Þjóðviljinn - 04.12.1945, Page 3

Þriðjudagur 4. des. 1945. ÞJÓÐVILJINN 3
*• —LJJLL . ‘ ~ ' ' , lilll.......... "I-1...1 . 11 L1 '
si útvarpsins og vestrænt
Þau' tíðindi gerðust fyrir
nokkrum vikum, að hinir
sagt, að útvarpsráð tryggði
hlutleysi útvarpsins, svo að
I útvar
visu feður í útvarpsráði tóku
rögg á sig og björguðu hlut-
leysi ríkisútvarpsins úr bráð-
um háska. En hið háa ráð
leysti ekki aðeins hlutleysi
stofnunarinnar úr tröllahönd
um. Það bjargaði einnig vest-
rænu lýðræði, og hefur marg
ur orðið frægur af minna.
Þau voru tildrög þessa
frelsisstríðs, er útvarpsráð
háði upp á eigin spýtur, eft-
ir að vopn höfðu verið slíðr-
uð i Evrópu og Asíu, að einn
af starfsmönnum útvarpsins,
Björn Franzson, hafði flutt
erindi um lýðræði nútímans,
austrænt lýðræði og vest-
rænt, og túlkað málstað
hvors tveggja- Útvarpsráði
varð svo mikið um þetta, að
það brá við hið skjótasta og
samþykkti að svipta Björn
Franzson því starfi að flytja
f'mmtudagserindi útvarpsins
um erlend tíðindi. í stað hans
varð fyrir valinu Einar Ás-
mundsson lögfræðingur, góð-
ur og gegn Sjálfstæðismaður.
Alþýðublaðið fagnaði mjög
mannaskiptunum og kvað
Einar Ásmundsson vera eink-
ar kunnugan alþjóðamálum.
Lögfræðingurinn lét það
verða sitt fyrsta embættis-
verk í útvarpinu að segja
rangt frá málefnum Kína-
veldis.
Það horfir aldrei til
heilla er höfuðið bilar
Mér er ekki kunnugt um,
að útvarpsráð hafi opinber-
lega greint frá ástæðum að
samþykkt sinni, enda mun
því víst ekki bera skylda til
þess. Hins vegar hafa blöð
borgaraflokkanna, einkum
Alþýðublaðið og Vísir, verið
ómyrk í máli um þetta efni,
og nú hefur Morgunblaðið
loks rof.ð þögn sína og greint
ástæðurnar. Telja verður. að
ritstjóri Morgunblaðsins túlki
rétt skoðanir meirihluta út-
varpsráðs, enda þótt ummæli
blaðsins beri auk þess vitni
um allfreklegan kosninga-
skjálfta. Það er kunnara en
frá þurfi að segja, að kosn-
ingabarátta Morgunblaðsns
er háð með þeim hætti. að
ókunnugir mættu ætla að
Sjálfstæðisflokkurinn væri
að berjast um báejarstjórnar-
meirihlutann í allri Austur-
Evrópu, en ekki í Revkjavík
einni, og er því ekki nema
eðl legt, þótt stundum slái út
í fyrir formælendum flokks-
ins.
Morgunblaðið ber komm-
únista (þ. e. í þetta skinti
Björn Franzson) þeim sök-
um, að þeir reki áróður í út-
varninu fyrir austrænu ein-
ræði. Þeir misnoti einnig út-
varpið til að „innprenta al-
menningi rangar hugmyndir
um eðli lýðræðisins“. Þess
vegna hafi það verið sjálf-
þetta mikla menningartæki
yrði ekki misnotað til póli-
tísks áróðurs, hvað þá held-
ur til „að halda að fólkinu al
gerum ósann'ndum og blekk
ingum varðandi hin þýðing-
armestu mál“. Svo sem sjá
má af þessu, er engin dul
dregin á það, hvílíkar höfuð-
syndir Björn Franzson hefur
drýgt: hlutleysisbrot og fals-
túlkahir á lýðræðinu!
Erindi Björns Franzsonar,
þau er hér um ræðir, hafa
birzt á prenti, og geta allir,
sem þjást ekki bæði af of-
heyrnun og ofsjónum, geng-
'ð úr skugga um það, hvað
hæft er í þessum áburði. Eg
hef lesið erindin þrisvar, og
satt að segja fellur mér all-
ur ketill í eld, er ég hugsa
til þess, hvernig skynjunum
ritstjóra Morgun-blaðsins er
far!ð. Eg mundi ráða honum
að leita sér lækninga, ef ég
vissi ekki, að maðurinn ger-
ir sig skynvilltan í pólitísk-
um tilgangi, og má þá segja.
að flestu sé fórnað fyrir bæj-
arstjórnarmeiriblutann í
Reykjavík. í rauninni væri
ástæðulaust að gera veður
út af þessu, ef þessi skyn-
villa Valtýs Stefánssonar
væri einkasjúkdómur hans,
en þar sem meiri hluti út-
varpsráðs hefur tekið sótt-
ina, þá er þetta orðið þjóð-
mál og vandamál. Það horf-
'r aldrei til heilla, er höfuðið
bilar á stofnunum þjóðarinn-
ar.
Það fylgir vandi veg-
semd
Erindi Björns Franzsonar
voru samin og flutt á þann
veg, að engum normal manni
gat flogið í hug, að spjöll
hefðu verið framin á hinum
heilaga jómfrúdómi, sem heit
ir Hlutleysi útvarpsins. En
senatorar útvarpsráðs voru á
öðru máli- Föðurlandið var í
hættu statt. Óvinurinn stóð
ekki aðeins úti fyrir borgar-
hliðunum. Hann var kominn
vfir múra stofnunarinnar.
Með sameiginlegu átaki var
fjandmanninum varpað út.
Aldrei skvldi það vitnast, að
útvarpsráð hefði leyft starfs-
mönnum sínum að svívirða
hlutleysið og falsa lýðræðið.
En hinir vísu feður út-
varnsráðs og kurteisu riddar-
ar lýðræðis'ns gleymdu einu.
Þeir gleymdu hinu forna
kjörorði franskra aðals-
manna: noblesse oblige —
það fylgir vandi végsemd að-
alsmannsins! Og það er ekki
heldur vandalaust að vera
falslaus málsvari vestræns
lýðræðis, þótt ekki sé nema
í útvarpsráði. Eg vona að ég
falsi ekki eðli þess lýðræðis,
er Morgunblaðið og útvarps-
ráð bera svo mjög fyrir
brjósti, er ég staðhæfi, að
vandinn sé einfaldlega sá, að
leyfa hverjum manni. mál-
frelsi, án þess að varði vít-
um, ef hann beitir því eins
og siðaður maður og fer ekki
þjóðfélaginu að voða. Á
venjulegum tímum getur
vestrænt lýðræði ekki sett
málfrelsi manna aðra skil-
mála. Útvarpið getur ekki
heldur þrengt meir að kosti
manna í þessum efnum,
nema að því leyti, að það
verður að krefjast þess, að
erindin séu svo samin, að
efni og formi, að boðleg séu
hlustendum.
En íslenzka ríkisútvarp-
ið virðist æði grýtt jörð
Hvernig verða erindi
Björns Franzsonar við þess-
um skilmálum vestræns lýð-
ræðis? Eg hygg, að fáir út-
varpsfyrirlestrar hafi staðizt
þessa raun með meiri prýði.
Erindin eru vel og skipulega
Eftir
Sverri Kristjánsson
samin, á óvenjulega vönduðu
máli, og veita mikinn og
sannan fóðleik um það efni,
sem um er rætt. Fyrirlesar-
inn telur upp rök þeirra, sem
mæla með vestrænu lýðræði,
og hinna, sem eru formæl-
endur hins austræna. Sjálf-
ur leggur hann á það engan
dóm, hvor hafi meira til síns
máls. Allur blær erindanna
er hinn prúðasti, kaldur og
óhlutdrægur. Persónulegar
skoðanir sínar lætur hann
aðeins í ljós, er hann óskar
þess, að friður og eindrægni
megi haldast með hinum sam
einuðu þjóðum á þeim ár-
um, er nú fara í hönd, svo
sem verið hefur, er þær voru
vígsnautar. Varla verður
þessi ósk hans talin þjóð-
hættulegri en t. d. bænir
prestanna í útvarpsmessum
fyrir forsetanum, ríkisstjórn-
inni og atvinnuvegum lands
vors. Hver hleypidómalaus
maður hlýtur því að komast
að þeirri niðurstöðu, að eng-
inn guðsmaður útvarpsins,
vígður né óvígður, hefði get-
að flutt fallegri og siðlegri
erindi- Hverju ríkisútvarpi í
heimi hefði mátt vera sómi
og þökk að starfsmanni, er
gat flutt svo ágæta og mis-
fellulausa fyrirlestra um
mál, sem útvarpið í sinni
hlutlausu blygðun mun senni
lega flokka undir feimnis-
mál. En íslenzka ríkisútvarp
ið virðist vera æði grýtt
jörð. Þó skal þess getið, að
erindin hafa borið nokkurn
ávöxt á þessum harðbala. Á
þeim degi, er Björn Franz-
son var dæmdur til sektar,
urðu tveir guðfræðingar vin-
ir í útvarpsráði.
Engum dettur í hug að
hneykslast
Útvarpsráð er svo sk'pað, að
allir íslenzkir stjórnmála-
flokkar eiga þar fulltrúa.
Þessi sk'.pan er sýnilega til
þess gerð, að hlutur þeirra
flokka, sem skipta sveitum
meðal þjóðarinnar, verði ekki
með öllu fyrir borð borinn.
í annan stað hefur það verið
venja, að minnsta kosti hin
9Íðari ár, að útvarpið hefur
verið vettvangur sundurleit-
ustu lífsskoðana og félags-
legra og pólitískra hug-
mynda. Þó hefur á stríðs-
árunum verið gerð sú ' und-
antekning, að mannfjandsam
legar skoðanir nazista hafa
ekki átt þar griðastað, og
munu víst fáir verða til að
lasta útvarpið fyrir slíkt
„hlutleys'.sbrot“. Að öðru
leyti hafa nálega allir fengið
að hasla sér völl i útvarp-
inu, flokkar og stéttir, guð-
spekingar og andahyggju-
menn, náttúrulæknar og spá
menn. Allir hafa þeir fengið
að dusta rekkjuvoðir sínar
framan í hlustendur, ávarp-
að söfnuði sína og útbreitt
kenningar sínar meðal hinna
lítiltrúuðu. Og þótt söfnuð-
urinn hafi ekki verið fjöl-
mennari en fyrirlesarinn
einn, þá hefur útvarpsráð í
sinni hlutlausu mildi leyft
eintal sálarinnar við hljóð-
nemann. Jónas Guðmurids-
son. sem elskar ísrael jafn
mikið og hann hatar Rússa,
fær að boða lýðnum dulræn-
ar sögurannsóknir á kvöld-
vökunni, átölulaust af út-
varpsráði, enda braut hann
hvorki reglur hlutleysisins né
vestræns lýðræðis, heldur
aðeins ‘hrygglengjuna í
mannlegri skynsemi. Engum
dettur í hug að hneykslast á
bessu, jáfnvel ekki kommún-
istum, sem þykja þó ekki sér1
lega frjálslyndir meðal vest-
rænna lýðræðissinna. Eg hef
til dæmis óblandna ánægju
af að hlusta á áróður þjóð-
kirkjunnar á sunnudlögum,
svo að ég tali ekki um á-
róður hinna guðlegu og dul-
rænu leikmanna útvarps-
ins á virkum dögum vikunn-
ar.
t ríkisútvarpinu má tala
um alla hluti á himni og
jörðu nema eitt —
En hlutleysi’ útvarpsins
virðast vera takmörk sett,
ekki síður en langlundargeði
Drottins. í ríkisútvarpinu
má tala um alla hluti á
himni og jörðu nema eitt:
stjórnarfar Ráðstjórnarríkj-
anna. Og til frekari öryggis
hefur bannsvæðið verið auk
ið um þau lönd, sem eru
grannar þeirra í vestri og
telja um 100 milljónir íbúa.
Á þessu tundursprengju-
svæði, — fimmtungi jarðar-
innar —, virðist útvarpsráði
ótryggt að sigla s'.nni hlut-
lausu gnoð. Og þegar starfs-
maður útvarpsins gerist svo
djarfur að greina satt og rétt
frá stjórnarhögum þessara
landa, þá er hann settur á
vítaskrá stofnunarinnar og
tekið af honum siglingaleyf-
ið. Hafi hann einnig verið
svo ósvífinn að segja frá
þeirri skoðun, sem algeng er
meðal fremstu formælenda
vestræns lýðræðis, að mjög
skorti á efnahagslegt lýðræði
í vestrænum lýðræðislönd-
um, þá er hann sakaður um
fölsun á eðli lýðræðisins-
Það vildi nú svo einkenni-
lega til, að ekki óskeleggari
málsvari vestræns lýðræðis
en Per Albin Hansson, for-
sætisráðherra Svía, flutti
ræðu um líkt leyti og Björn
Franzson og lýsti því yfir, að
flokkur sinn hefði sett efna-
hagslegt lýðræði efst á dag-
skrá hjá sér, og mundi hið
borgaralega þjóðfélag verða
að sætta sig við*það á sama
hátt og það hefði aðhyllkt
stjórnmálalegt lýðræði. Ekki
er kunnugt um, að útvarps-
stofnanir Svíþjóðar hafi trufl
azt af þessari ræðu, og væri
útvarpsráðinu íslenzka hollt
að læra af frændþjóð vorri
ofurlítið meiri geðró og skan-
stillingu, þegar um þessi mál
er að ræða. Yfirleitt virðist
Útvarpsráði vera mikil þörf
á að endurskoða hlutverk
sitt. Þótt það sé skipað full-
trúum stjórnmálaflokkanna,
þá er ekki þar með sagt, að
það eigi að láta pólitíska
hleypidóma meirihlutans
skera starfsemi stofnunarinn
ar svo þröngan stakk, -að
hann sé eingöngu miðaður
við vöxt hinna gleiðmynntu
pervisa vissra stjórnmála-
blaða, sem reisa óp að hverj-
um manni, er notar ekki
sama munnsöfnuð um félags-
leg og pólitísk vandamál nú-
tírnans og kurteisi þykir í
dálkum þeirra. Þessir fáu
hávaðamenn kalla sig „al-
menning“ og „rödd þjóðar-
innar“ og reka fulltrúa sína í
Útvarpsráði til að þverbrjóta
meginreglur lýðræðis og hlut
leysis, vestrænu lýðræði til
óþurftar og sjálfum sér til
m'nnkunnar og athlægis. En
það fer fjarri því, að þeir
túlki raddir almennings. Al-
menningur krefst bess, að út-
varpið veiti óhlutdræga
fræðslu um málefni þessa
heims, ekki síður en um mál-
efni annars heims, sem virð
ast vera í góðum höndum,
og meðal þeirra málefna, sem
almenningur vill forvitnast
um, er hið „austræna lýð-
ræði“, sem meiri hluta út-
varpsráðs flökrar svo mjög
við. Sök Björns Franzsonar
var í því fólgin, að hann
skýrði frá lýðræðistilhögun
austrænna þjóða, án þess að
veita þeim um leið þau asna-
Framhald á 6. síðu.