Þjóðviljinn - 31.01.1948, Qupperneq 5

Laugardagur 31. janúar 1948
ÞJÓÐVILJINN
Háðung launalækkunarlag-
anna brann á baki lirunstjórn-
arinnar er hún dragnaðist af
stað til jólafagnaðar eftir pyrr-
usarsigurinn innan þingveggja.
Brennimerking lögbrjótsins var
fyrsta einkunnin er hún fékk
þegar þing kom saman að nýju,
og með þann stimpil á enni
stendur ríkistjórn Stefáns Jó-
hanns Stefánssonar, Bjarna
Benediktssonar, Eysteins Jóns-
sonar, Bjama Ásgeirssonar,
Jóhanns Þ. og Emils Jónsson-
ar frammi fyrir alþjóð jafn
blygðimarsnauð og hún hefur
reynzt úrræðalaus til allra
verka nema óþokkaverka. Svo
gersneydd er þessi ríkisstjórn
því að vera starfi sínu vaxin, að
hún virðist ekki einu sinni geta
samið lög án þess að þau verði
til hneykslunar fyrir hand-
vömm. Lögfræðingurinn í for-
sætisráðherrastólnum hefur var
ið löngum tíma á Alþingi til að
lýsa því hve vandlega launalækk
unarlögin hafi verið undirbúin, i
enda munu ráðherrar Alþýðu-j
flokksins hafa lagt síðustu
hönd á frumvarpið. Eln þegar í
byrjun reynast ýms ákvæði lag
arma algerlega óhæf, afgreiðsl-
an til háðungar einnig hvað
formið snertir. Varð hrun-
stjómin að gefa út tvenn bráða ,
birgðalög í þinghléinu til að
lappa upp á óburðinn. 1 greinar-
gerð fyrir öðrum þeirra, bráða-
birgðalögum um útreikninga
húsaleiguvísitölunnar segir að
Kauplagsnefnd hafi neitað að
verða við þeim tilmælum ríkis-
stjórnarinnar um að framkv.
ákvæði dýrtiðarlaganna um
þetta atriði og „véfengt heimild
til þeirra." Brúðabirgðalög voru
tafarlaust breidd yfir hand-
vömm ríkisstjórnarinnar! 1
greinargerð hinna bráðabirgða-
laganna segir, að ákvæði dýr-
tíðarlaganna er varða söluskatt
af umboðssölu séu „lítt fram-
kvæmanleg." önnur bráða-
birgðalög breidd yfir hand-
vömm ríkisstjórnarinnar, er
gortað hafði af því að hún hefði
verið að undirbúa þessi lög alla
sína stjórnartíð!
Þingsjá Þjóðviljans
31. janúar 1948.
Landsbankivald
urðu fyrsta starfsdag þingsins
eftir jólahléið. Tilefnið var fyr-
irspurn frá tveim þingmönnum
stjómarflokkanna, Páli Zóplión
íassyni 1. þingm. Norðmýlinga
og Ingólfi Jónssyni, 2. þingm.
Rangæinga: „Hver er orsök
þess, að ekki hefur verið greitt
til Búnaðarbankans lögboðið
framlag, kr. 4 899 785,70, eins
og bar að gera 1. júlí síðastlið-
inn samkvæmt 12. gr. laga um
landnám, nýbyggðir og endur-
byggingar í sveitum?“
Veður var kalt og hryssingslegt
kringum 20. janúar 1948, og
kaldar kveðjur mættu hrun-
stjórninni að loknu þinghiéinu.
Það var ekki auðvelt að snúa
sig undan lögbrotabrennimark-
inu, enda lítt reynt. Brennijárn-
inu var ekki veifað að óhugsuðu
máli í umræðuhita. Það var ekki
maður úr þingflokki stjórnar-
andstæðinga sem á því. hélt
Formaður eins stjórnarflokks-
ins, kunnur lögfræðingur er
lengi hefur verið forsætisráð-
herra, taldi sig tilneyddan að
bera ríkisstjórnina lögbrotssök-
um og hóta henni málssókn, og
það þótt nýseztur væri land-
búnaðarráðherra Framsóknar-
flokksins er ásamt öðrum íhalds
ráðherranum reyndi af fúsum
vilja en veikum mætti að af-
saka lögbrotin.
Þessar óvenjulegu umræður
Báðir flutningsmenn tóku til
máls auk Hermanns Jónasson-
ar. Allir lýstu þeir því ástandi
er skapazt hefði vegna lögbrota
ríkisstjómarinnar. Lögin um
landnám, nýbyggðir og endur-
byggingar í sveitum, er sett
voru að tilhlutun. nýbyggingar-
ráos, samin að mestu upp úr
frumvarpi er Brynjólfur Bjarna
son og Kristinn E. Andrésson
höfðu flutt, kveða á um mjög
hagstæð lán til bænda. Laga-
setning þessi vakti fögnuð um
allt land, fjöldi bænda taldi sér
fært að byggja upp jarðirnar
með þeim tilstjmk er lögin hétu.
Taldi Hermann Jónasson, þaul-
kunnugur þeim málum sem for-
maður bankaráðs Búnaðarbank
ans, að aldrei hefði verið byrj-
að á eins miklum byggingafram
kvæmdum í sveitum og sí^ustu
tvö ár. En þegar bændur koma
til Búnaðarbankans að fá þau
lán er lögin heimila, reka þeir
sig á þá ótrúlegu og óþyrmi-
lega staðreynd, að ríkisstjórn-
in hefur brotið lögín, ekki út-
vegað það lánsfé er lögin skylda
hana til, og hafa margir þeiri-a
lent í mikil vandræði og vanskil
af þessum sökum. Hermann Jón
asson lagði á það þunga á-
herzlu, hve alvariegt málið
væri. Daginn eftir, í umræðum
um lánsútvegun til Ræktunar-
sjóðs, ítrekaði hann áfellis-
dóminn yfir ríkisstjóminni. Lög
frá Alþingi marki stefnuna í at-
vinnumálum og f jármálum þjóð-
arinnar. Engin ríkisstjóm geti
skotið sér undan því sem Al-
þingi hafi samþykkt sem lög.
Einmitt það er grundvallarat-
riði þingræðisins að ríkisstjórn
má ekki taka við öðrum lögum
af Alþingi en hún treystir sér
til. að fi-amkvæma. Samþj’kki
ríkisstjórnarinnar við lagasetn-
ingu felst i því að ríkisstjórnin
situr áfram. Merkustu og helg-
ustu loforð sem gefin eru í þjóð
félaginu eru lög frá Alþingi,
engir saimiingar, engin loforð
eru þeim æðrí eða merkari. Þau
loforð er ekki hægt að svíkja
nerna það verði til að brjóta
niður það sem sízt má niður
brjóta, virðingu fyrir lögum
landsins. Þannig mælti Her-
maun Jónasson. Taldi hann ó-
hugsandi að ríkisstjórninni j’rði
látið haldast lengur uppi brot-
in á lögunum um landnám, ný-
byggðir
sveitum.
endurbj’ggingar í

Hverju svarar ríkisstjórn,
sem borin er slíkum sökum og
það af formanni eins stjómar-
flokksins? Eðlilegast hefði ver-
ið að hún hefði tafarlaust leit-
að eftir því hvort hún hefði
traust meirihluta þingsins til að
sitja við völd þrátt fyrir slíkar
ákæriir. En enginn býst við
sómatilfinningu hjá stjóm Stef-
áns Jóhanns Stefánssonar. Enda
vom viðbrögð ráðherranna og
vörn mjög í stíl við aðrar starfs
aðferðir þeirra. Tveir ráðherr-
anna héldu uppi svömm, Fram-
sóknarmaðurinn Bjarni Ásgeirs
son og íhaldsmaðurinn Jóhann
Þ. Jósefsson. Þeir reyndu ekki
að neita því að ríkisstjómin
hefði framið lögbrot. Þeir af-
sökuðu hana með því að ekki
hefði verið hægt að framkvæma
unni síðastliðið ár og þrengt
þaimig lánamarkaðinn líkt og
eftir heimsstj’rjöldina fyrri, í
sama tilgangi með sömu afleið-
ingum og þá, að auðburgeisar
Reykjavíkur hafa getað rakað
að sér eignum og gróða í enn
óhóflegra mæli en ef verið hefði
greiður aðgangur að lánsfé.
Ríkisstjómin ber fulla ábyrgð
á þessari stefnu bankans, nokkr
ir opinberir embættismenn við
Austurstræti hafi tekið sér vald
til að skapa það ástand, er rík-
isstjómin rej’nir svo á Alþingi
að nota sem afsökun fyrir lög-
brotum er snerta þúsundir þjóð-
félagsþegna. Vegna úreltra hug
mynda bankastjóra Landsbank
ans um bankapólitík þyrfti rík-
isstjórnin að ganga betlandi
til þessara embættismanna í
stað þess að segja þeim fyrir
verkum. — Gísli Jónsson, þing-
maður Barðstrendinga, sem
lögin. Og þeir sögðu meira
Það væri ekki einungis lögin
um landnám og nýbyggðir sem
ríldsstjórnin hefði brotið, held-
.ur einnig mörg önnur lagaá-
kvæði, einkum frá síðusiu ár-
,um, Þeim faimst ekkert athuga
vert við þetta, vom. hæstánægð
ir með frammistöðu sína og
gáfu engin loforð um að láta af
lögbrotum.
Hvað finnst alþýðumönnum
um slíka stjóm? Hvern dóm
leggja heiðarlegir menn á ráð-
herra, sem selja sér sjálfdæmi
til.að afráða, hverákvæði lands
laga slculi framkvæmd eða
ekki? Hver áhrif er fregnin um
lögbrot ríkisstjórnarinnar lík-
leg, að hafa á virðingu lands-
manna fj’rir lögum? Hvað álít-
ur maðui' sem dæmdur er óverð
ugur kosningaréttar og kjör-
gengis fyrir að hnupla frakka
eða nokkrum krónum? Hvar er
réttaröryggið og’ þingræðið kom
ið ef ríkisstjóm situr við völd
sem telur sig óbundna af lands
lögum er henni sýndist svo?
Halda ráðherrar hmnstjórnar-
innar að þeir geti lengi staðið
frammi fyrir alþjóð sem æðstu
valdamenn landsins, sýnandi
blj’gðunarlaust stimpil lögbrjóts
ins á enni sér?
★
Ein afsökun ráðherranna
beindi umræðunum á athj’glis-
verða braut. Þeir hefðu ekki
getað framkvæmt landslög
vegna þess að lánamarkaðurinn
var þorrinn,. höfðu allt síðast-
liðið ár átt að stríða við örðug-
leika lánamarkaðsins!
Einar Olgeirsson sýndi með
fáum. og skýrum orðum hvað
fólst bak við þetta kurteisa
. [ Sjálfstæðisflokkui’inn hefur val
ið til hins ábj-rgðarmikla for-
mannsstarfs í fjárveitinganefnd
þingsins, taldi einnig óviðkunn-
anjegt að ráðherrar þyrftu að
fara bónarveg að Landsbankan-
um til þess að geta framfylgt
iögum. Hann benti á að seðla-
velta.n hefði mimikað um 70—
80 milljónir árið sem leið, og
taldi að bak við þann samdrátt
lægi sú skoðmi stjórnarvald-
anna að atvinnuvegirnir hefðu
eflzt of hratt og mikið Síðustu
árin, og var því ekki mótmælt.
Einn þingm. reis upp. til ,varn-
ar Landsbankastjórninni Jónas
Jónsson þm. Suður-Þingej’inga,
Hann lagði áherzlu á að lands-
bankalögin hefðu verið saminj
með sérstöku tilliti ti! þess að
gera bankann óháðan ríkis-
stjórninni, bankinn ætti að miða
starf sitt við þörf þjóðarinnar
langt fram í tímann! Og að
sjálfsögðu eiga bankastjórarnir
:en elcki Alþingi og ríkisstjórn
að dæma um hverjar þær þarf-
ir eru!
Elli og ábvrgðarleysi eru að
auka Jónasi hreinskilni. Hann
reynir ekki lengur af neita til-
veru þess sem sósíalistar hafa
oft nefnt Landsbankavald eða
Landsbankaklíku, en einmitt
það atriði var talsverður þáttur
í hinni minnisverðu ritdeilu
hans við Einar OlgéirssÖn áriri
eftir 1930. En það er grundvall-
aratriði til skilnings á íslenzk-
um stjórnmálum að vita hvern-
ig auðvald og afturhald á Is-
landi hefur komið sér upp
geysisterku virki í Landsbank-J
anum, að þar halda tveir, þrírj
embættismenn um lífæð ís-
lenzkra atvinnuvega og fjár-
mála og taka sér rétt sem Al-
þingi einu ber til að ákveða
orðalag. Landsbankinn hefur stefnmia í efnahags- og atvinnu
dregið gífurlega úr seðlavelt- 'málum þjóðarinnar. Leng-st af
hefur Landsbankavaldinu tek-
izt að fela hernaðaraðgerðir
sínar bak við afturhaldsmeiri-
hluta á Alþingi og í ríkisstjórn.
Aðeins í einni ríkisstjórn hefur
verið risið gegn þessu valdi og
alþjóð sýnt hvernig hin dauða
hönd rígheldur um þá ólýð-
ræðislegu aðstöðu að vera ráða
meira en hið þjóðkjörna Al-
þingi. Það var með baráttunni
um stofnlán sjávarútvegsins. —•
Sú barátta var eklci þögg-
uð niður vegna þess að sósíal-
istinn Áki Jakobsson var at-
vinnumálaráðlierra og sósíalist
inn Einar Olgeirsson átti sæti
í nýbyggingarráði. Hún er skjal
fest í opinberri skýrslu frá at-
vinnumálaráðuneytinu („Stofn-
lán sjávarútvegsins“, Rv. 1946).
Þó Landsbankavaldinu tækist
einnig þar að stórskemma fram-
kvæmd góðs máls og svínbej’gja
meirihluta Alþingis, varð það
þó að koma út úr reykskýinu
og berjast í alþjóðaraugsýn.
Engin slík hætta vofir nú yfir
þessu auðvaldsvirki, með því og
núverandi stjórn og fjárhags-
ráði er innileg samvinna um
stjórn til hagsmuna fyrir auð-
stéttir landsins.
★
Einar Olgeirsson hefur á þing
inu í vetur bent á leið til að
samræma stefnu ríkisstjórnar
og meirihluta Alþingis annars-
vegar og Landsbankans hins-
vegar, meðan ekki fáist sam-
komulag um breytingu á lands-
bankalögunum. Lagði hann til
að einu sinni á ári ræddi Alþingi
og tæki ákvörðun um f jármála
stefnu ríkisins og stofnana þess.
Bendir Einar til fordæmis Svía
um slíkt fj’rírkomulag og bæt-
ir við: „Eg álít það mjög var-
hugavert að láta þróast í lýð-
ræðisþjóðféiagi svo einrátt em-
bættisvald sem stjórnin á Lands
bankanum nú er orðin, þar sem
hún er orðin ríki í ríkinu. Slíkt
er í algeru ósamræmi við það
lýðræði, það vald kjósenda j’fir
ríkinu, sem á að vera grundvöll
ur stjórnarfars vors. Það verð-
ur að bjTja, þó ekki sé nema í
smáu, að gera breytingar á
þessu, og skal það þó tekið
fram að sú brejámg sem ég legg
til að gerð sé nú .... nær auð-
vitað mjög skammt.“ (Nefndar-
álit við frv. til laga um viðauka
við lög um Landsbanka ís-
lands).
Baráttan um fyrirkomulag á
landsbankastjórninni er trygg-
ir að hún framkvæmi vilja Al-
þingis og ríkisstjórnar en geri
sig ekki að yfirstjóun fyrir auð-
vald og afturhald á íslandi
verður mikilvægur þáttur í bar
áttu. íslenzkrai’ alþýðu fyrir
auknu lýðræði og framhaJdandi
stórstigri atvinnuþróun.
ik
Þó hér hafi verið skýrt ýtar-
lega frá ádcilum þingmanna úr
stjórnarliðinu á lögbrot ríkis-
stjórnarinnar og þær taldar tím
anna tákn, er þess ekki að
dyljast, að fi’amkoma þingmann.
anna gæti minnt á dýrin sem
sagt er að hlaupi í land af feigu
skipi, nema þeir dragi rökréttar
Framhald á 7. síðif