Þjóðviljinn - 07.01.1945, Blaðsíða 3

Sunnudagur 7. janúar 1945.
Þ JÓÐVILJINN
S
Á kreppuárunum 1930—1940,
er bændur upp til sveita gerðu
ekki betur en að draga fram
lífið með 12—16 stunda vinnu-
degi, var það vegagerð, sem
helzt var kostur á utan bú-
starfa.
Því var það á vorin, er mestu
búönnum var lokið, að hver sá,
sem komizt gat frá búi, fór í
veginn.
Ekki var um marga daga að
gera, sem hver fékk, því að
stjórnarvöldin veittu ekki það
ríkulega til vegakerfisins á
þeim árum- — Bammargir
bændur fengu þó 10—12 daga,
og einhleypingar 4—7 daga.
Nú ætla ég, sem þetta rita,
að draga fram örlítið sýnishom
af vegavinnu í Reykjadal í
Suður-Þingeyjarsýslu vorið
1936.
•
Það var á heitum júnímorgni
fyrir 8 árum, að ég hljóp nið-
ur hlaðvarpann heima með mal
pokann minn á öxlinni. Það,
sem í honum var, átti að vera
til dagsins. En eftir þyngdinni
mátti ætla, að það væri til
tveggja daga, svo óhætt var
að segja, að ráðskonan hefði
ekki skorið við nögl sér.
Ferðinni var heitið í vega-
vinnu. Eg fór hægt niður túnið
og fór að hugsa um það, sem
gerzt hafði í vegavinnunni út í
dalnum og á Fljótsheiði og vak-
ið hafði geysiumtal í sveitinni.
Því var þannig varið, að sonur
stórbónda eins í sveitinni, sem
var öruggur fylgismaður Jón-
asar Jónssonar, sótti það mjög
fast að fá flokksstjórastöðu hjá
verkstjóra. — Verkstjórinn,
sem búin var að rækja starf
sitt í nær 20 ár án þess að hafa
veitt nokkrum slíka stöðu, var
tregur til að láta honum slíkt
embætti í té, sem auk þess gaf
einnar krónu meiri arð á dag.
— Þótti það ríf-leg uppbót í þá
daga. — Það fór þó svo að lok-
um, að verkstjóri lét tilleiðast
fyrir þrábeiðni hins unga
manns.
Þetta vakti furðu í sveitinni,
meðfram vegna þess, að þetta
var þarna nýtt fyrirbæri, og
einnig það, að hinn ungi maður
var lítt vanur vegagerð.
En daginn, sem flokksstjóri I
átti að fá menn til umráða, >
xieituðu allir að vinna undir
hans eftirliti að undanteknum
tveimur mönnum. Orsakaði
þetta málþóf, og var víða kom-
ið við utan vegamála. Lauk
'þófi þessu með því, að verk-
rstjóri vatt sér að undirmanni
sínum og gaf honum tvo kosti,
>og þeir voru á þann veg, að
það væri ekki annað sýnna, en
hann yrði að gera sér það að
góðu að vinna hjá sér sem
óbreyttur verkamaður ella fara
heim. — Kaus hann þann síðar-
• nefnda og fór.
Þannig stóðu þá málin þenn-
an morgun, er ég lötraði vestur
á þjóðveginn í veg fyrir verk-
stjóra og bíla hans. Hann var
að færa sig suður í dalinn og
leiddi það til þess, að Útdæl-
ingum var sagt upp, því að Suð-
urdælingar vildu sækja sér
nær. Þetta var gömul venja,
sem hvert mannsbam í sveit-
.inni vissi um.
Þegar ég kom vestur á veg-
VegQvinnuverkfall
inn eftir 20 mínútna göngu,
voru reykjarstrókar famir að
spinna sig upp úr eldhússtromp
um á bæjunum, er gáfu það til
kynna, að húsfreyjumar væru
farnar að skerpa undir kaffi-
katlinum. Ekki var ég lengi bú-
inn að bíða á vegarbrúninni,
er ég eygði bílana, sem verk-
stjóri hafði og færðust þeir óð-
fluga nær. Er þeir renndu að
mér, þar sem ég stóð á vegar-
brúninni, sé ég hvar verkstjóri
sat við hlið bílstjóra í fremri
bílnum. — Heilsuðumst við
þarna allir að gömlum og góð-
um sveitasið, og buðu þeir mér
upp á bílpallinn. Sagði verk-
kæmist sem fyrst 1 hans hend-
ur. Við urðum æði forvitnir og
fórum að kalla á verkstjórann,
sem í andránni var ekki viðlát-
inn, en þegar kom í augsýn
út úr tjaldi sínu, er hann hafði
til skýrslugerðar. — Það varð
þögn, en verkstjóri tók við
skeytinu, og augu okkar allra
hvíldu á honum. — Allt í.einu
hóf hann upp raust sína og las
það upp. |
Ekki man ég skeytið orðrétt
en efni þess var á þá leið, að
verkstjórinn (hann var nafn-
greindur) væri leystur frá
störfum með og frá deginum í
dag. Þess var einnig getið hverj j
WJVWW
EFTIR

Gísla T, Gisdmundsson
^W"JWWWUVWVWVWVVVWWVVVVWWWWUW\flAÍVVWVVVWtfV
stjóri að ætti að halda — suður
í Máskotsgryfjur.
Áfram var haldið suður dal-
inn nema að öðruhvoru var
stanzað til að taka upp menn.
Gamanyrðin voru þegar farin
að fjúka.
•
Kl. 8 vorum við komnir suð-
ur í Máskotsgryfjur. Voru
þarna samankomnir nær 30
menn og fjórir bílar. Verkstjóri
hóf upp raust sína og bað menn
að taka sér haka <?g skóflu í
hönd, er voru á einum bíln-
um- Varð talsverður troðningur
sökum þess að hver vildi ná
sér í gott verkfæri. — Síðan
setti verkstjóri 12 menn í hvora
gryfju og þrjá í veginn til að
taka á móti mölinni af bílun-
um. Það var kallað að vera á
„tipp“ og voru þeir einatt upp-
nefndir og kallaðir „tippmenn“.
Virtist það vera orðið að hefð.
Vinna var þegar hafin. Við
losuðum mölina og mokuðum
á bílana. Skipzt var á að moka.
— Hver bíllinn eftir annan
rann upp úr gryfjunum.
Kl. 9,30 var drukkið kaffi og
flugu „brandarar“ af margra
munni. Tíðrætt varð mönnum
um atburði þá, sem skeð höfðu
úti í dalnum og var allt útlit
á því, að það gæti orðið umtáls-
efni dalbúanna allt sumarið.
Að kaffitíma loknum urðu eng-
ar breytingar á vinnubrögðum
og gekk það þannig til kl. 2.
Þá fengum við klukkutíma tii
að matast. — Tók hver upp
sinn malpóka- — Brátt fóru
bændurnir að tala um búskap-
inn, og varð þeim tíðræðast um
óhöppin eins og oft vill verða.
Einn ' varð fyrir lambadauða,'
annar fyrir heyleysi, sá þriðji
fyrir mjólkurleysi sökum þess
að burður færðist aftur á kúnni
o. s. frv. Er matartími var úti,
hófst vinnan á ný.
Þegar kl. var að halla í þrjú,
kom unglingspiltur með sím-
skeyti til verkstjórans.. Lét
hann svo um mælt, að áherzla
hefði verið á það lögð, að það
um embættið var ætlað, og var
það hinn fráfarandi flokks-
stjóri. Ekki var laust við að
sæifet háðsglott á vörum sumra,
sem þarna voru og verkstjóri
hafði orð á því, að sér þætti
þetta kynlegt af vegamála-
stjóra, því að hann hefði aldrei
fundið að við sig öll þau ár,
sem hann væri búinn að hafa
þetta starf með höndum. Þá
gall við úr hópnum: „Það er
auðvitað hann Jónas frá Hriflu,
sem þarna er að verki“. „Já,
auðvitað,“ kvað við hvaðanæva
úr hópnum. Menn studdu sig
fast við rekurnar, svo að hvítn-
uðu hnúamir á höndum þeirra.
Þar til einn heiðabóndinn, er
bar þess greinileg merki að
hann hefði átt við að etja marg-
vísleg veðrabrigði norðlenzkra
heiða, kallaði: „Gerum verk-
fall!“ „Já! Verkfall! Verkfall!“
kvað við frá öllum. Við hentum
frá okkur verkfæfunum —
hvolfdum af bílunum, þar sem
þeir voru og lögðum af stað
að Narfastöðum, sem er syðsti
bærinn vestanmegin í dalnum
áður en heiðin tekur við. Þar
var símstöð og ætlaði verkstjór-
inn samkvæmt okkar beiðni að
senda skeyti símleiðis til vega-
málastjóra þess efnis að verk-
fall væri þegar hafið og engum
yrði leyft að vinna á vegarsvæð
inu fyrr en fpll leiðrétting á
athæfi þessu væri fengin.
Áður en við skyldum var það
ákveðið, að við þessir verkfalls-
menn og aðrir þeir, sem með
okkur vildu vera í sveitinni,
mættiífn að Narfastöðum kl. 9
að kvöldi. Var það ætlun okk-
ar að mynda félag og fá á þann
hátt betri aðstöðu til að geta
gripið til gagngerðra ráðstaf-
ana ef með þurfti.
•
Um kvöldið var fjölmennt að
Narfastöðum. Var það án efa
langfjölmennasta heimsókn,
sem Sigurður bóndi hefur feng-
ið um há-annatímann, enda
varð einum að orði áður en
gengið var inn til fundarhalds,
að það væri margt húskarla hjá
Sigurði bónda. Að þessu var
hlegið dátt, og virtist Sigurður
ekki ósæll með húskarlana. —;
Er allir voru komnir til stofu,
var stofnfundur settur. Einn
skörulegasti bóndi sveitarinn-
ar tók að sér fundarstjórn- —
Félag var stofnað með 40 með-
limum og h|,aut nafnið: „Félag
verkamanna og bænda í Reykja
dal.“ Kosin var 5 manna stjóm.
Sömdum við síðan lög og i'egl-
ur þessa félags okkar, sem mest
með hliðsjón af öðrum félags-
legum samtökum launþega við
sjávarsíðuna. Samþykkt var að
ganga í Alþýðusambandið hið
allra fyrsta.
í lok fundarins voru skipaðir
4 eftirlitsmenn á vegarsvæðinu
til frekara öryggis, ef ske kynni
að hinn nýskipaði verkstjóri
gæti fengið einhverja með sér
til að gerast verkfallsbrjótar.
Einnig áttu tveir bílar að vera
í lagi til að geta á hvaða tíma
sem væri, verið til staðar.
Langt var liðið á kvöld er
menn voru búnir til heimferðar.
Flestir voru á bílum, en þó
nokkrir höfðu beizlað gæðinga
sína, og var ekki laust við, að
sumir af okkur, sem á bílum
voru litu á þá öfundaraugum,
því hver sá, sem alinn er upp
í sveit, veit hvers virði það er
að sitia á skeiðfráum jó á sum-
arkvöldi.
•
Þegar ég vaknaði morguninn
eftir var sólin komin hátt á loft.
Eg fór fram í eldhús, þar beið
mín matur, sem var hafragraut-
ur, mjólk og brauð. Eftir að
hafa gert matnum góð skil, fór
ég út að búpeningshúsum, sem
stóðu yzt í túnjaðrinum og fór
að hreinsa upp úr heytóft. —
Um kl. 10 kom til mín maður
af næsta bæ. Hann var einn
af stjómarmeðlimum félags okk
ar. Bað hann mig að bregða
fljótt við og koma þegar í veg
fyrir bílinn, er væri á leiðinni
sunnan dalinji, því að hinn ný-
skipaði verkstjóri hefði farið
með eina 8 menn með sér í
vegar spottann á Fljótsheiði,
sem var eftir að mölbera- —
Við hlupum sem við máttum
vestur á veginn. Þegar þangað
kom var bíllinn komin svo hlað
inn mönnum, að varla var á
bætandi. Samt var þrifið rokk-
ur upp á bílpallinn af mörgum
höndum. Haldið var áfram að
Breiðumýri, sem er næsti bær
við veginn, er liggúr upp Fljóts
heiði að austanverðu. Þar áttu
allir að mæta áður en á heiðina
yrði lagt.
Er við komum þangað, voru
Útdælingar allir mættir. Þar
var örlítið staðið við til skrafs
og ráðagerða. — Eitt af því,
sem þar barst milli manna, var
það, að einn höfðingi sveitarinn
ar, er undanfama daga hafði
dvalizt á Akureyri og komið
hafði heim um morguninn,
hefði sagt þær fréttir, að hann
hefði rekizt á Jónas frá Hriflu
þar á götu, og hafði Jónas þeg-
ar vikið talinu að vegavinnu-
deilunni og sagt við hann að
hann yrði að berja helvítis
, ,kommúnistana“ niður. Sveit-
arhöfðingja, sem nóg þótti um
ofstæki Jónasar hafði svarað
því til, að hvorki hann eða ann
ar þyrfti að hugsa sér það, að
berja niður heila sveit. Með
þessar fréttir lögðum við upp
heiðina á þremur bílum, sem
hituðu sig nokkuð végna bratt-
ans og hinna heitu geisla há-
degissólarinnar.
Eftir erfiðan akstur komum
við að malargryfjunni, þar sem
verkfallsbrjótar voru að verki.
Sáum við þar hesta fyrir kerr-
um og bílstjóra úr næstu sveit
með bíl. —•' Formaður „Félags
verkamanna og bænda“, fór
þess á leit við verkfallsbrjóta,
að þeir legðu niður vinnu með-
an ekki væri kunnugt um, af
hvaða ástæðu verkstjóra okkar
var sagt upp. Verkfallsbrjótar
neituðu og kváðust halda áfram
vinnu- Við sáum því, að þarna
varð að beita valdi og var gert
undir forustu formannsins. Hest
ar voru teknir frá kerrunum
og hvolft var af bílnum. Lítils-
háttar sviftingar urðu út af
verkfærum, en hættu brátt, sök
um þess að einum reyndum
bónda varð að orði, að það væri
óþarfi að taka af þeim hand-
verkfæri- — Síðan röðuðum við
okkur þvert yfir veginn, er lá
upp úr gryfjunni svo verkfalls-
brjótum varð það ljóst, að um
enga undanlátssemi af okkar
hálfu var að ræða. Þó var þeim
ekki ljúft að láta sig og hökuðu
um stund eftir skipan hins nýja
verkstjóra. Þá gall einh við úr
okkar hópi, að það værj til-
gangslaust að losa möl, er ekki
færi í veginn. Þá vatt hinn ný-'
skipaði verkstjóri sér að okkur
og hófst nú mikið orðaþjark,
sem entist til loka vinnudags-
ins.
Ekki verður fjölyrt um það,
sem talað var þennan dag. Eg
hygg, að það gefi ekki neinar
nákvæmari skýringar um deilu
þessa.
Kl. 7 e. h. bað verkstjóri verk
fallsbrjóta sína að fara heim
og lét það fylgja með, að þeir
fengju full daglaun. — Óku nú
allir heim. Annar dagur verk-
fallsins var kominn að kvöldi.
•
Næstu tvo daga, er vorh laug
ardagur og sunnudagur, vár
verkfall okkar ekki brotið. Or-
sök þess var sú, að þessa daga
stóð yfir á Akureyri söngmót
„Heklu“. í sveitinni var karla-
kór, er fór á mótið og í honum
voru 6 verkfallsbrjótar, svo að
hinir hafa ekki séð sér fært að
leggja á heiðina. „Félag verka-
manna og bænda“ hafði samt
menn til að fylgjast með öllu
til frekara öryggis.
•
Svo var það á mánudagsmorg
un, fimmta dag verkfallsins, að
eftirlitsmenn „Félags verka-
manna og bænda“ urðu þess
varir, að verkfallsbrjótar óku
upp að Fljótsheiði. Gerðu þeir
okkur þegar aðvart, og brugðu
allir fljótt við. — Það virtist
Framhald á 5. síðu-