Þjóðviljinn - 30.04.1947, Qupperneq 3

ÞJÓÐVI.LJJNN
Miðvikudagar 30. apríl 1947
Hfö vlnnandi fólk verður að mynda með sér samtök, er t
þ¥Í meirihSufa á Álþingi
Ræða Brynjélfs Bjarnasonar við eSdhúsdagsuniræÁurnar i fyrra kvhðd
Þessi fjárlög bera þess merki, að þau eru undir-
búin af fráfarandi ríkisstjórn, stjóm nýsköpunar-
ihnar. Þau eru vottur þess, að ekki hefur enn tekizt
að stpðva hjól þróuþarinnar. lainap st.órstigu fram-
farir í atvinnumálum, menningarmálum og félags-
málum, sem fráfarandi stjórn hleýpti af stokkun-
úm. Þau sýna það og sanna, að erfitþ mun re.vnast
að afmá hin djúpu spor sem stefna nýsköpunarinn-
ar hefur markað.
Fjárlögin
Við 3. umræðu hefur stjórnin látið lækka allar
greiðslur, sem ekki eru bundnar með lögum um
15%, þ. e. skera niður um 15% framlög til næstum
allra verklegra framkvæmda, til hafnargerða, vega,
skólabygginga, sjúkrahúsa o. s. frv. Þetta hefur
hún kúgað stuðningsmenn sína til að samþykkja.
En ríkisstjórnin hefur boðað meiri niðurskurð. Til
viðbótar við þetta hefur hún látið stuðningsmenn
sína samþykkja heimild, sér til handa, til þess að
láta niður falla á þessu ári, allar framkvæmdir, sem
ekki eru bundnar í öðrum lögum en fjárlögum, ef
lienni býður svo við að horfa, „vegna atvinnu-
ástandsins í landinu, eða fjárhags ríkisins“ - eins
og það er orðað.
Á fjárlagafrumvarpinu er ekki séð fyrir fé til að
framkvæma svo að gagni megi komá, lögin um að-
stoð við byggingu íbúðarhúsa og er því sýnilegt, að
þeim er fyrst og fremst ætlað að vera pappírsgagn,
og er það í samræmi við þá stöðvun á byggingum,
sem stjórnin hefur þegar framkvæmt.
En stimpil sinn og afturhaldsstefnu sinnar hefur
ríkisstjórnin sett á fjárlögin með því að áætla 35
millj. kr. (sem raunar mun revnast alltof lág upp-
hæð) til að greiða niður vísitöluna og afla þess fjár
með gífurlegum tollahækkunum á nauðsynjavörum
almennings. I þessu felst heil stefnuskrá, sem gefur
miklu meiri upplýsingar um hina raunverulegu
stefnu ríkisstjórnarinnar en hinn svo kallaði mál-
efnasamningur hennar. Mun ég víkja nánar að því
síðar.
Tímabil aíturhaldsins
Árið 1944, þegar fráfarandi ríkisstjórn tók við
varð hin mesta stefnubreyting í íslenzkum stjórn-
málum, sem orðið hefur um áratugi. Stefna undan-
farandi áratuga einkenndist í stórum dráttum af
eftirfarandi:
Gjaldeyririnn hafði verið tekinn af útgerðinni og
„þjóðnýttur" til ágóða fyrir heildsalana. Þjóðnýttur
er raunar fullkomið öfugmæli, heildsalanýttur er
rétta orðið. Sjávarútvegurinn dróst saman, fjár-
magnið streymdi úr útgerðinni í verzlunina. Það var
kyrrstaða í tækniþróuninni. Atvinnuleysi í stórum
stíl var orðið króniskur sjúkdómur í þjóðlífinu. Ráð-
ið gegn atvinnuleysi og erfiðleikum þeirra atvinnu-
greina,, er framleiddu þau verðmæti, sem líf þjóðar-
innar byggist á, var aðeins eitt: að lækka kaup
manna. Árin fyrir stríð var tekið að skerða mjög
hina félagslegu löggjöf landsins í sparnaðarskyni.
Næst.a sporið var svb þvingunarlög til þess að hefta
frelsi verkalýðssamtakanna í þvi augnamiði a.ð
lækka kaupið. Lögregla og óaldarflokkar voru efld-
ir til höfuðs verkalýðssamtökunum.
Steínuhvöríin 1944
1944 verða svo alger stefnuhvörf, þegar Sósial-
istaflokkurinn tók í fyrsta skipti þátt í stjórn lands-
ins. Ég get verið stuttorður um þann árangur, sem
náðst hefur, 'á þeim tveim árum, sem sú stjórn fór
með völd. Það er öllum landsmönnum í fersku
minni. Fir.kiskiþafloti landsins var tvöfaldaður!
Síldarverksmiðjur voru reistar, svo að afköst þeirra
munu nú tvöfaldast, gerðar voru ráðstafanir til að
Brynjólí'ur Bjarnason
fjórfalda flutningaskipaflotann, hraðfrystihús hafa
verið reist, þ. á m. nýtízku fiskiðjuver í Reykjavík.
1 undirbúningi var bygging síldarniðursuðuverk-
smiðju, lýsisherzluverksmiðju og tunnuverksmiðja
og fjöldi annarra fyrirtækja fyrir sjávarútveginn.
Sementsverksmiðja og áburðarverksmiðja voru
einnig í undirbúningi. Gerð hafði verið áætlun um
kaup á 25 nýjum togurum í viðbót, um stórvirkar
raforkuframkvæmdir, hafnarmannvirki og fram-
kvæmdir í landbúnaði. Samþykkt voru lög um hag-
kvæm lán fyrir sjávarútveginn. Slcólakerfi landsins
var gerbreytt og komið í fullkomnara horf. Fjöldi
skólahúsa var í smíðum eða í undirbúningi. Lög voru
I
samþykkt um víðtækar alþýðutryggingar.
Fiskverðið var hækkað, svo að bæði árin 1945 og
’46 nam þessi hækkun 10 millj. í auknurn tekjum
til fiskimanna, og enn var fiskverðið stórhækkað
á þessu ári með lögum um ríkisábyrgð fyrir báta-
útveginn, sem samþykkt voru fyrir atbeina fyrrver-
andi atvinnumálaráðherra. Með þeim lögum var af-
koma fiskimanna tryggð á þessari vertíð þrátt fyr-
ir stjórnarskiptin. 1 tíð fráfarandi stjórnar var
fiskverðið hækkað um 45%.
Grunnkaup hækkaði mjög verulega í nær öllum
atvinnugreinum víðsvegar um land. Kaup opinberra
starfsmanna stórhækkaði með nýjum launalögum.
Með þátttöku sinrn í ríkisstjórninni tókst Sósíal-
istaflokknum að koma í veg fyrir, að Bandaríkin
fengju herstöðvar hér á landi fyrir flota og flugher
til 99 ára,„eins og farið var fram á. f öllum flokkum,
nema Sósíalistaflokknum var almennur vilji, að
verða við þessum kröfum. Sósíalistaflokkurinn gerði
það að fráfararatriði að gengið yrði að þeim. Og
það dugði. Hann hafði þjóðina nær óskipta að baki
sér. Hinir flokkarnir hikúðu. Þessi árangur er svo
mikilsverður, að ef að hamingjan fylgir okkur verð-
ur hans minnzt í íslandssögunni sem hins mesta
heillaatburðar þessarar aldar.. Nú hefur Bandaríkj-
unum að vísu verið afhent flugstöð, en ef þjóðin
sýnir nægilegan einhug og festu í næstu kosningum,
eru þó möguleikar til að losna við hin ainerísku yf-
irráð yfir íslenzku landi eftir 6 ár.
En afturhaldinu blöskraði þessi þróun, allar mál-
pípur þess æptu í kór, að nú væri nóg komið. Og í
bili hefyr því tekizt að stöðva framvinduna. Það er
■ -naúðsj;,ni'é'gt''að ,géra sér grein fyrir, liVé'rs‘vegna
svo er komið, hvaða 'öfl hafa verið að verki frá þyí
að nýsköpunarstefnan var tekin upp og állf til þessk
dágs að' te'kizt hefúr . að stöðv’a hana.
Eí Sósíalistaílokkurinn heíði ekki unnið
kosningasigur 1942.
Upphaf hinnar miklu stefnubreytingar um stjórn
landsins 1944 má rekja til ársins 1942, er Sósíalista-
flokkurinn vann sinn glæsilega kosningasigur. Þá
urðu straumhvörfin. Árangurinn af þeim kosningá-
sigri var sá, að verkalýðssamtökin endurheimtu
frelsi sitt. Grunnkaup var stórhækkað um land allt,
8 stunda vinnudegi komið á, sumarleyfi og margs-
konar fríðindi tryggð með samningum. Og 1944 var
hafizt handa um nýsköpun atvinnuveganna.
Hvað mundi nú hafa skeð, ef Sósíalistaflokkurinn
hefði ekki unnið hinn mikla kosningasigur 1942, ekki
unnið sigra sína í verkalýðshreyfingunni og tekizt
að sameina verkalýðinn i Alþýðusambandinu ?
Gerðadómslögin myndu ekki hafa verið afnumin.
Ennþá mundi grunnkaup almennra verkamanna í
Reykjavík vera 1 kr. 45 um tímann og kaup annars
verkafólks og starfsmanna um land allt í samræmi
við það. 8 stunda vinnudagurinn mundi ekki hafa
náð fram að. ganga, heldur mundi vinnudagurinn
vera 9—10 stundir fyrir dagvinnukaup. Verkalýðs-
samtökin mundu hvorki hafa samningsrétt né verk-
fallsrétt og forustumenn þeirra dæmdir til fangels-
isvistar fyrir að rísa gegn þrælalögunum. Það mundi
engin nýsköpun hafa orðið og orðið smátt um út-
vegun nýrra markaða, heldur hefðum við orðið að
sæta því, sem Bretar hefðu skammtað okkur. Það
mundi vera komið atvinnuleysi í stórum stíl, fislt-
verðið mundi hafa stórlækkað. Það mundi hafa orð-
ið þróun hrunstefnunnar frá heimspeki til raun-
veruleika. Og víst er um það, að það mundi vera
búið að afhenda Ameríku bæði flugstöð og flota-
stöð hér á landi til langs tima eða fyrir alla fram-
tíð hins kapítalíska heims.
Haustið 1944 spáðu afturhaldsblöðin, málgögn þá-
verandi ríkisstjórnar hruni á næstu grösum. 1945,
þegar Bretar hættu að kaupa ísfisk á föstu verði og
neituðu að framlengja freðfisksamninginn, spáðu
þau að hrunið mundi koma á næstu vertíð. Og vissu-
lega hefði hrunið komið, ef afturhaldið hefði mátt
ráða og farið áfram með völd. Það, sem gerði gæfu-
muninn, var, að stjórnarskipti urðu í landinu. Því
var fiskverðið ekki lækkað, heldur stórhækkað.
Það var hinn aukni styrkleiki Sósíalistaflokksins
og verkalýðshreyfingarinnar, sem varð til þess að
hrunstefnumönnum var þokað til hliðar um stund.
Á kosningasigri Sósíalistaflokksins 1942 byggðist
stjórnarsamstarfið 1944 til 1946. Það byggðist ein-
göngu á breyttum styrkleikahlutföllum en ekki á
endurfæðingu eins eða neins.
Baráttan innan íráíarandi ríkisstjórnar
En afturhaldið var enn ekki af baki dottið. Allan
tímann meðan fráfarandi stjórn sat að völdum varð
Sósíalistaflokkurinn að berjast látlausri baráttu
gegn viðnámi þess. Þetta afturhald átti sér öflugan
liðstyrk innan samstarfsflokka Sósíalistaflokksins.
Á þrennum vígstöðvum var sótt fram. I fyrsta lagi
skyldi hefta nýsköpunina með aðstoð embættis-
manna bankanna., M,eð tilstyrk Sjálfstæðisflokksinr,
og Alþýðuflokksins var Jón Ámason, hatrammasti
fjandmaður nýsköpunarinnar, gerður að bankastjóra
Landsbankans. Stjórn Landsbankans tókst ckki að
koma í vég fyrir samþykkt laganna inn stofnlán til
sjávarútvegsins, en með aðstoð Sjálfstæöisflokks-
ms og Alþýðuflokksins tókst henni að spiila þei«
Framhald á 5. síðu.