Þjóðviljinn - 21.03.1947, Qupperneq 5

Föstudgaur 21. marz 1947
ÞJÓÐVILJINN
5
I*orvaldur iVérarmsson:
GAMLA VINKONU
Eitt fagurt vor fyrir nálega 36 1
árum tók ég mig upp að hefman
til að kanna ókunna stigu. Varð
mér fyrst gengið upp á hól nokk
urn í véstur frá bænum. Þar
hitti ég við landamerkjagirðing-
una hávaxna konu og skörulega,
sem mér var áður að góðu kunn.
Spurðu hvort annað almæltra
tíðinda um sveitarmálefni,
heilsu- og veðurfar.'aflabrögð og
haga. Síðan reiddi konan mér
hin greiðustu svör við aðkallandi
sisurningum um kennileitj og
örnefni. Þetta var fyrsta ferðin
min af óteliandi upp á hólinn
hennar og heim til hennar.
Við vorurn bæði upp á okkar
bezta. Eg rúmlega hálfs annars
árs, hún næstum sextíu og
tveggja. Hún v.ar þetta eldri í
Sleinstnn lésisdéftir frá Höfða
F. 25. sept. 1849 — D. 11. marz
Höfða. Aldrei hefur nein mann- Ponta, orðréttir utanbókar. Það
eskja átt neinsstaðar hejma, ef var auðheyrt að hún stóð slað-
hún Steinunn átti ekki heima I föst í sínum skírnarsáttmála
þar. Þau hýstu siálf bæinn. Þar
var allt éins og á verður. kosið
á bæ: Gangur, eldhús og loft,
kokkiiús, kames og baðstofa,
skemma og hjallur. Allt á sínum
stað (Rúsínur og'kandís jafnan
tiltækt uppi á lóftskörinni). Og
engin vettlingatök á neinu. Gest-
risnin alúðleg' og hugheil, gestir
og grannar drifnir inn upp á
mat og drykk. Konan smakkar á
kaffinu til að vita hvort það sé
mátulegt. Ögn af kanel, nóg af
árinu. Á þessum ferðum fékk ég I kúmeni.
mína fyrstu undirvísun í hag- Taktu af þer skóna, rýjan mín,
nýtri landafræði. Og sá mann- Því gófið var hreint og fágað
legi kristindómur, sem hún eihs og matarílát, en margfaldar
ábreiður ofan á vaxdúknum á
borðinu, til þess hann óhreink-
En því kom að flytja —
og selja. Það er ekki hægt að
farga þessu. Þó var hængur á.
Höfuðbóiið átti þarna hlálegt
ítak: Stéttina og varpann fyrir
| trúði hún lítt á, en mat réttsýni
í viðskiptum, og kunni bezt
gamla laginu. Bílstjórar voru
ekki'hennar menn til að byrja
með, né spjátrungar yfirleitt.
Hún var djörf í framkomu við
geistlega svo vel sem veraidlega.
Hún hafði mætur á góðum rím-
um og fornum fróðleik, og minn-
ið brást henni sjaldan. Ekki að-
hylltist hún tóbaksreykingar ung
linga né drykkjuskap, en hóflegt |
rjól annarra lét hún vera. Har-

/rvd>rv&$$
Árið 1932 hét stjórh Banda-
ríkjanna' Fillipseyjwnu fullu
sjálfstæði frá árum 1943.
Þetta hátíðl. loforo var ítrekað
þrásinnis af Roosevelt forseta
á stríðsárunwn og vttr eyjun-
um þá heitið sjáif: iæði strax
að stríði loknu.
Þetta loforð hef. oerið efnt
á þann hátt, serfi einkennir
hina nýju u.t c -vríkisstefnu
Bandaríkjanna. Þuu þver-
framan bæjardyrnar og gamla I móníkuleikur uppákafninga úrí neituðu að standa oið gerða
heygarðinn að húsabaki. Reyk- kaupstag var henni lítt að skapi i
víkingur eignaðist jörðina og ætl 0g mnidansar, en taldi ,þó vanza-
aði að hafa fyrir sumarbústað. laust ef spilarinn var ráðsettur
Hún gat ekki ógrátandi á það, oóndi.
minnzt. Rösku ári síðar keypti
Útlendur og aoíluttur hégómi
var eitur í hennar beinum, en
pabbi EXöfðann, og þá fannst
henni eins og jörðin væri aftur
, • u • 'B’tr veit ekhi spurt um uppruna nytja-
komin heim ur utlegð. isg veit |
, — . . „f+ív hluta, sem keyptir voru án skuld
hann Þorarmn mmn iitur extn
þessu öllu saman fyrir okkur
Eg 'gat frætt nana á því tæp
lega áttræða inni í Hafnarfirði
ar. Fólkið verður að búa mest að
sínu. Sjálfsagt'að kaupa hið nauð
synlegasta fyrir afurðirnar, en
kenndi, hefur dropið mér drýgra
en spurningaþrældómur prests- ooruiuu, m ,uc» **“*“* -------------”r "" ~ i, - • • „„
o, „o mátli .« Siá .V.*- .... »- -8, „.,•» .a « Z :TrZ
handtök Henni vnr iafntnml • sýsla, þegar bóndinn var a sjo i ið. Þakka þer fyrir, goði mmn. ,
eg handtok. Hennt vai jaíntamt | sjmu, n . . . | . ... , ----------- mörg ár, og marga kaupmenn.
Fáir menn höfðu eins glöggt skyn
tvenlegum hannyrðum, að raka ! eða jafnvel sumarlangt í buitu.j
_ --- ----------.nctiir prifl vest.ur á Fiörðum. i
áð° Höfðinn væri búinn að eign-! gott að eiga ajltaf eitthvað af-
Hún var spör á hátíðleg orð,
sla, taká upp mó og sveífla
sigð að þangi
Bærinn fram undan mér, á, konur sjávarafla, safrta eldiviði,
austur eða vestur á Fjörðum. | eins og alþyðufólki er títt. Hún
Það varð að. verka og hirða hvers
uðu, hvort lxeldur var nætur-
dapparbrún austan við Tjörnina j afla heyja. Og svo náttúrlega öli
ig sunnan við Hvamminn, það matreiðsla og allur tóskapui inni
rar bærinn hennar, og hét! við. Hleypa upp á koðranum í ^
iöfði á Vatnsleysuströnd, alveg! kúna og hreyta hana. Óteljandi, sakir eða til að alast þar upp.
úns og vera bar. Af öðrum ör-1 snúningar. Allt. Og síðast en En vænst þótti henni af öllum
íefnum, sem hún nefndi mér þá,! ekki sízt umstangið við börnin. stöðum um litla bæinn 0o blett
cann ég nú helzt að greina ’ Oft á dag, alla daga; allan sinn ínn sinn í kring, sem hún ha„ði
úeyni, Klappir, Vesturflatir, ‘búskap. Kandísmolinn góði og j ræktað með móðurlfegri nær-
.ambhústún og Gerði, - og kakan. Helmingur eða fjórði gætni og varið prófórs.
kunni víst tæplega sögnina að og hún á réttum hiutföllum.
elska. En henni þótti vænt um! En þó áttu góðfýsi hennar og
menn og málleysingja, og •gerði hjálpsemi ser næsta oglogg tak-
öllum gott, sem til hennar leit- morg a stundum.
Þegar gæftir voru góðar og
afli, eða grasspretta og þurrkar,
þá var allt í kring um hana eins
samninga og fiy:... her sinn
úr landi — nemc. úijórn Fill'
ipseyja skrifaði .,áf, frjálsum
vilja“ undir henioövasamn-
ing til 99 ára. Jslenúingar
kannast við a S ferðirnar.
Stjórn Fillipseyjc lét kúga
sig og „samningúrinn“ hefur
nýlega verið birtur. Sarn-
kvœmt honum fá Bándaríkin
15 herstöðvar og' i' betur ef
„najiðsynlegt veröur
Samningurinn hefur á sér
yfirskin bess- ao að honum
standi tvær jaj n réttháar
þjóðir. M. a. e v það tekið
fram að hvorugi lundið,
hvorki Bandcikin ne
Fillipseyjar, rnegi, veita
nokkru þriðja ríki herstöðv-
ar án leyfis hins. Bn það út~
leggst, að ef íslendmgar vilja.
fá herstöðvar í Bandaríkjun-
og hátíð eða veizla. Hún raulaði J um verða þeir a& sækjaum
þá stundum með sínu lagi vísu- leyfi til þess hjá stjom Ful-
korn, sem hófst svona: Maður ipseyja!
góður mér var einn. Annríkið j Þetta er aðeins eitt dæmi
1 ■ þa kugun,
ambhústún og Gerði, - og kakan. neimmgui . g-—íU1* 'ð11 *------- --------------* “*'"* ...... J „f möraum un bá kúgun,
jávargötuna. En lengra frammi partur, eftir stærð viðkomandi. Steinunn var að alast upp a ieyfði henm sjaldan að fara með p t 9 . ^ ^
ar fiaran og sjórinn- Höfðavör Dregið hreinlega ofan á með þeim tíma, sem .Tón Sigurðsson vísuna á ^jxda. Þá var gaman fyr j sem S P3 ; .
um. Smjör feyraði þar ekki af j var tuttugu og fimm ára þegar diskinum góða með kirkjumynd-
•ar fjaran og sjórinn; Höfðavör Dregið hreinlega ofan á með
ig fjöruvötnin góðu; Bláklettur, þumlinum. Klipan af kramri
iundið, Þríhyrningur og Sva-rta- skökunni eða beint af strokkn
;ker, Þarinn, Brúnin og Leirinn. ----- - - - - ,
Sn næst okkur var þó sjálfjelli meðan ég þekkti til. Alltaf | landið fékk stjórnarskrá 1874.
örðin græn, grasi gróið túnið. j vöru þessar hendur hvítar og Fimmtiu og fimm cia, þegai
úg litla fætur í nýjum roðskóm I hreinar, en þoldu þó allt erfiði heimastjórnin kom. Sjötug na.st
angaði svo ósköp mikið að sýnajog vos. Mikið var hún stundum 1 um þegar fullveldið fékkst 1918.
itóru konunni, hvað þeir voru' öfundsverð fyrir heitfengi og Lýðveldinu fasuaði hún hálft.
Juglegir að piampa. — En þá j dugnað við verkun sundmagans ræð. Hún talaði lítt eða ekki um
>agði konan að bað ætti aldrei i Aldrei fékk hún naglaltul. Það stjórnmól, en tók sjálf sinn þátt
íð ganga út í. óslægjuna. Þetta j er ágætt ráð við því að stinga í frelsisbarátlu heillar ald.u.
;ekk hinum unga vini bærilega i fingrúnum inn í hárið og nudda Mundi niðurlæginguna o„ mat
að skilia, en öllu lakar þó, þegár j svörðinn, væni minn. Nú ei framfaiirnai. íslendin0ar
Ulia d ^lUd. * J \ , , .
var að kenna íslendingum að ir ungling að koma í heimsókn.; beittar af þen ii u0 ■ ug.is u.
Pignast siálfa sig og landið. Hún skyr var framreitt á postulíns- Hátíðleg lofotð eni ac engu
' => - * i. •• rx Karvtrn nðflTYI.nT
ijós kom, að hjá henni var ó-
lægja frá því í Miðgóu og fram
ndir lok Hundadaga. Að lokn-
m slætti fór háin að spretta,
inni. Sá piltur," sem mataðist af
ICirkjudiskinum henriar; þurfti
ekki að hugsa um langskólaveg,
þingménnsku eða annan verald-
arframa. Lengra varð ekki kom-
izt i metorðum.
Steinunn fæddist að Morastöð
um í Kjós 25. september 1849.
elzt ellefu systkina. Föður sinn
missti hún ung, og hjálpaði móð
ur sinni við uppeldi yngri barn
, . 1 hennar ísland, á
anna. Svo hun var engmn ovan-
þetta ágæta heilræði bráðum ; á hennar máli fólkið, eða blessað
hætt að duga undirrituðum, því, fólkið, og áttu hug hennar allan.
migur. I Sjálf hóf hún sig úr vinnu- og j ingur í búskap, þegar loksins
„ Aldrei hélt ég að hún Steinunri! húsmennsku til sjálfstæðis og J ,hún mátti vera að þtfí að stofna
þá varð hún óslægja langt! myndi flytja lifandi frá Höfða, j sæmilegra bjargálna. J sitt eigið heimili. Hun helt sjón.
am yfir réttir og jaínvel fram i né þessari hrjóstr.ugu, grasgóðu,; Henni féll aldrei verk úr hendi, j heyrn 0g- öllum sönsum fram i
höfð og réttur þeirra varnar
lausu er traðkaður í duftið
undir vígvél atóm veldisins.
Hún fæddist og ölst xxpp Þar
sem Hvalfjörðurinn opnast, sum
arlygn og fagur með beitufjörur
og fiskisæld. Húft lilðj starf-
aði heila öld og rsektabi' jafnan
al.lt, mold og menn. Hénni þótti
vænt um bann fclett, sem var
sama hátt og
hún virti ísland nágannans. Sá
maður, scm sá hana íara móður-
höndum um garðir.n sinn. gvas-
•refinn Leyninn eða hrunnar
i
iólaföstu. Allan þenna tíma var j vorfögru strönd, sem hún hafði
að bara gatan, ef maður þurfti tekið slíku ástfóstri yið. En að
_ I _ Klappirnar, hann veit hvað hann.
nema daginn sem hun varð 95 , andlatig; Vann og spann. Eg veit* .. ■ !a
í , ó að eera vio sitt jaiaiiv** ovcij*l/
ára, þá komst hún ekki til vmnu . ekki hvort húri fór nokkurn tima
kynna áér eitthvað, nema þá ! því kom. Aldurinn færðist yfir. j fyrir gestagangi. Hun gat vel ; .ut fyrir þessar sýslur, en þo er
■vísanlegur sniór lægi yfir öllu. Ekki yfir hana. En henni fannst J gengið pfiónandi á milli bæja. j nu lokið langri ferð. Vinum sm-
synd að vera að leggia þetta á pór sjaldan að heiman nema hún I um og nágrönnum verðúr liún ó-
ætti brýnt erindi. Var létt í máli | gieymanleg. Flestir fóru að vísu
og umtalsfróm. Þogul um stór- j d vmdan henni. Á meðal þeirra
mæli og einkamál. Nokkuð fjas- J Benedikt, maðurinn hennar
etta var ekki meinbægni, held
r umhyggj.a fyrir grasinu af
vi það var grænt og ungt og
ytsamt.
Konan hét Steinunn Jónsdótt-
•. Hún var aðkomukona í sveit-
ini, en hafði um fertugt gefizt-
iðum manni úr byggðarlaginu,
énedikti Þorlákssyni, heppnum
armanni og ráðdeildarsömum
eimilisíöðUr. I3au voru fyrst í
ismennsku og bráðabirgða-
hann Benedikt sinn, á sjötugs-
aldri. Og svo vildi einkasonut-
inn, Guðión, og hún Elínborg.
tengdadóttirin, fá þau til sín í
liggur "í loftinu; Við iorgum því
ekki, drengur mir.n. Bvar ætti
fólkið að vera?
Steinunn var jarfisett í Hafnar-
firði i fyrradag v:5 rixikið fjöl-
menni ættingja cg vina, sem
mæii og einKamíu. inokivuu . jueneaiKi, maounuu *‘c‘“‘a*- , « v,ns
I , minntust 'tryggðar ncnnai ng
fengin um smámuni. Hún hafði . Hann lézt fyrir tæpum tveim ar- ' _
.. . I „mfBctn með taaíUUæu. ricuu
Fjörðinn. Og þar voru öll barna- ’ skynsamlegan áhuga á gifting-
um, eftir góða og ástrika sam-
. búð. Flestar eru farnar, kunn-
ingjakonurnar, eldri og' yngri.
börnin. Þau-urðu niu alls. — Það i um ungs fólks í sveitinni og sett-
er ekkert með mig. Ekki nema inni. Trúði vel-á guð, en vitnaði ------, ---- — - -
hálfáttræð. Þá rif jaðist upp gam-j Rtt u.m það. Söng ekki 'sálma : Hún Nafna og nafna hennar
alt samtal af hólnum. Jú, víst er j nema við rétt tækifæri. Hæð þú ! Nöfnu. Og nú loks Steinurin
ég svolítið eldri. Hann Benedikt þar ekki herra þinn með hegðan 1 gjáif, þessi beinvaxna, drerigi-
fæddist daginn, sem ég var tekt.J líkamans tórna. Henni líkaði veljiega, ufnndi kona. Ja segðu-so
siiiciiabiku ug, luraud'WJigua- ío-uuíúo ^*-*&*■****i -* .....
imilum, en settust brátt að í Og svo komu langir kaflar úi , við séra Hallgiím. Kaupmenn j ira, drengur
minn.
vinfestu með þakklæti. Fram
undan er nú vorifi. og torfan á
leiði hennar mun gróa íyi'r
önnur iörð..Þegar við stóðum við
gröfina, lék sólin bjórt um Hval-
fjörðinn og vinafjöEin AferafjaU,
Skarðsheiði og Esju.
ímrvaldiir Þ,
Rtinssnn.