Þjóðviljinn - 22.12.1945, Síða 4

ÞJÓÐVILJINN
Laugardagur 22, des. 1945.
JÓtgefandi: gameiningarfiokkur alþýðu — Sósíalistaflokkurinn
Hitsijón og ábyrgðarmaður: gigurður Quðmundsson.
Stjórnmálaritstjórar: Einar Olgeirsson, Sigfús Sigurhjartarson.
Ritstjórnarskrifstofa: Austurstræti 12, sími 2270. (Eftir kl.
19.00 2184).
Afgreiðsla: Skólavörðustíg 19, sími 2184.
Auglýsingar.: Skólayörðustíg 19, sími 6399.
Prentsmiðjusími 2184.
Áskriftarverð: í Reykjavík og nágrenni: Rr. 6.00 á mánuði.
Úti á landi: Kr. 5.00 á, m,ánuði.
Prentsmjðja Þjóðviljans h. í.
Bannið á freðfisksölu í Bretlandi og
brezk-ameríska lánið
Það er nauðsynlegt fyrir oss Íslendinga, að gera oss
þess sem skýrasta grein, hvað er að gerast í viðskiptaheim-
inum og hver áhrif það hefur á viðsjcipti vor við aðra. Það
er t. d. auðséð að beint samband er á milli banns Breta
á freðfisksölu íslendinga í Bretlandi og brezk-ameríska
lánssamningsins. Við skulum nú reyna að rekja það sam-
band.
Bretar höfðu meðan stríðið stóð einbeitt allri framleiðslu-
orku; sinni að styrjöldinni. Þeir 'höfðu stórminnkað út-
flutning sinn og því stóðu þeir uppi, er stríðinu lauk, með
ægilega óhagstæðan verzlunarjöfnuð og missta markaði.
Núna er ástandið þannig að mismunurinn á verðmæti
þeirra matvæla og hráefna, sem Bretland kaupir, og út-
flutningsafurðanna, er það selur, er 600 milljónir sterlings-
punda á ári.
Bretar höfðu vænst þess að Bandaríkin myndu láta þá
fá stórt lán, — að nokkru leyti jafnvel gjöf, — og vaxta-
laust. Þeir höfðu vænst þess að Bandaríkin tækju tillit
til hinna miklu fóma þeirra og hins, að það ér nauðsyn-
legt fyrir heimsviðskiptin að Bretland komist sem allra
fyrst aftur á laggirnar sem mikill markaður og öruggt
framleiðsluland.
En Bandaríkin gátu fyrirskrifað skilmálana og skamm-
sýnin réð of miklu í þeim. Það hefur orðið ofar hjá þeim
Bandaríkjamönnum, er skilmálunum réðu, að hagnýta sér
að nokkru neyð Breta, en að marka eins djarfa og víð-
sýna viðskiptastefnu og heimurinn nú þarf.
Fyrir Breta var hins vegar ekki um neitt annað að
ræða en samþykkja. Allt var betra en ekkert lán að fá.
Bretar höfðu beðið með að ákvarða viðskiptastefnu sína
gagnvart öðrum þjóðum, unz séð varð hvaða viðskipta-
stefnu Bandaríkin fyrirskrifuðu þeim. Og nú standa Bretar
gagnvart þeirri staðreynd að verða að skera niður inn-
flutninginn og auka útflutninginn, — beita þeim ráðstöf-
unum, sem alltaf skapa og auka viðskiptakreppur. Og auk
þess verða þeir að haga viðskiptapólitík sinni í framtíð-
inni með tilliti til þess, að þeir verða að greiða Banda-
ríkjunum lán að upphæð 1000 milljónir punda og endur-
greiða Indlandi, samveldislöndunum og fleiri löndum að
nokkru, stundum í erlendri mynt, 4000 milljónir punda,
sem nú eru bundin.
Nú fáum við íslendingar m. a. að kenna á „niðurskurð-
ar“ — eða „sparnaðar“-pólitík þeirri, sem Bandaríkja-
menn hafa knúð Breta til að beita. Vér beitum sem rök-
um við Breta þvi, að vér höfum unnið fyrir þá í heims-.
styrjöldinni. Bretar beittu sömu rökum við Bandaríkin. Það
nar daufheyrzt við þeim. Bandaríkin eru sterkari en Bret-
ar, Bretar sterkari en vér.
Bandaríkin hafa nú sem ríkasta land heimsins forustu
í viðskiptapólitík auðvaldsheimsins. Því fylgir þung á-
byrgð. Bandaríkin segjast vilja frjáls viðskipti og til-
gangur Bretton Woods sáttmálans, sem ísland nú hefur
gerst aðilji að, er að tryggja þau. En skilyrðið til þess
að tryggja að frjáls viðskipti leiði ekki aftur kreppu yfir
heimirm, er að atvinnuleysinu sé útrýmt í öllum löndum.
Og fyrst og fremst ríður á J>ví að Bandaríkin tryggi öil-
um sírmm þegnum atvinnu og stóraukna kaupgetu, því
ef þau gera það;.ekki, þá skellur. á kreppa hjá þeim eftir
2—3 ár, enn ægilegri en kreppan 1929. Og sú kreppa myndi

rvdrc
Svo sem kunnugt er, hefur
Sjálfstæðisflokkurinn hús í
smíðum. Þetta hús er ekkert
sérlega stórt, aðallega einn sam-
komusalur, ein hæð. Og það er
byffg't úr ótraustu efni, holsteini.
enda ekki ætlað til frambúðar,
það er bráðabirgðahus, einskonar
Iúxusbraggi. Nú mætti ætla, að
Sjálfstæðisflokknum með öllum
sinum stríðsgróðamilljóiierum
hefði ekki vaxið í augum að
koma upp þessu einnar hæðar
bráðabirgðahúsi af eigin ram-
leik, t. d. með frjálsum samskot-
um innan flokksins. En framtak
þessara forvígismanna einka-
framtaksins entist ekki saman-
lagt til að koma upp einu smá-
húsi. Fátæklingarnir urðu að
koma til hjálpar, borga brúsann
eins og ævinlega.
•
Og það var efnt til happdrætt-
is. En hvers konar vinningsvon
var nú líklegust til að lokka
fimmkaliinn upp úr vasa fátæk-
lingsins? Kannski misserisdvöl í
lúxushóteli á Flórídaskaga?
Kanhski farmiði fyrir tvo um-
hverfis hnöttinn? Slíkir vinn-
ingar væru að vísu dásamleg æv-
intýri þeim, sem hlytu, en hvað
væru þeir þó á móti einni ibúð í
Ileykjavík? Hugsið ykkur allar
þær þúsundir Reykvíkinga, sem
ekki geta eignazt þak yfir höf-
uðið og búa við okurieigu: Hugs-
ið ykkur alia braggabúana! Hver
myndi teija sig hafa efni á að
sleppa möguleikanum, hversu
smár, sem hnnn kynni að vera,
til að hljóta hið óviðjafnanlega
hnoss: eina íbúð í Reykjavík?
•
Húsnæðiseklan í Reykjavík er
fyrst og síðast verk Sjálfstæðis-
fiokksins og henni verður haldið
við af lionum, svo lengi sem
hann hefur bolmagn tij. Þpgar
skortur er á húsúm, eru hús-
byggingar gróðavænlegur at-
vinnuvegur, og þennan ágæta at-
vinnuveg vili Sjálfstæðisflokkur-
inn ekki með nokkru móti skerða
fremur en hann vill skerða gróða
útgerðarmanna með því að Iáta
bæi eða ríki gera út togara.
Þetta vita allir, og engum dettur
í hug, að ráðin verði bót á liús-
næðiseklunni, meðan Sjálfstæðis-
flokkurinn fer með völdin í bæj-
armálunum. Þess vegna má bú-
ast við því;’ að húsnæðisleysingj-
arnir stuðli að því með atkvæð-
um sínum að hrinda meirihluta-
valdi Sjáifstæðisflokksins nú í
kosningunum. En þessum góða
flokki nmn þykja hiýða, að hann
sé leystur út með gjöfum.
•
Og íbúðin góða er keypt í
vissu þess, að hér sé um að
ræða áhættulaust fyrirtæki,
meira að segja góðan „business".
Braggabúarnir kaupa miðana,
peningarnir streyma inn, og
það er hægt að borga bæði íbúð-
Ferðabók Sveins Pálssoiiar
Ferðabók Sveins Pálssonar.
Dagbækur og ritgerðir 1791—
1797. — Snælandsútgáfan. —
Reykjavík Í945.
Hálfa aðra öld lágu liand-
rit eins merkasta manns ís-
lenzkra náttúrufræða í
handriti án þess að komast
á prent, og það meira að
segja rit er birtu uppgötvan
ir í náttúruvisindum, sém
hlotið hefðu athygli fræði
manna um allan heim, og
aflað höfundi, Sveini Páls-
syni, frægðar og viðurkenn-
ingar í heimi vísindanna.
Nú fyrst, laust fyrir miöja
tuttugustu öld, eru hin
gagnmerku náttúrufræöirit
þessa ágæta íslendings gef.
in út, en eins og til að bæta
nokkuð fyrir vanrækslu lið-
inna kynslóða með svo vönd
uðum hætti, að mér finnst
aöeins eitt á vanta: Að
Sveinn Pálsson gæti risið
upp úr gröf sinni og séð rit
sín, sem hann lézt frá ó-
prentuðum, í svo veglegum
búningi.
*
Sveinn Pálsson er Skag
firðingur að ætt, fæddur 25.
apríl 1762, brautskráðist úr
Hólaskóla tvítugur, og fór
til læknisfræðináms hjá
Jóni Sveinssyni landlækni
að Nesi við Seltjörn 1783 og
er þar til 1787 að’ hann sigl
ir til Kaupmannahafnar tii
háskólanáms í læknisfræði
stórhuga en sárfátækur. Þar
opnast honum, eins og
mörgum Frónbúa fyrr og
síðar, nýir heimar lærdóm0.
og lífs. Hneigðist Sveinn að
náttúrufræðum, og tók
hann próf í þeim með góð-
um vitnisburöi sumarið
1791. Fékk hann þá þegar
styrk til rannsóknarferða
um ísland 1 4 ár, og ritar
ýtarlega skýrslu um feröir
sínar og athuganir í dag
bókarformi. Haustiö 1794 er
Sveinn sviptur styrknum.
Honum breest líka von um
kennslu við Latínuskólann í
Reykiavík. Það verður úr,
að hann byrjar búskap,
kvænist Þórunni, dóttur
Bjarna Pálssonar landlækn-
isl795, og reisa þau bú vor-
ina og Sjálfstæðishúsið. Utkom-
an verður því sú. að húsnæðis-
leysingjar og' braggabúar gefa
Sjálfstæðisflokknum eins konar
lúxusbragga, vafalaust í þeirri
bjargföstu trú, að það sé skiln-
aðargjöf, en hið fróðiega í mál-
inu er, að þiggjandinn tekur á-
reiðanlega við gjöfinni án þess að
roðna.
einmitt vegna forustu Bandaríkjanna breiðast til annarra
landa og verða að heimskreppu, er þessi lönd eru tengd
saman, viðskiptalega með Bretton Woods sáttmálanum.
Vér íslendingar þurfum að fylgjast vel með í því, sem
er að gerast í þessum málum. Vér verðum að herða um all-
an helming tilraunir vorar til þess að vmna markaði í
sem flestum löndum, .allt-frá Bandaríkjunum til, Sovét-
ríkjann'a og í öltum. þeim, sem þar eru á milli, til þess
að skapa hinn örugga viðskiptalega- grundvöll fyrir stefnu
vora: atvinnu handa öllum.
ið 1796 að Yzta-Skála und-
ir Eyjafjöllum en flytja ár-
ið eftir að Kotmúla í Fljóts-
hlíð og búa þar til 1809. Ár-
ið 1800 fær Sveinn veitingu
fyrir nýstofnuðu læknishér-
aði í þrem austustu sýslum
Suöuramtsins ásamt Vest
mannaeyjum, en þá voru
aöeins þrír læKnar aðrir á
landinu áUk iandlæknis.
Var þetta mjög erfitt em-
bætti, sem geta má nærri,
varð Sveinn maigsinnis að
fara út fyrir takmörk þessa
myndarlega „læknishéraös“,
t. d. læknisferðir til Reykja-
víkur. Hann er settur land-
læknir 1803 en látinn þoka
árið eftir fyrir dönskum
manni, sem haíði p;ofskír-
teini upp á vasann. Jafn-
hliða búskapnum varð
Sveinn að „róa sér veriíðar-
hlut hvern vetur, þó oft yrði
stopuit vegna sjúklinga að-
kalls“, að því er hann segir
sjálfur. Árið 1809 flytja þau
hjón til Suður-Víkur í Mýr-
dal og dvelja þar til ævi-
loka. Gegndi Sveinn emb.
sínu enn í 25 ár, til 1834.
Hann andaðist 24. apr. 1840.
Ferðabók Sveins Pálsson-
ar sem Snælandsútg. sendir
nú á jólamarkað er að meg
inefni dagbækurnar sem
Sveinn skrifaði um ferðir
sínar og rannsóknir árin
1791—94 og hafa ekki verið
prentaðar fyrr en nú. Ferða
bókin er rituö á dönsku, en
hér færö í íslenzkan búning
af Jóni Eyþórssyni, Pálma
Hannessyni og Steindóri
Steindórssyni, en Jón Ey-
þórsson hefur búið bókina
alla til prentunar.
Auk dagbókanna er hér
prentað hið stórmerka Jökla
r\t Sveins „frumdrög til lýs-
ingar á staðháttum, sögu
og eðlisfari íslenzkra jökla.“
Þar birtir Sveinn athugan-
ir sínar á eðli jökla, hreyf-
ingu skriðjökla og áhrifum
þeirra á berglögin. Um
þetta rit segii> Jón Eyþórs-
son m. a,: „Hefði ritgerð Sv.
P. verið prentuð um 1795,
mundi hún hafa staðið sem
óumdeilt öndvegisrit við
hliöina á ritum de Saussur-
es um hálfa öld, unz þeir
Agassiz, Forbes, Tyndall o.
fl. hófust handa um skipu-
legar jöklarannsóknir. Um
íslenzka jökla var engri telj
andi þekkingu bætt við, unz
Þorvaldur Thoroddsen hóf
rannsóknir sínar, um 100
árum eftir að Sveinn samdi
jöklarit sitt.“ — Þá er Eld-
riúlð, lýsing Sveins á Skapt-
áreldúnum og athuganir
hans í sambandi við þá;
sýslulýsingar, lýsing Gull-
bringusýslu og Skagafjarð-
arsýslu, ferðalýsingar af
rannsóknarferðum árin
1795—97. o. fi. varðandi vís-
indastörf Sveins Pálssonar á
þessum árum. Ýtarlegar
skvringar og nafnaskrá auð
velda mjög lestur og notkun
fcókarinnar.
„Ferðabók Sveins Pálsson
ar“ er eitt stórt bindi, á