Þjóðviljinn - 17.09.1944, Blaðsíða 3

Sunnudagur 17. september 1944.
ÞJÓÐVILJINN
9
Við hliðið að trjágarðinum við
ána höfðu fram farið öll ástar-
ævintýri í Húmlu. Þar hafði fað-
ir Adrians og móðir mætzt fyrir
þrjátíu, fjörutíu árum, og síðar
höfðu þau mörgum sinnum mælt
sér þar mót, meðan þau um stutta
stund nutu æsku sinnar. Við þetta
sama hlið hafði afi hitt ömmu, og
á unga aldri hitti Adrian Sigríði
á sama stað. Ilún var fallegasta
stúlkan í Húmiu, en hún var nú
samt ekki falleg. Þegar systir henn
ar var dáin, var hún einkabarn
foreldra sinna. Hún var síðasta
grein gamallar bændaættar. For-
eldrar Adrians voru farin að eld-
ast, og búskapurinn hafði gengið
illa nokkur ár. Foreldrar Sigríðar
höfðu þegar fengið veð í jörðinni,
og dagurinn nálgaðist, að skuldin
félli í gjalddaga. Og með þetta fyr-
ir augum höfðu foreldrar Adrians
í leyndum hjartans sett von sína
á það, að sonur þeirra giftist dótt-
urinni á stærsta búgarðinum í
Húmlu.
Vorkvöld eitt, þegar Adrian
varð sautján ára — þá var Sig-
ríður átján — kyssti hann hana.
Það var við hliðið. Ilonum fannst
hann vera að uppfylla óskir for-
eldra sinna. Munnur Sigríðar var
kaldur. Ilún hafði þunnar og b'lóð-
lausar varir. Honum fannst það
svo einkennilegt að kyssa leik-
systur sína.
Hann æsti sig upp í ástríðu.
Seinna um kvöldið gengu þau
fram og aftur í garðinum, og þá
vildi hann leggjast með hcnni, en
hún leyfði það ekki. Þá leið hon-
um illa á eftir.
En jafnframt varð hann þó feg-
inn, og á vissan hátt fann hann
öryggi í kulda Sigríðar. Þau hitt-
ust daglega sem félagar. Þau héldu
líka áfram að liittast á kvöldin,
af vana, út úr leiðindum, þó mest
af því, að nú voru þau nágrann-
ar. í augu Sigríðar var samt kom-
in einhver djúp eftirvænting, sem
honum féll ekki í geð. Þegar þau
mættust, þá horfði hún niður fyr-
ir sig.
Einu sinni þegar þau voru ein
sér, þá kyssti hún hann allt í einu
með kalda munninum sínum. Hún
áleit auðsjáanlega, að hún hefði
látið ási;ríðurnar hlaupa með sig
í gönur. Hún hafði gengið lengra
«n sæmilegt var ungri bóndadótt-
ur. Ilonum varð um og ó, og hann
varð að þvinga sig til að svara
Lossi hennar. Honum fannst hann
hafa gert sig sekan um sifjaspell.
Hann virti fyrir sér grannan lík-
ama hennar, ljósu trölltryggu aug-
un, og jafnframt fann hann til
djúprar fyrirlitningar ,á þorpinu.
Sigríður tilheyrði því. Hann fyrir-
leit hvorutveggja.
Um þetta leyti veitti Adrian
Mörtu eftirtekt í fyrsta sinn. Hún
var bráðþroska, dökkhærð stúlka
af hraustum ættum, en átti mörg
systkini. Meðal þeirra var Jóse-
fína, yngri en hún, en annars var
eins og þær væru steyptar í sama
mótinu. Foreldrar Mörtu voru fá-
tækir. Þau höfðu verið í vinnu-
mennlku á einum stóru búgarð-
anna á Sörmlandi.
Þegar Marta var sautján ára,
höfðu foreldrarnir fengið sér hjá-
leigukot. En faðir hennar, lítill
vexti með gult yfirskegg, sem hékk
á ská yfir munninum á honum,
Í31 enn með sér rótleysi heimilis-
lausa vinnumannsins. Ilann var
hvorutveggja í senn þunglyndur
Ivair Lo-Iohansson:
FTBS
og léttlyndur, og hafði til að bera
þann léttúðuga glæsileika, sem
inaður rekur sig stundum á meðal
hjáleigubændanna. Móðir hennar
hafði verið fögur, og þó var hún
sjálf ennþá fegurri. Oft virðist feg-
urðin liggja í því, að andlitsfallið
er óreglulcgt. Marta liafði til að
bera þessháttar fegurð. Það var
erfitt að standast aðdráttarafl
hennar. Á kvöldin, þegar æskulýð-
urinn var að dansa eða gekk eftir
veginum, þá drógust allra augu
að Mörtu. Hún gekk og dansaði og
hreyfði sig á þann veg, sem sautj-
án ára ungling verður ógleyman-
legt. Ferðamaður einn, sem af til-
viljun hafði séð hana, kallaði hana
hirðmeyjuna fögru. Adrian varð
svo hrifinn af heniii, að hann fékk
enga rönd við reist.
Ennþá hélt hann áfram um
stund að hitta Sigríði eins og áð-
ur. Þau fóru saman á dansleiki,
en þegar þangað var komið, þá
vildi hann helzt vera laus viðl
hana. Hann reyndi að kynnast
Mörtu, liann beið eftir henni, hann
koinst í geðshræringu, þegar hann
heyrði nafn hcnnar nefnt. Þetta
var farið að vekja eftirtekt.
Kvöld eitt liitti hann .hana.
Marta flögraði eins og venjulega,
masaði og hló. Adrian reyndi að
koma sér á framfæri við hana, en
hann varð skoplegur, af því að
hann var svo alvarlegur.
— Viltu vera með á hjólinu
mínu, Marta?
Marta virti fyrir sér hjólið, sem
stóð upp við vegginn.
— Eg veit ekki hvort ég þori.
— Þú skalt sjá, hvort ég kann
ekki að hjóla ....
Hánn var skrækróma í veikleika
æsku sinnar. Hann færði sig að
hjólinu með klunnalegum tilburð-
um. Hinir liorfðu á hann. Hann
hafði þegar gefið upp alla von.
— Geturðu hjólað? . . . Jæja,
ég þarf að fara þetta hvort sem
er.
Hinir stóðu umhverfis. Adrian
varð allt í einu hugdjarfur og tók
utan um Mörtu. Einn drengjanna,
ungur ljóshærður vinnumaður,
sem hét Vilgott, æpti:
— Á hverju kvöldi einhver nýr!
— Haltu kjafti! hvæsti Marta.
—- Náðirðu í óðalsson í kvöld?
Var það það, sem þú varst að
leita að . . . . æpti Vilgott á eft-
ir þeim.
Adrian teymdi hjólið annarri
hendi, hinni hélt hann utan um
Mörtu. Þegar þau höfðu gengið
dálítinn spöl, settust þau bæði
á hjólið og óku. Þau voru gagn-
tekin af ólgandi hátíðleika, þegar
þau sátu bæði á grönnu, titrandi
hjólinu.
— Ileyrðir þú, hvað Vilgott
sagði? spurði Marta að síðustu,
þegar Adrian hafði árangurslaust
reynt að segja eitthvað. Til að
sýna, hvað hann .gæti, hafði hann
ekið of hratt og var orðinn móð-
ur. Þau gengu upp næstu brekku.
— Jú, ég heyrði það ....
— Það er af því, að ég var einu
sinni með honum, þessvegna liang-
ir hann alltaf í mér ....
Skáldsagan „Gatan“ eftir einn af kunnustu rithöfundum
Svía, Ivar Lo-Joliansson, er nýkomin út í íslenzlcri þýðingu
gerðri af Gunnari Benediktssyni.
Þetta er saga sveitafólks, sem lendir til borgarinnar en getur
ekki samlagazt borgarlífinu, saga um skuggahliðar borgarlífsins,
og lífsbaráttu fátœkra karla og kvenna.
Kaflinn sem hér birtist er snemma í bókinni, og lýsir fyrstu
lcynnum unglinganna Adrians og Mörtu, sem eru aðalpersónur
sógunnar.
Adrian fann til afbrýðissemi
gagnvart Vilgott.
— Það var illa gert gagnvart
honum, sagði hann og reyndi að
hafa vald á röddinni.
— O, — það var ekki ég ein,
sem stökk frá einhverjum i kvöld.
— Hvernig þá? . . . . 1 rökkr-
inu sá hann dökka hárið liennar
og þessi leikandi, síkviku augu.
Þau settust á lijólið á ný. Nú var
það ofan í móti.
— Sigríður var úti við vegginn,
þegar við lögðum af stað.
Það var Marta, sem sat fyrir
framan hann. Hún sat róleg, sterk
og fjaðurmögnuð á mjórri slánni.
Ilann fékk hugrekki frá henni.
Það lagði hlýja strauma frá henni
til hans.
— Það er ekkert sérstakt á milli
okkar Sigríðar, sagði hann, og
fannst hann vera máttlausari að
stíga hjólið.
— Er það . . . . ?
Þau óku spölkom, og svo gengu
þau aftur. Þau urðu sífellt ein-
lægari hvort við annað. Nóttin
var hlý og rökkurmjúk. Vegurinn
lá framundan eins og Ijóslitaður
borði. Hann hafði aldrei fyrr get-
að talað við nokkra stúlku eins
og Mörtu. Þetta var í fyrsta
skipti, að hann var ekki neitt
vandræðalegur, hann var bara
glaður.
— Piltar og stúlkur eru alveg
eins, sagði hún einu sinni. Þau
liafa alveg samskonar tilfinningar,
þótt þau láti það ekki í ljós.
— Getur verið.
— Eg segi það sem mér býr í
brjósti. Þessvegna liafa allir liorn
í síðu minni ....
Hann ók upp brekku, sem þau
hefðu átt að ganga. Hann var of
þreyttur til að svara. Ilann vildi
ekki láta hana heyra, hve móður
hann var.
Sumarið leið. Þau sættu færi
að mætast, helzt þar sem enginn
gat séð þau. Það fór ekki fram
hjá þeim, að Vilgott; sat um þau,
hvar sem þau fóru, þrunginn af
afbrýðissemi. Adrian tók eftir því,
að vinnumaðurinn Vi'lgott fór að
draga sig eftir Sigríði, og hún, mik
illáta dóttirin á stærsta búgarðin-
um í Húmlu, lagðist svo lágt að
tala við strákinn.
Eina nóttina í ágúst fylgdust
þau að, Adrian og Marta, frá dans-
leik, sem unga fólkið hai'ði efnt til.
Vilgott dró sig burtu frá dansin-
um, þótt hann hefði verið með í
því að koma honum af stað, og
hafðist við' úti við skógarjaðarinn,
þar sem sumir sátu og spiluðu.
Sigríður var þar ekki. Þegar þau
Adrian og Marta nálguðust lijá-
leiguna viku þau út af veginum,
og í döggvotum trjágarðinum fékk
hann hennar. Það var í fyrsta sinn
á ævinni, sem hann naut unaðar-
ins af snertingu við nakinn konu-
líkama. \ Marta var óþvinguð í
hegðun sinni. Ilún þekkti enga
uppgerðarblygðunarsemi. Hún
kom til móts við hann' í hvívetna
og færðist hvergi undan. Ilún
sýndi honum fullkomna einlægni
og traust án allra orða og tak-
markalausa trú á lífið. Þau áttu
þaf hreiður í liáu. grasinu, rétt
fyrir sólarupprás. Og án alls ótta
og allrar mótstöðu gaf hún sig
honum á vald, það var eðlilegur
þáttur í vináttu þeirra, hann hafði
aldrei þegið neina eðlilegri gjöf.
Sumarið var liðið. Akrarnir í
kringum Húmlu urðu gráir og
munaðarlausir. Adrian hugsaði
ekki um neitt nema Mörtu, og
landið um kring tók litbrigðum
í augum hans, eftir því hvernig á
honum lá. Þau liittust í hlöðu, sem
stóð kippkorn frá einu býlinu. Úti
fyrir var köld nóttin, en þau urðu
aldrei vör neins kulda. Þau höfðu
ylinn úr heyinu.
Kvöld eitt, er þau lágu þax,
sagði Marta honum frá áformum
sínum.
— Eg fer að heiman í haust,
sagði lnin alt í einu. Eg hef lengi
hugsað um þetta. Nú verður það
að ske.
Það gustaði með fram hlöðu-
veggjunum. í gegnum sprungu í
veggnum sáu þau móta fyrir greni-
tré, og króna þess svignaði fyrir
veðrinu.
— Eg verð að hjálpa foreldr-
um mínum á einhvern hátt ....
Eg má ekki lengur vera heima,
þegar yngri systkinin eru að kom-
ast upp ....
Nú fann Adrian allt í einu, hvað
það var kalt. Heyið umhverfis
hann glataði ilmi sínum. Stóra
grenitréð svignaði í myrkrinu iyr-
ir utan.
— Hvert ætlarðu að fara?
spurði hann; en hann var alltaf
að hugsa um sjálfan sig.
— Auðvitað til Stokkhólms.
Hvert ætti ég annað að fara?
— Þá missi ég þig, sagði hann
og ekkert annað.
Marta sat við hlið hans, spennti
höndum um hné sér og horfði út
í myrkrið. Ilún hló, og hann skildi
ekki hlátur hennar. Hann átti ekki
von á svona hlátri á þessari
stundu. Hún átti ekki við alvöru
hans, og í fyrsta sinn síðan þau
kynntust var liún honum ókunn.
— Þú getur komið á eftir, sagði
hún í allt öðrum tóni.
— Eg get ekki komið á eftir,
sagði hann hægt og hugsandi.
Þau sátu lengi í heyinu og
myrkrinu. Þegar liann að lokum
faðmaði hana að sér, þá naut hann
ekki sama unaðar og áður. Stund-
um fannst honum hún hverfa úr
faðmi sér. Honum fannst heyið
stinga sig, eins og hlaðan væri
full af skrælnuðum þyrnum. Þeg-
ar þau laumuðust út, gengu þau
livort í sínu lagi, eins og þau væru
ókunnug, en ættu fyrir tilviljun
leið saman.
Rétt fyrir utan hlöðuna, þar
sem borð höfðu verið lögð yfir
framræsluskurð, heyrði Adrian
'hávaða, eins og einhver hefði
hlaupið undan þeim út í myrkr-
ið. Þau námu staðar. Rétt fyrir
framan var einhver , sem liúkti
og hvarf svo niður í skurðinn.
Adrian brá og hann varð hrædd-
ur.
— Það er einhver að njósna um
okkur. ... Marta leit á hann
angistaraugum. Ilann læddist á-
fram nokkur skref. Marta hrað-
aði sér til hans, laut að honum og
hvíslaði nafni í eyra hans.
Ilatrið sauð í brjósti Adrians.
Ilann fann, að Marta tók í arm
hans til að leita sér öryggis. Allur
ótti var allt í einu á bak og burt.
Ilann hljóp áfram og hrópaði:
— Skríddu ekki þarna eins og
kvikindi.
Þá kom maður upp úr skurðin-
um. Það var Vilgott, sem stóð
frammi fyrir honum.
— Ég gekk bara framhjá, stam-
aði hann.
— Þú lýgur því.
— Ég var að minnsta kosti ekki
að elta þessa skækju þarna ....
í sama bili réðst Adrian á hann;
en þessi sterkbyggði vinnumaður
var sterkari. Þeir ultu í skurðinum
um stund. Adrian sá, hvernig hræ-
gular augnabrúnir Vilgotts skulfu
eins og kornöx í vindi. Þykkar
varir hans opnuðust og það stirndi
í tennurnar. Þegar þeir voru komn-
ir upp úr skurðinum, slógust þeir
í myrkrinu og flest þeirra högg
misstu marks. Einu sinni kom
hann höggi á hálsinn á Vilgott.
Hnefi hans, lirökk af harðspennt-
um sinunum og það dró mátt úr
hcndi hans. Allt í einu fékk hann
roknahögg í nárann, og hann valt
um koll og lá á skurðbarminum.
Vilgott öskraði upp, og uppgerð-
arhlátur hans bergmálaði ömur-
lega í skóginum. Svo hvarf hann
út í myrkrið.
Marta beygði sig óttaslegin yfir
Adrian. Hann reis á fætur með
erf iðismunum.
— Slepptu mér, sagði hann og
vildi hlaupa af stað.
— Nei, skiptu þér ekki af lion-
um, sagði hún og hélt í hann.
— Hann hljóp í burtu. ... Hann
var að njósna um okkur, og svo
flúði hann.
— Láttu hann eiga sig. Hann
fær það borgað, sagði Marta.
Ilann fylgdi henni lieim, yfir-
kominn af reiði yfir ósigrinum, og
skuggi Vilgotts dansaði eins og
afturganga fyrir augunum á hon-
um.
Þau sáust ekki framar þetta
haustið, og í lok septembermán-
aðar fór Marta til Stokkhólms.
Síðar frétti Adrian, að hún liefðí
fengið stöðu í borginni. Sumir
Framhald á 8. síðu.