Þjóðviljinn - 24.05.1945, Qupperneq 3

Fimmtudagur 24. maí 1945
Þ J Ó Ð VIL J I N N
* I
I.
Búnaðarfræðslan á íslandi á
;sér ekki ýkja langa sögu. Ekki
urðum við samt langt á eftir
öðrum Norðurlandaþjóðum, að
læra að meta gildi hennar.
Lengi framan af voru það þó
einungis þeir framsýnustu, er
gerðu sér grein fyrir nauðsyn
búnaðarfræðslu hér á landi, og
ekki ósjaldan voru það einmitt
sömu mennimir, er einnig á öðr
irm sviðum, mörkuðu dýpst spor
í þjóðlíf okkaráþessusamatíma
bili. Það verður t. d. varla talin
nein sérstök hending að það var
Jón Sigurðsson er hóf máls á
því fyrstur manna, að við þyrft-
um að koma á fót búnaðarskól-
um, og lagði á ráðin um hvernig
þeir skyldu vera. Ritgerð Jóns
um' þetta efni birtist í Nýjum
félagsritum, 9. árg.
Fleiri ágætir menn urðu til
að ljá þessu máli liðsinni, þó
þeir verði ekki taldir hér.
Munu eggjanir þeirra hafa
valdið því að upp úr miðri 19.
öldinni var reynt að stofna hér
búnaðarskóla. Þó að þær til-
raunir rynnu út í sandinn, til
að byrja með, voru þær gott'for
dæmi þeim mönnum er seinna
á öldinni fylgdu þessu máli
fram til sigurs.
Bændastéttin sjálf hafði frem
ur lítinn skilning á þýðingu
búnaðarfræðslunnar, sýndi mál
inu jafnvel fullan fjandskap.
Voru búfræðingar þá óspart
hafðir að spotti, og þóttu ekki
líklegir til að hafa, öðrum frem-
ur, vit á búskap. Eimir ennþá
eftir af þessum öfuguggafiætti,
í sumum héruðum landsins, bó
öllum þorra bændastéttarinnar,
sé löngu ljóst orðið, að betra
sé að hafa einhverja þekkingu
á þeim viðfangsefnum sem hún
stöðugt er að glíma við.
Fyrsti vísir að búnaðarskóla
hér á landi var settur á stofn
veturinn 1852—3, á Frostastöð-
um í Skagafirði. Stofnandi var
Jón Espó'lín, einn þeirra íslend-
inga er fyrstur stundaði búnað-
arnám. Fyrsti íslenzki búfræð-
ingur hét Þórður Þóroddsson.
Hann stundaði búnaðar- og nátt
úrufræðanám í Svíþjóð árin
1773—9 og naut til þess stjórn-
arstyrks. Ekki varð skólinn á
Frostastöðum langlífur, mun
þar mestu hafa valdið fjárskort
ur og skilningsleysi samtíðar-
mannanna. Skömmu seinna, eða
1857, er svo stofnað til búnaðar-
fræðslu í Flatey á Breiðafirði,
en sá skóii lognaðist út af eftir
stuttan tíma. Það er með til-
komu búnaðarskólans í Ólafs-
dal 1880, að fyrsti raurjverulegi
búnaðarskólinn er stofnaður
hér á landi. Það var Torfi
Bjarnason er stofnaði og stýrði
honum. Hafði skólinn stórmikii
áhrif til batnaðar á búnað lands
manna og munu aðrir en Torfi
í Ólafsdal ekki hafa orðið land-
biinaði okkar þarfari, hvorki
fyrr né síðar. Skólirm starfaði
til ársins 1907, og höfðu þá 160
nemendur stundað þar nám.
Um það leyti sem Ólafsdals-
skólinn var stofnaður, var yax-
andi áhugi meðal landsmanna
fyrir stofnun búnaðarskóla.
Hólaskóli er stofnaður árið
1882, Eiðaskóli 1885 og Hvann-
eyrar skóli 1889. Eiðaskóla var
breytt í alþýðuskóla 1918, en

Fræðslan í búnaðarskólunum
verður að brevtast til muna
Athugasemdir
hinir skólamir tveir, að Hólum
og Hvanneyri, starfa enn þann
dag í dag.
Á lögum um bændaskóla hef-
ur nýlega verið gerð sú breyt-
ing, að skólamir skuli vera
þrír. Auk þeirra tveggja sem
fyrir eru, verði reistur skóli fyr-
ir Sunnlendingaf jórðung, og
verður honum sennilega valinn
staður á hinu foma skólasetri!
Skál'holti.
Ekki verður búnaðarfræðsl-
uhnar hérlendis getið að nokkm
gagni, nema gerð sé stuttlega
grein fyrir þætti gróðrarstöðv-
anna í útbreiðslu verklegrar
kunnáttu. Eru það einkum þrjár
gróðrarstöðvar, sem koma þar
við sögu: Gróðrarstöð Ræktun-
arfélags Norðurlands á Akur-
eyri, Gróðrarstöðin í Reykjavík
og Gróðrarstöð Búnaðarfélags
íslands á Sámsstöðum. Fjöl-
margir nemendur búnaðarskól-
anna og aðrir, er ætlað hafa að
géra landbúnað að lífsstarfi,
hafa stundað nám í þessum
gróðrarstöðvum. Má sízt van-
meta þann þátt, er þær hafa átt
í hagnýtari aðferðum og bættri
vinnutækni við landbúnað okk-
ar.
Hefur nú í fáum og ófull-
komnum dráttum verið gero
grein fyrir sögu búnaðarfræðsl-
unnar hér hjá okkur, og skal
þá bent á, hvers henni í sínu
núverandi formi er vant, til að
geta fullnægt því hlutverki sem
henni er ætlað að gegna í þjóð-
lífinu: að skila árlega álitlegum
hóp tækniþjálfaðra og sérfróðra
manna, er séu líklegir til að
efla gengi landbúnaðarins; gera
hann hæfan til að leysa af hönd
um sitt h’utverk í þjóðarbú-
skapnum.
Síðar verður svo bent á þær
breytmgar, sem gera verður á
skólunum ti.' að þeir verði þessu
hlutverki vaxnir.
II.
Inntökuskilyrði samkvæmt
reglugerð bændaskólanna eru
þessi: 1. að umsækjandi sé
fullra 18 ára. Þó getur skóla-
stjóri veitt undanþágu frá
þessu, ef sérstakar ástæður
mæla með því; 2. að hann hafi
unnið eitt ár við landbúnað eft-
ir fermingaraldur. Auk þess
eru venjulega ákvæði um inn-
göngu í skóla, s. s. óflekkað
manno.rð o. s. frv. Af þessu
sést að ekki er gert ráð fyrir að
umsækjendur um yngri deild
bændaskólanna hafi fengið aðra
menntun en þá, sem veitt er í
bamaskólum.
Námstíminn er þrjú missiri,
tveggja vetra bóklegt nám og
verklegt nám eitt sumar. Fyrri
námsvefrinum er að miklu leyti
varið til að kenna eitt'hvert
hrafl almennra fræða, vitaskuld
í mikið smærri stíl en í héraðs-
og íillögur um ísler
og gagnfræðaskólum, þar ,sem
því námi eru ætlaðir tveir til
þrír vetur en í búnaðarskólun-
um aðeins einn, en auk þess
kenndar námsgreinar er til-
heyra sémámiriu.
Seinni námsveturinn er nær
eingöngu helgaður sérnáminu.
Höfuðáherzla lögð á kennslu í
jarðræktar- og búfjárræktar-
fræði, hvorttveggja yfirgrips
miklar námsgreinar, auk þess
margar aðrar er tilheyra sér-
náminu og taka upp mikinn
tíma.
Hverjum sem kynnzt hefur
þessum námsháttum, ætti að
vera ljóst að ekki myndiafveita
tveimur vetrum eingöngu helg-
aða sémáminu, ef vænta mætti
tilætlaðs árangurs. Rétt er að
benda á viðvíkjandi náminu í
almennu fögunum, að meðal
nemenda bændaskólanna em á-
vallt fleiri eða færri sem stund
að hafa nám við héraðs- eða
gagnfræðaskóla. Þetta hefur
freistað margrá til að sækja um
upptöku í eldri deildirnar. En
þá er þess að gæta, að almenna-
og faglega náminu er eklci skipt
á milli deilda, þannig að sér-
námið sé aðeins 1 eldri deild,
enda mundi það þrengja kosti
sémámsins um of.
Enginn vafi leikur á því að
líta ber á bændaskólana sem
sérskóla, er eigi hliðstæðu hlut-
verki að gegna og t. d.
kennaraskólar, verzlunarskólar,
stýrimannaskólar og iðnskólar,
eri þó öllu yfirgripsmeira. Eins
og nú er háttað fyrirkomulagi
bændaskólanna, litur út fyrir
að þeir eigi að vera bæði lýð-
skólar og sérskólar, en er of
þröngur stakkur skorinn til að
geta gegnt þeim hlutverkum
báðum, svo að vel sé. Kemur
að litlu haldi þó vel menntaðir
menn í sinni grein, annist
kennsluna, ef námshættir skól-
anna eru þeim ekki viðráðan-
legir.
Búnaðarfræðslan er tvíþætt
og verður ekki á milli greint
hvor þátturinn er mikilvægarr.
Þó er bóklegu fræðslunni ætl-
aðir tveir vetur, en þeirri verk-
legu að mestu leyti aðeins eitt
sumar. Það veitir því ekki af að
sá tími sé notaður vel og ekki
eytt við störf sem búast má
við að nemendurnir hafi áður
stundað og tileinkað sér réttar
aðferðir við.
Nú er svo ráð fyrir gert I
lögum um bændaskóla, að nem
endur þeirra vinni á skólabú-
unum verknámstímann og
gangi þar að öllum algengum
störfum, alveg án tillits til þess
hvort þeir hafi unnið sömu eða
svipuð störf áður. Af þessu leið
ir, að fleiri og fleiri nemendur
fá undanbágu frá að dvelja á
skólabúunum allan sumartím-
ann, en stunda aðeins verklegt
nám stuttan tíma að vorinu við
zka bændaskóla eftir
venjuleg vorverk og jarðafoætur
á skólabúinu.
í reglugerð bændaskólanna er
lagt svo fyrir, að á skólabúun-
um fari fram „hagnýtar tilraun
ir í jarðrækt og búfjárrækt.“
Þetta er viðurkenning á því að
búfræðinemum sé hin mesta
nauðsyn að kunna nokkur skil
á tilraunastarfi og þeim lær-
dómum er af því má draga.
Þær niðurstöður er hinar stærri
tilraunastöðvar korpast að, eru
í flestum tilfellum meira eða
minna staðbundnar, og því brýn
þörf fyrir einstaka bændur að
geta ísambandiviðeiginbúrekst
ur, gert einföldustu tilraunir í
jarðrækt og búfjárrækt og
kunna að gera sér rétta grein
fyrir niðurstöðunum.
Fjölbreytt tilraunastarfsemi
með góðum árangri, er vandrek
in á skólabúunum, og ber þar
fleira en eitt til. Veldur þar
mestu, að búrekstrinum er fyrst
og fremst hagað þannig að
1 harrn „beri sig“, í stað þess að
vera raunverulegt kennslutæki
nemendanna.
Jafnframt tilraunastarfsem-
inni verður að fara fram ýtar-
leg kennsla í meðferð nýtízku
búvéla og aukinni vinnutækni.
En þetta er mjög mikið van-
rækt, af sömu ástæðum og til-
raunastarfsemin.
Niðurstaðan verður sú, að
ekki er að vænta eins mikils
árangurs af verklega náminu
og vera ætti, til þess er eitt
stutt vomámskeið ekki full-
nægjandi kennsla, auk þess
sem fullkomin verkleg kennsla
samræmist illa núverandi
rekstrarfyrirkomulagi skólabú
anna.
III.
Þær breytingar sem ég tel að
gera verði á námsháttum og
fyrirkomulagi bændaskólanna
eru í stuttu máli þær sem nú
skal greina.
Það er þá fyrst, að fullnað-
arpróf frá héraðs- eða gagn-
fræðaskóla, verði gert að inn-
tökuskilyrði við bændaskólana.
Sérnámið verði aukið sem svar
ar því er sleppt verður af al-
mennum námsfögum. Kennsl-
an í búf járfræði verði aukin frá
því sem nú er, einkum í kyn-
bótafræði og bóklegt og verk-
legt nám í dýralækningum.
Þessar greinar búfjárfræðinnar
er ekki lögð nægileg rækt við
í bændaskólunum. Kennsluna í
jarðræktarfræði þárf einnig að
auka að miklum mun. Athug-
andi er hvort ekki væri heppi-
legra að verja seinni námsvetr-
inum einvörðungu til námsins
í jarðræktar- og búfjárræktar-
fræði. en aðrar námsgreinar
sem nú eru kenndar þann vet-
ur, yrðu eftirleiðis kenndar
fyrri veturinn. enda má segja
búfræðinema
að þær séu flestar eða allar
einskonar undirbúningur undir
námið í jarðræktar- og búf jár-
ræktarfræði.
Þó að miklar breytingar þurfi
að gera á bóklega náminu við
bændaskólana, þarf þó erinþá
gagngerðari breytingar á því
verklega. Það verður sennilega
ekki hjá því komist að færa
verklega námið að mestu eða
öllu leyti út fyrir takmörk skól-
anna. Enda mun heimild fyrir
að gera það, ef betur þykir
henta. Að ég tel þessa breyt-
ingu nauðsjmlega stafar af því
sem ég raunar hef áður skýrt
frá, að skólabúin hafa ekki
með núverandi fyrirkomulági.
skilyrði til að vera kennslutæki,
hinsvegar mundu vera ýmis
vandkvæði á að fá þeim breytt
í það horf.
Það virðist vera eðlilegast að
gróðrarstöðvunum verði falið
að annast verklegu kennsluna.
Við höfum nú tvær gróðrar-
stöðvar, sem geta tekið hana að
sér, á Sámsstöðum og Akureyri.
I ráði er að bæta tveimur við,
annarri á Vestfjörðum en hinni
á Austurlandi. Væri þessum
gróðrarstöðvum séð fyrir nægi-
legu rekstursfé, hefðu þær mun
betri aðstöðu til að taka að'sér
verklegu kennsluna, en bænda-
skólarnir hafa nú. Gróðrarstöðv
arnar á Akureyri og Sámsstöð-
um, hafa um langt skeið rekið
víðtæka tilraunastarfsemi, þó
að fjárskortur hafi mjög haml-
að starfi þeirra, og einnig því að
fleiri tilraunastöðvar yrðu sett-
ar á stofn.
Gerum ráð fyrir að hórfið
verði að því ráði að fela gróðr-
arstöðvunum verklegu kennsl ■
una. Hvað ber þá að leggja höf-
uðáherzlu á við verknámið? Þvi
er fljótsvarað. Höfuðáherzlu ber
að leggja á meiri vinnutækni,
aukin afköst og hverskonar til-
raunastarfsemi. Það verður að
kenna meðferð nýtízku búvéla,
og að nota þær á sem hagkvæm
astan hátt til aukinna vinnuaf-
kasta. Margvíslegar tilraunir i
jarðrækt og búfjárrækt, og
kenna uppgjör þeirra tilrauna.
Eg get hugsað mér að nemend-
um skólanna yrði skipt niður
á gróðraretöðvarnar eftir þeirri
megim-eglu að þeir stunduðu
námið í þeim landsfjórðungi
sem likur væru fyrir að yrði
þeirra framtíðarheimkynni.
Hverjum landsfjórðungi hentar
sérstök búskaparaðferð. að
vissu leyti, og verður að taka
tillit til þess við verknámið.
Þá vil ég fara nokkrum orðum
um' hversvegna leggja ber mik-
ið kapp á meiri vinnutækni og
þar með aukin afköst í búnaði.
Það er viðurkennt að landbún-
aður hér á landi, sé langt á eftir
öðrum atvinnuvegum okkar
hvað vinnutækni snertir, og við
Framhald á 5. síðu. •