Þjóðviljinn - 01.09.1946, Blaðsíða 3

Sunnudagur 1. sept. 1946.
ÞJOÐVELJINN
2
Halldór Kiljan Laxness: út úr ógöngunum: Hamborg-
Eldur í Kaupinhafn. —
Helgafell. 1940.
Með þessari bók hefur H.
K. L. bundið enda á nýtt
stórvirki, söguna um Arnas
Arnæus, Snæfríói Islandssól
og Jón Hreggviðsson. Óhætt
er að fullyrða að íslenzkir
lesendur hafi beðið þessarar
bókar með meiri óþreyju en
flestra annarra frumsamdra
bóka íslenzkra um langt
skeið. I Hinu ljósa mani var
riðinn sá hnútur á örlaga-
þræði söguhetjanna að sýni-
arar vilja kaupa ísland með
því skilyrði að Arnæus ger-
ist þar landsstjóri. En Arnæ-
us stenzt freistinguna, og rás
viðburðanna heldur áfram að
settu marki með miskunnar-
lausri rökfestu. I þessu ör-
lagatafli verður Jón Hregg-
viðsson það eina peð sem
Arnæus vinnur að lokum, eft
ir að Jón hefur átt sinn þátt
í því að bjarga Skáldu. •
En með þessu er ekki nema
hálfsögð sagan. Söguhetjurn
ar þrjár eru hver á sína vísu
legt var að þar var lögð und- tákn ákveðinna einkenna,
irstaða mikils harmleiks, en ákveðinna manngerða í frels
leikslokin voru öllum óræð isbaráttu kúgaðrar þjóðar, í
gáta. | senn rammíslenzkar og al-
Fljótt á litið lýsir Eldur í gildar. Ódrepandi trú al-
Kaupinhafn framar öllu skip- j mennings á réttlætið sem
broti Arnae Arnæi og Snæ- j veitir honum þrótt til lát-
fríðar. Arnæus tapar málumj lausrar uppreisnar og hetju-
sínum fyrir hæstarétti, kommjdáða, þó í blindni og skiln- svo djúpt að hann „kýs held-
issarsdómum hans er hrund- ingsleysi sé, kemur ljósast
ið, Skáldu er stolið af hand- j fram í lýsingu Islandsklukk-
bendi kaupmanna og eldurinn unnar á Jóni Hreggviðssyni.
eyðir miklum hluta bóka-jóg í persónu Snæfríðar hef-
safns hans
virðist hafa orðið til ónýtis.
fallinn á sínum illverkum“,
eins og Jón Hreggviðsson
segir. En þó að hvor fyrri
bókanna hafi sína af þessum
tveimur persónum að aðal-
söguhetju, þá dregur Arnas
Arnæus athygli lesandans æ
meir að 'sér eftir því sem á
líður verkið, unz harmsaga
hans er orðin þungamiðja
þessa lokabindis. Örlög hans
eru liarmleikur bókamanns
ins, sem hefur fengið að erfð
um óslökkvandi ást á bók-
menntum þjóðar sinnar og
óseðjandi menningarþrá, og |
vill leggja allt í sölurnar tilj
þess að varðveita menningar-
arf lands síns. Þessi við-'
leitni togar hann nauðugan
Jón Engilberts: KONA
viljugan út í baráttuna gegn ar sem maður bar til dýrrar! þjóðarinnar, og því var ekki
kúgunarvaldinu, baráttunaj bókar“. 1 að borgnara þótt Arnæus
fyrir réttlæti til handa þeimj En þótt Arnas Arnæus ör-
almenningi sem er sokkinn vænti um framkvæmdir sínar
og sjái vonir sínar hrynja í
ur að gánga á kálfskinni og ^ rústir, örvæntir hann ekki
éta kálfskinn en lesa á kálf-1 um gildi hins íslenzka menn-
skinn gamalt letur". En bar- ingararfs og framtíð hans:
átta hans verður, eins og rétt
, „ . i „ i •, t' tt •* „Sál norrænna þjóða er falin
lifsstarf hans ur hofundur ofið drauma ís- lætisleit Jons Hreggviðsson-1, , ,
, , , „ I ________. Ii íslenskum bokum, en liverki
lenzku þioðarmnar um forna ar» mattvana uppreisn em-. , ..... ,, v
„ * .. , „ . , ... „ . , þvi folki sem nu lifir a Norour-
, frægð og ljoma sogualdarmn-! staklings, misskilm af haum , f , .
r 'n ■ ' , , í' „ . „ , .. | londum ne a Islandi sjaliu.
fram aformi sinu að retta við ar, ættarstolt og stor- sem lagum, fyrirfram dauða- (
mannorð föður síns, en að- mennsku, það hugarfar sem, dæmd á meðan hún á ekkijH"Ju lKflu t)0 ''lla sp,u'’'
eins með því að fórna ást1 kýs heldur það versta en það:þjóðina að baki sér; harm-j"1^ to. UI^aI< 'J!!"'1
sinni og selja sjálfa sig dóm-j næstbezta. Hún er hið ljósajsaga menntamanns sem villjJS ‘ 8,JS1 J m 5 ""
kirkjuprestinum. — Fulltrúi man, álfkonan bláklædda með, hefja þjóð sína úr formyrkv-j Harmsaga Arnæi verður nuinnlllia' 'LÍl 1>ið Haiu"
Snæfríður kemur að vísu
gerðist landsstjóri Hamborg-
ara á íslandi. Stundarhagur
gat ekki réttlætt sölu á frum-
burðarrétti þjóðarinnar.
Arnas Arnæus segir við full-
trúa Hamborgarmanna:
„Ef varnarlaus smaþjóð hefur
initt í sinni ógæfu borið gæfu
lil að eignast mátulega sterkan
óvin mun tíminn gánga í lið
með henni. . . Ef hún í neyð
sinni jálast undir tröllsvernd
mun hún verða gleypt í einum
Hamborgarkaupmanna leiðir gullband um sig miðja, og
Arnas Arnæus upp á ofurhátt1 augu hennar „munu ríkja yf-
fjall í miðjum þessum þreng-j ir íslandi þann dag sem af-
ingum og sýnir honum leið, gángurinn af veröldinni er
borgarmenn munduð færa oss
íslenskum maðklaust korn og
ekki telja ómaksvert að svíkja
á oss mál og vog. En þegar á
Islandsströnd eru risnir þýskir
fiskibæir og þýsk kauptúji, hve
leingi mún þess að bíða að þar
rísi og þýskir kastalar með
un eymdar og ánauðar en er persónulegri og áhrifameiri
ofurliði borinn af afturhalds- fyrir það að hún er órjúfan-
öflum erlends kúgunarvalds lega tengd ástasögu þeirra
og leiguþýja þeirra heima1 Snæfríðar. Það er hin æva-
fyrir. Og þótt hann skilji al-1 forna saga um elskendur sem
menning og örlög hans, kem- ’ miskunnarlaus örlög meina
ur þar hvorki skilningur né j að njótast, en hún fær hér
þakklæti á móti. „Minn herra meiri dýpt og víðari merk-
á aungvan vin,“ segir Jón ingu ef litið er á þau bæði
Grindvíkingur, sem í ein- sem táknrænar persónur. Þau
feldni sinni skynjar þó eina verða ímynd menntamanns-
hlið á starfi Arnæi, fræði-'ins og þjóðarinnar sem kúg-
mennskuna. H. K. L. lýsir un og örbirgð, andleg for-
þessu bezt sjálfur 1 Eldinum: ■ myrkvun og hleypidómarjlpMUl
, .... * , c*Jstía sundur. " " " ToOnr
„Pessi bokamaður sem liafði , , i
, I hvað liosast fram í siðastai
um skeið látið burtginnast fra' J
bókum, og hlýtt köllun til að
gerast bjargvættur síns fóstur-
lands vegna réttlætisins, nú upp-j mnl; PaU vlta Dæ01 ao onog-j Með því að vísa Hamborg
skar hann sem til var sáð, um þeirra verður ekki breytt, aranum a bug hefur Arnæus
þess eilífa riddara hinnar sorg-1blindað ættai’st(jlt Snæfriðar fórnað öllum framtíðarvonum
legu myndar. Sá sem lilýðir hefur Þvin§að hana th þess sjálfs sín. Hann er upp frá
Halldór Kiljan Laxness
þýskum kastalalierrum og mála-
liði. Hver er þá orðinn hlutur
þeirrar þjóðar sem skrifaði
frægar bækur? Þeir íslensku
mundu þá í hæsta lagi verða
feitir þjónar þýsks leppríkis
Þetta kemur|Feiu,r Wónn er ekki mikili
maður. Barður þræll er mikill
samtali þeirra - einhverjum' maðlu'- ^ 1 hans 1,rjósti 11 frels"
áhrifamesta kaflanum í bók-,ið heima ‘
inni. Þau vita bæði að örlög-
þessai'i köllun á ekki framar
afturkvæmt til þeirrar bókar
sem var hans alheimur.“
að gerast vopn í hendi er- þvj sjgraður maður — þreytt
lenda valdsins í þeim tilgangi ur> p>vj jæfur hann sér fátt
að koma Arnæo á kné, og um ejósvoðann finnast, þang
Arnæus hefur gert sér ljóst að tn um seinan. Bruninn
Því er það, að þegar ofan1 að hann hefur beðið ósigur. verður þáttur í miskunnar-
á hrakfarir hans í málaferl- j En þau láta sig dreyma sam- jausum ieih örlaganna við
unum bætist hvarf „bókarinn an um þá framtíð sem Þau Arnæus Heldur ekki þessi
ar sem var kóróna hans og íslenzka þjóðin gætu átt. hjutj sfarfs hans: að bjarga
bóka , þá verður honum )if)U áft við að draumur íslenzkum handritum, mátti
þetta eitt að orði: „Eg er Qg ævintýr skuli vera okkar j takast að fullu. Og Jón Grind
þreyttur . Og síðar, ÞeSar lögmál upp héðan“, segir | víkingur útleggur eldinn á
Snæfríður harmar missi1
Skáldu, þá svarar hann:
Snæfríður. En draumurinn sinn hátt: „Sú borg sem hef-
gat ekki rætzt, undirstaða ur vérið bygð fyrir blóð
ul(VÞýn^st; að missa þeirrar ást loftkastalanna var sjálfstæði|
Framh. á 7. síðn