta
við að vekja athygli á honum og
í þeirri von, að hann kynni að hafa
gleymzt.
Fjölhæfni var fyrrum einkenni
gáfaðra manna, en hefur nú að
mestu vikið fyrir sérhæfingu nú-
tímans.
Ilinir miklu menn endurreisnar-
NY BOK
,Pósííirínn hríng-
tr alltaf fvísvar^
ef!ir James M. Cain
Bækur eftir Bojer, Sillan-
paa, Osu Johnson, Peter
Tutein o. fl., væntanlegar
frá Pálma H. Jónssyni,
Akureyri
Nýkomin út er skáldsaggn
„Pósturinn hringir alltaf tvisvar'
eftir einn áf kunnustu hófundum
Bandaríkjanna af yngri kynslóð-
inni, James M. Cain.
Þýðandinn er Maja Baldvins og
útgefandinn Pálmi Ií. Jónsson,
Akureyri.
Pálmi er staddur hér í bænum
og bað Þjóðviljinn hann að segja
nokkuð frá útgáfufyrirætlunum,
en Pálmi hefur axú þegar umsvifa-
mikla bókaútgáfu.
Næsta bókin sem hann gefur út
er skáldsagan Sólnœtur, eftir
finnska rithöfundinn Sillanpáá,
sem íslenzkum lesendum er kunn-
ur af skáldsögunni Skapadægur,
er Mál og menning gaf út fyrir
nokkru. í haust er væntanleg hin
víðfræga skáldsaga Johans Bojer
„Síðasti víkingurinrí'. Andrés
Kristjánsson kennari þýðir „Sól-
daga“ en Steindór Sigurðsson
„Síðasta víkinginn“.
Einnig eru væntanlegar tvær
bækur um ferðalög og ævintýri,
og er önnur þeirra bók Ozu John-
son um Afríkuferðir þeirra hjón-
anna Ozu og Martins Johnson.
Hin er „Sjómenn“ eftir Peter
Tutein, spennandi lýsingar á sel-
veiðum. Bragi Sigurjónsson þýðir
bók Ozu, en Hannes Sigfússon bók
Tuteins.
Af íslenzkum bókum sem Pálmi
II. Jónsson hyggst að gefa út má
nefna safn af gömlum kvæðum,
þjóðkvæðum o. fl., og annast Kon-
ráð Vilhjálmsson þá útgáfu.
Árið sem leið gaf Pálmi H. Jóns-
son út tvær þýddar bækur, nýj-
ustu skáldsögu Lion Feuchtwang-
ers „Töframaðurinrí' og „Ham-
tímanna voru mjög samsettir.
Það var í september 1940 sem Málarar gátu líka verið vísinda-
orðsending barst síðast beint frá menn, eins og Leonard de Vinci
honum. Það var bréfspjald frá var. Myndhöggvari gat líka verið! ingjudagar heima í Noregi“ eftir
Vezelay, sem á stóð: „Eg held málari, byggingateiknari, verk- Sigrid Undset, og nokkrar bækur
vinnu minni áfram. Nú er enginn frasðingur og ljóðskáld, eins og eftir unga íslenzka höfunda, „Um
Michelangelo var. Og einhver síð- heljarslóð“ eftir Jóhann Kúld,
tími til að hætta“.
SANNURSONURFRAKK-
LANDS
Sumir af þeim Frökkum, sem
asti Evrópumaðurinn, sem var
svona fjölhæfur var Göthe. Roll-
and ber á sér svip endurreisnar-
tímamanna, er í senn listamaður,
spámaður og afreksmaður. Slíkir
1914—1918 báru hugleysi á friðar- menn eru ódauðlegir, því að þótt
sinnann Rolland, eru nú í Afríku, samtími þeirra hafni þeim, af því
Englandi og Ameríku
Fagran morgun 11. júní 1937
að þeir sjá of vel og tala of satt
um þær aflciðingar, sem þjóðskipu
barst símskeyti til Rollands, sem lag þeirra tíma mun hafa í för nieð
þá bjó í Villeneuve í Svisslandi'sér, þá eru þeir dáðir af seinni kyn-
með konu sinni og systur í tveim-; slóðum, sem er fært að njóta góðs
ur litlum húsum, þar sem sást j af speki þeirra. Sannleiksvín það,
yfir Genfarvatnið, mynni Rhónar fcem spámennirnir framleiða er of
og frönsku landamærin í Savoy- sterkt fyrir samtímann. Það verð-
Ölpunum. Skeytið sagði frá því, ur að eldast í tunnunum.
sem þá var þegar í blöðum tveggja | Seinna þennan sama júnímorg-
hcimsálfa, að Rosellibræðurnir, un árið 1937 sagði Rolland:
Carlo og Nello, ítalskir, andfas- „Á öllum tvísýnum tímamót-
„Meðal manna og dýra“ eftir
Steindór Sigurðsson, „Utan við al-
faraleið eftir Sigurð Róbertsson
og Ijóðabók eftir Kristján Einars-
son frá Djúpalæk.
Spámaður er ekki maður, sem istiskir flóttamenn í Frakklandi, I um í lífi mínu hef ég verið hrædd- Kúludalsá.
Aðalfundur Skjaldar
Bo girfjarðarsýslu
Verkamannafélagið Skjöldur
í Borgarfj arðarsýslu hélt aðal-
fund sinn í janúar s.l.
Þessir voru kosnir í stjóm:
Formaður: Sigurgeir Jóhanns
son, Litlu-Fellsöxl.
Ritari: Þorgrimur Jónsson,
segir fyrir hvaðá hestur muni hefðu verið mýrtir kvöldið áður. ur við að halda áfram, en ég held!
verða fyrstur á veðreiðunum eða | Rollandfjölskyldan var í vináttu alltaf áfram“.
Gjaldkeri: Sigurjón
steinsson, SkorholtL
Framh. af 2. síðu.
þúsund króna láni vegna rafvirkj-
unarinnar við Garðsá. Fyrir þess-
ari ábyrgð hefur sýslan að veði
allar eignir hreppsins. En skuld-
lausar eignir hans eru nú nokkuð
á annað hundrað þúsund króna.
Þetta lán er rafstöðin þegar byrj-
uð að afborga. En ef til vill hugs-
ar sýslunefndarmaðurinn sem svo,
að réttara hefði verið „.... af sið-
ferðilegum ástæðum, þó öðru væri
sleppt .... “ að koma í veg fyrir
að Ólafsfjarðarkauptún gæti kom-
ið upp þessu óska-fyrirtæki sínu,
Garðsárvirkj uiíi n ni, sem nú ber
ljós og yl á hvert heimili í kaup-
túninu. (Til athugunar má minna
á að þessi ábyrgð kostaði sýslu-
nefnd á sínum tíma 3 aukafundi,
16. júní 1939, 29. júlí 1941 og 5.
sept. 1941, en að þessu sinni verð-
ur ekki nánar farið út í þhð).
Einu rök sýslunefndar Eyja-
fjarðarsýslu og „formælanda henn-
ar“ Þórarins Kr. Eldjárns, fyrir
Umræddri synjun, sem samboðin
eru fullveðja mönnum, eru það, að
sýslusjóðir geti ekki verið ábyrg-
ir fyrir milljóna króna lánum,
vegna þess að greiðslugeta þeirra
sé svo takmörkuð.
Þetta eru rök, og meira að segja
svo sönn, að sýslusjóðir geta fjár-
hagslega verið álíka ábyrgir fyrir
hundruðum þúsunda eins og millj-
ónum. Til þess að sýna þetta með
tölum má geta þess, að meðaltal
sýslusjóðsgjalda í Eyjafjarðar-
sýslu árin 1935—1940 eru rúmar
19.000.00 :— nítján þúsundir
króna. Þetta er aðaltekjustofn
sjóðsins.
Nú sér það hver maður, að þeg-
ar búið er að greiða allan nauð-
synlegan reksturskostnað sýslunn-
ar ár hvert af þessum nítján þús-
undum, verður varla afgangur til
þess að standa straum af risa-
vöánum fjárupphæðum, eins og
sýslur eru þó ábyrgar fyrir (á
pappírnum) í mörgum tilfellum.
Hitt er sönnu nær, að sýsluá-
byrgðir á slíkum upphæðum, sem
hafnarmannvirki kosta, eru nú
orðið form fremur en raunhæf á-
byrgð — úrelt form sem ber að
upphefja, svo það verði ekki not-
að til þess að komA í veg fyrir
framkvæmdir, sem velferð heilla
’-yggða er undir komin. En með-
an þetta form er lögboðið leggur
það hlutaðeigandi sýslunefndum í
hendur stöðvunarvald í slíkum
málum, ef þær vilja beita því. Og
það hefur sýslunefnd Eyjafjarðar-
sýslu gert, að þessu sinni.
„.... að knýja sýslurnar út í
ábyrgðir, sem forráðamönnum
þeirra er Ijóst að er langt yfir
þeirra getu og aldrei kemur til
mála að þær greiði, er blátt á-
fram siðspillandi og þjóðhættu-
legt. Ábyrgðarleysinu opnaðar
dyrnar“.
Þetta segir Þórarinn Kr. Eld-
járn, og skal ég ekki mótmæla því
að nokkur sannleikur sé í þessu,
en það vekur furðu okkar Ólafs-
firðinga að bændurnir í sýslu-
nefndinni skuli sjá þetta fyrst nú,
þegar okkur liggur svo mikið á
að þeir haldi heldur vana sínum
og uppfylli hið venjulega form á-
byrgðarinnar.
Ég tel rétt að sýna með einu
Hall- dæmi, hvernig sýslunefnd leit á
sömu manna eru nú og voru þá í
sýslunefndinni. í apríl 1937 lagði
sýslunefndarmaður Svarfdæla,
Þórarinn Kr. Eldjárn, fram erindi
oddvita Svarfaðardalshrepps, þess
efnis að sýslunefndin veiti hreppn-
um 204 þúsund króna gagnábyrgð
til handa ríkissjóði. Lánið átti að
taka til hagnargarðs á Dalvík.
Málinu var vísað til fjárhagsnefnd-
ar, sem klofnaði um afgreiðslu
þessi Lagði minni hluti (oddviti)
fram tillögu, svohljóðandi:
„Með því að fyrir sýslunefnd
liggja ekki teikningar af mann-
virkjum á Dalvík, og með því að
enn er ekki hægt að fá nánari upp-
lýsingar um hafnarbygginguna frá
manni þeim, sem síðast hefur haft
með rannsókn málsins að gera,
sakir veikinda hans, og með því
að heldur ekki hefur gefizt kostur
á að rannsaka nánar tekjuáætlun
þá, sem gerð er fyrir væntanlega
höfn, og með því að enn hefur
ekki verið veitt fé af Alþingi til
fyrirtækisins og með því að hér
er um svo stórt fjármálaatriði fyr-
ir sýsluna að ræða að öryggi henn-
ar ,er í veði éf fyrirtækið mis-
heppnast eftir að hún hefur gengið
í ábyrgðina, leggur minni hlutinn
til að áður en endanleg afstaða er
tekin til málsins, sé nefnd, sem
sýslunefndin kýs milli funda, falið
að rannsaka málið og gera tillögur
um það til sýslunefndar“.
Þessi tillaga var felld.
Síðan var ábyrgðin samþykkt,
og verður ekki annað séð af fund-
argerðinni en að sýslumaður einn
hafi greitt atkvæði á móti.
Þórarinn Kr. Eldjárn virðist
ekki hafa hikað við að flytja þetta
mál fyrir sýslunefnd, fella tillögu
sýslumanns um nefndarkosningu
til að rannsaka hið lítið undir-
búna mál og að lokum samþykkja
tillöguna um ábyrgð á hinni um-
beðnu upphæð.
Þarna mun þó ekki hafa verið
um fullnaðarábyrgð að ræða, þó
hún jafngildi allt að því einni
milljón nú á tímum miðað við
almennt verðgildi peninga nú og
þá.
Sýslunefndin — að undantekn-
um sýslumanninum — virðist hafa
litið svo á, að ábyrgðin sé fyrst
og fremst form sem henni beri að
uppfylla. Hún finnur ekki til
neinnar „siðferðisskyldu“ til að
ganga á móti óskum Svarfdæla.
Hún sér ekki neina „siðspillingu"
eða „þjóðhættu“, þó sýslumaður
áliti að ábyrgðin væri nóg til að
ríða fjárhag sýslunnar að fullu, ef
illa færi. Og munið það, lesendur
þessarar greinar, að flutningsmað-
ur þessarar ábyrgðarbeiðni árið
1937 er hr. Þórarinn Kr. Eldjárn,
sá sami sem nú hefur fundið hvöt
hjá sér til þess að réttlæta synjun
sýslunefndar á ábyrgð vegna hafn-
argerðar í Ólafsfirði, og sér hina
ógurlegustu drauga í ábyrgðum
sýslunnar fyrir Ólafsfjarðarhrepp.
Um það mun þó varla verða
deilt, að hafi Dalvíkingum verið
þörf á hafnarmannvirkjum árið
1937, er Ólafsfirðingum lífsnauð-
syn á nokkurri úrbót í sínum hafn-
armálum árið 1944.
Að lokum vil ég svo þakka Þór-
arni Kr. Eldjárn það, að hann
virðist vera hlynntur því að Ólafs-
firðingum takist að losna úr tengsl-
Ótrúlegt
en satt
Eftirfarandi upplýsingar um
menntunarástandið í Bandaríkjun
um eru þýddar úr Reader’s Dig-
est, sem út kom í október síðast
liðnum, en það rit liafði þetta úr
bandaríska tímaritinu Liberty,
sem út kom 28. ágúst 19ý3.
Þið eigið e. t. v. bágt með að
trúa því, en herinn hefur neyðzt
til að hafna meir en 750 000 mönn-
um, af því að þeir kunnu hvorki
að lesa né skrifa, — 50 herfylki
hraustra manna! — Til að hag-
nýta sér þennan mannafla hefur
herinn tekið upp kennslu. Ef þeir
geta staðizt próf eftir 13 vikna
nám, eru þeir teknir í herinn
Reynsla þessa stríðs hefur sýnt,
að hver sá, sem hefur minni mennt
un, er til trafala. Hingað til hafa
95% af þeim ólæsu staðizt prófið.
Býst herinn við, að um -200 000
læri að lesa á þessu ári.
Þeir ólæsu voru méstmegnis
bændur og kolanámumenn í borg-
aralegu lífi, en fjölmargar aðrar
stéttir slæðast með. Á einu nám-
skeiðinu t. d. var fílahirðir í hring-
leikahúsi, verksmiðjuverkamaður,
langferðavörubílstjóri (hann
hafði alltaf aðstoðarmann með sér
til að lesa vegaskilti), rakari, at-
vinnuknattspyrnumaður.
Sumir piltanna höfðu aldrei séð
hjálpartæki menningarinnar. Mörg
um varð að kenna að halda á blý-
ant.
Það verður að kenna þeim að
nota síma. Handbók hermann-
anna er fyrsta bókin, sem þeir
hafa séð að Biblíunni undantek-
inni.
Átta tíma á dag grúfa þessir
sterklegu menn yfir bækur í fyrsta
skipti á æv-inni. Svitadropar leka
af þeim á meðan þeir streitast
við að stafa. En að lokum, þegar
þeir standast prófið, en hvað þeir
eru stoltir! Fyrsta bréfið heim er
auðsjáanlga einn af stórviðburðun
um í lífi þeirra.
ÞJÓÐVILJINN. — Þriðjudagur 4. marz 1944.
Sveinafélag húsgagna-
smiða fylgjandi lýðveldis
stofnun
eigi síðar en 17. júní n. k.
Á fundi Sveinafélags húsgagna-
smiða 28. f. m. var eftirfarandi
ályktun varðandi lýðveldismálið
samþykkt einróma:
„Sveinafélag húsgagnasmiða 1
Reykjavík lýsir yfir eindregnu
fylgi sínu við stofnun lýðveldis á
íslandi, og telur að lýsa beri yfir
lýðveldi eigi síðar en 17. júní n.k.
Jafnframt beinir félagið þeirri á-
skorun til allra Islendinga, að
vinna að því af fremsta megni að
þátttaka í væntanlegri þjóðarat-
kvæðagreiðslu um lýðveldismálið
verði sem almennust".
þetta árið 1937. Margir hinna um við sýslufélagið. Enda mun
það verða eina viðhlítandi lausn-
in fyrir Ólafsfjörð í framtíðinni, .
því fleiri mikilvæg framfaramál
kauptúnsins eru nú að stranda á
sömu „sýsluástæðunum“, þó hafn-
armálin hafi komið mestu róti á
hugi fólksins vegna þess að í sjáv-
arþorpi hlýtur öll framtíð okkar
að verða bundin viðgangi sjávar-
útvpgsins.
Ólafsfirði, 19. marz 1944.
Sigursveinn Kristinsson.
Atvinnulíf Þýzkalands stefnir að
hruni
Eftir Evgeni Varga, hinn fræga ungverska hagfræðing
sem nú starfar í Sovétríkjunum.
Síðustu mánuðina hefur þýzki herinn á undanhaldinu yfirgefið á
vígvöllunum eða skilið eftir í birgðastöðvum mjög mikið af hergögn-
um. Hvernig sem Þjóðverjar leggja að sér, geta þeir ekki bætt úr því
tjóni. Vaxandi örbirgð er einkennandi fyrir Þýzkaland nú, eins og eftir-
farandi tölur benda til.
í ágústlok 1943 voru ríkisskuldir Þýzkalands um 229000 milljónir
marka, höfðu aukizt um 192000 milljónir marka á fjórum stríðsárum.
Vaxandi um sex þúsund milljónir marka mánaðarlega verða þær um
250000 milljónir í lok þessa árs.
1 stríðsbyrjun var allur þjóðarauður Þjóðverja ekki meiri en 450.000
milljónir marka, en um þriðjungur þess var ekki raunveruleg verðmæti.
Sé reiknað með því munu ríkisskuldir Þýzkalands í árslok 1943 hafa
farið langt með að nema svipaðri upphæð og allur þjóðarauðurinn.
Fasistarnir stæra sig af því, að þeir nái inn sem svarar helmingn-
um af hernaðarútgjöldum sínum með sköttum. Sé gert ráð fyrir að
80% skattfjárins sé notað til stríðsþarfa og 20% til þarfa borgaranna,
munu útgjöld Þýzkalands í lok ársins 1943 hafa verið orðin 320—340
þúsund milljónir marka.
Samkvæmt skýrslum fasistanna sjálfra háfa ríkistekjur Þýzkalands
stríðsárin fjögur numið nálægt 450 þúsund milljónum marka, en sú
tala er sjálfsagt ýkt. Ef við berum það við stríðsútgjöldin, 350 þús-
undir marka, verður það ljóst, að því lengur sem stríðið varir, því fá-
tækara verður landið, og kemur það fram í minnkandi birgðum af al-
mennum vörum og hráefnum, minnkandi bústofni, úrgengnum vélum,
eyðilögðu húsnæði o. s. frv. Framleiðslutæki Þýzkalands, að fráskild-
um hergagnaiðnaðinum, fara síhnignandi og framleiðslan minnkandi.
Þýzkaland á við sérstaka erfiðleika að stríða hvað mannafla snert-
ir. Samkvæmt opinberum skýrslum voru á miðju ári 1943 28,1 milljón
manna (að erlendum verkamönnum meðtöldum en ekki stríðsföngum)
að vinnu í framleiðslunni. Það er 3.5 milljón manna fleira en í stríðs-
byrjun, en framleiðslugeta þessara 28 milljóna manna er mun minni
en hinna 24.5 milljóna verkamanna, sem unnu í þýzka iðnaðinum fyrir
stríð.
Samkvæmt skýrslum Þjóðverja eru 12 milljónir af þessum 28 er-
lendir verkamenn, og er framleiðslugeta þeirra helmingi minni en þýzku
verkamannanna. En vinnuhæfni þýzku verkamannanna er miklu minni
en fyrir stríð. Allir verkamenn með sæmilega heilsu hafa verið teknir í
herþjónustu fyrir löngu. Nú eru það gamalmenni, unglingar og konUr sem
mest ber á í þýzkum verksmiðjum, og hafa margir þeirra farið til vinnu
nauðugir vegna hinnar „algjöru hervæðingar“, sem framkvæmd hefur
verið. Þetta verkafólk er illa klætt, hefur ónógt fæði og verður að
dvelja í loftvarnabyrgjum nótt eftir nótt, og vinnuhæfni þess er langt
undir meðallagi.
Hið stórkostlega manntjón Þjóðverja á vígvöllunum hefur neytt
nazista til að „kemba“ úr iðnaðinum hvað eftir annað hvern þann
mann er valdið getur vopnum, og veikir það enn vinnuhæfni verka-
lýðsins. Þetta er orðið svo mikið vandamál fyrir stjórnarvöld nazista.
að farið er að tala um „nýja algjöra hervæðingu", og eigi þá að loka
öllum þeim fyrirtækjum, smáum og stórum,, sem ekki taki beinan þátx
í framleiðslu til hernaðarþarfa, — örþrifaráð, sem sýnir hve atvinnulíf
Þýzkalands er nærri hruni.
Með missi Donhéraðsins og Úkraínu hafa Þjóðverjar orðið af
geysimiklum hráefnum. Einkum hefur missir Úkraínu orðið til þess að
torvelda Þjóðverjum matvælaöflun.
Loks hafa loftárásirnar á mikilvægustu iðnaðarsvæði Þýzkalands
tvímælalaust haft alvarleg áhrif á atvinnuástandið í Þýzkalandi. Sam-
kvæmt brezkum heimildum licfur framleiðsla þýzka hergagnaiðnaðar-
ins minnkað um þriðjung vegna loftárásanna. Þjóðverjar segja að fram-
leiðslugeta svæðanna sem verst hafa orðið úti hafi minnkað sem svarar
10—15%. Loftárásirnar verða stöðugt víðtækari til suðurs—-suðausturs
svo að flutningur verksmiðja og heilla framleiðslugreina er til lítils.
Þannig.hefur fjármála- og atvinnuástandi Þýzkalands stórhrakað
síðustu mánuðina. Það verður stöðugt erfiðara að hafa til mannafla og
birgðir fyrir herinn, og það sem fæst er lélegra en áður. Ósigrar þýzku
herjanna torvelda ástandið heima fyrir, og erfiðleikar atvinnuveganna
orsaka svo nýja hernaðarósigra.