Þjóðviljinn - 24.02.1948, Síða 5

Þriðjudagur 24. febrúar 1948.
Þ JÓÐVIL JINN
ÚNISTAAVARPIÐ 1

-HUNDRAÐ ÁBIA MSNNING-
Karl Marx.
I lok nóvembermánaðar 1847
tóku tveir ungir Þjóðverjar sér
fari með Englandsferjunni, er
sigldi milli Ostende og
Lundúna. Það voru þeir Karl
Marx og Friðrik Eng“l», og kom
Marx frá Briissel, en Engels
frá París, en ferðinni var heit-
ið á sambandsþing kommúnista,
er halda skyldi í höfuðborg
Bretaveldis. Það fóru eklci mikl-
ar sögur af þessari för, en hún
markar þó þáttaskilin í þróun-
arsögu sósíalismans.
Því hafði ekki verið spáð við
vöggu þessara ungu Þjóðverja,
að þeir yrðu leiðtogar öreiga-
lýðsins og kennifeður. Báðir
voru þeir fæddir sólar megin í
þjóðfélaginu. Engels var sonur
auðugs verksmiðjueiganda i
Elbei’feld í Rínarbyggðum, en
Marx var sonur vel metins júst-
isráðs í Trier, Gyðingur að kyni
og kominn af hollenzkum rabb-
ínum að langfeðgatali. Félags-
legur uppruni þeirra virtist
vísa þeim til hárra metorða í
þjóðfélagi borgarastéttarinnar,
en þeir kusu sjálfir að skipa sér
þar í stétt, er sóknin var hörð-
ust og háskalegust. Þeir áttu
eftir að boða baráttuna gegn
borgarastéttinni með meira
miskunnarleysi en nokkrir aorir
samtíðarmenn þeirra. Marx hef
ur mörgum árum síðar sagt svo
frá í bréfi til eins vina sinna, er
hann skýrði „liðhlaup" sitt frá
borgarastéttinni, að hann hafi
ekki verið „nógu mikið naut til
þess að láta sig engu skipta
þjáningar mannkynsins."
Marx og Engels urðu sósíal-
istar nærri jafn suemma, þótt
þeir gengi ólíkar leiðir. Efigeis
er sendur til Englands rúmíega
tvítugur og verður skrifstofu-
maður í fyrirtæki föður síns í
Manchester, miðstöð liins
brezka baðmullariðnaðar. Þar
kynnist hann fieyð verkalýðsins
af eigin sjón og reynd, og lífs-
reynsla Manchestersáranna
markaði geð hans alla ævi síð-
an. Á þessum árum risu hæst
öldur Chartistahreyfingarinnar
ensku, fyrstu lýðhreyfingar
verkamanna nútímans. Engels
skrifaði í blöð Chartista og safn
aði efni í hið mikla rit sitt, er
hann samdi 24 ára ganlall:
Hagur hinnar vinnandi stéttar
Englands, einstætt rit eftir svo
ungan mann. Upp frá því helg-
aði Engels líf sitt verkalýðs-
hreyfingunni.
Karli Marx varð leiðin til
sósíalismans nokkuð torsóttari.
Að háskólanámi loknu komst
hann brátt að raun um, að hann
hafði ekki skap til að hreiðra
um sig í hinu „pólitíska dýra-
ríki“ Þýzkalands. Hann er ráð-
inn ritstjóri við „Rheinische
ZeituAg“, sem gefið var út í
Köhi og var málgagn hinnar
frjálslyndu borgarastéttar Rín-
arbyggða. Þar kynntist hinn
bókvísi heimspekingur og læri-
sveinn Hegels í fyrsta skipti
vandamálum hins raunhæfa lífs,
svo sem þau gerðust í þeim
héruðum Þýzicalands, er lengst
voru komin í menningu: bænda-
málum og vemdartollum. Fljótt
kastaðist í kekki með Marx og
prússnesku stjórninni. Penni
hans var beittur sem stál, ádeila
hons svo óvægin og eitilhörð, að
prússneska ritgæzlan kom brátt
með hin frægu „skæri“ sín. En
Marx hafði ekki lund til að
skrifa undir ritskoðun prúss-
neskra embættismanna, og sagði
af sér ritstjóminni. Nokkm
áður en hann lét af ritstjórn
höfðu í blaðinu birzt greinar
um „sósíalisma“, sem þá var að
verða bókmenntaleg tízkustefna
meðal borgaralegra mennta-
manna þýzkra. Marx lýsti því
yfir, að hann gæti ekki lagt
neinn dóm á þessa stefnu, vegna
þess að hann hefði ekki kynnt
sér hana. Nú gafst honum tæki-
færi til að sökkva sér ofan í
þessi fræði, er létu svo mjög til
sín taka á útjöðrum hinnar póli-
tísku hreyfingar borgarastétt-
arinnar.
Marx hélt nú til Parísar og
birti þar ýmsar ritgerðir, er all-
ar hafa að geyma frumdrögin að
þjóðfélagsskoðunum hans, svo :
sem þær siðar urðu. Þar varð,
hann einnig kunnugur leynifé-
lögiun verkamanna og rómaði
mjög „hina mannlyndu göfgi“
þeirra. í París komst hann fyr-
ir þjóðfélagslegan leyndardóm
nútímans, samhengið milli sósí-
alisma og verkalýðs, þótt hann
íklæði hugsun sína enn í tals-
hætti himiar þýzku heimspeki
samtíðar sinnar: „Á sama hátt
og heimspekin finnur efnaleg
vopn sín, þar sem öreigalýður-
inn er, svo finnur öreigalýður-
inn andleg vopn sín, þar sem
heimspekin er.“
1 París sökkti Marx sér nið-
ur í sögu frönsku byltingarinn-
ar: alþjóðahyggju hennar og
ur þeirra rannsókna sú þjóðfé-
lagshyggja, er Engels orðaði
síðar á þessa lund: „Hin efna-
lega framleiðsla og hin félags-
lega stéttaskipting, er af henni
hlýtur að leiða, er grundvöllur
pólitískrar og andlegrar sögu
á sérhverju þróunarskeiði þjóð-
félagsins. Þess vegna er öll saga
sagan um stéttabaráttu, um
baráttu milli arðræningja og
arðrændra, kúgara og kúgaðra
á hinum ýmsu skeiðum félags-
legrar þróunar. En nú er bar-
átta þessi komin á það þróun-
arskeið, að hin undirokaða og
arðrænda stétt, öreigalýðurinn,
getur ekki losað sig af klafa
borgarastéttarinnar nema með
þvi ao leysa allt þjóðfélagið úr
ánauð, úr árðráni og stéttabar-
áttu.“ Þetta voru þær niður-
stöður, er Marx og Engels
höfðu komizt að, hvor í sínu
lagi, og urðu grundvöllur að
vináttu þeirra og samvinnu alla
íevi síðan. Þeir settust nú báðir
að í Briissel, 1845, og hófu þar
víðtæka útbreiðslustarfsemi fyr
ir kenningum sínum og liinni
nýju þjóðfélagsliyggju. Þeir
voru fulltrúar „heimspekinnar“,
báru hin andlegu vopn, en hvar
voru hin efnalegu vopn, hvar
var verkalýðurinn staddur um
þe3sar mundir ? — Um allt meg
inland Evrópu voru flest sam-
tök verkamanna bönnuð og
Efth
Sverri Kristjánsson
sagnfræðing
urðu því að skipuleggja sig með
leynd. Sósíalisminn var trúar-
játning þessara leynisamtaka,
sósíalismi, sem bæði að formi
og inntaki líktist meira söfnuð-
um frumkristninnar, en pólitísk
um nútímaflokkum. Sósíalistar
þessara ára greindust í ýmsa
trúmálaílokka og kenndu sig
við kirkjufeður staðleysusósíal-
ismans, St. Simonj Fourier og
Owen. Þeir boðuðu hinn nýja
sið háurn sem lágum, ekki sízt
yfirstéttunum, og væntu þess
fastlega, að auðugir mannvinir
mundu leggja fram fé sitt til að
stofna hið sósíalíska guðsriki.
En ^ Englandi, þroskaðasta auð
valdsríki veraldar, hafði verka-
lýðurinn fylkt sér til pólitískr-
ar baráttu fyrir mannréttind-
um og almennum kosningar-
rétti. Þótt stefnuskrá hreyfing-
arinnar nefndi ekki sósialism-
ann einu orði hlaut hreyfingin
að ganga í berhögg við eignar-
rétt hins borgaralega þjóðfé-
lags, ef henni yrði sigurs auðið.
Meðal hinna mörgu leynisam-
taka sósíalískra verkamanna
var félag eitt þýzkt, er kallað-
ist „Samband hinna réttlátu“.
Það var stofnað í París árið
1836, en varð að flytja til Lund-
úna árið 1840, þar sem það
hafði aðalbækistöðvar sínar, en
hélt stöðugt uppi sambandi við
leynilegar deildir í París, Sviss
og Þýzkalandi. Helztu forvígis-
menn í sambandi réttlátra voru
uppflosnaðir menntamenn, eins
og Karl Schapper, og hand-
verksmenn, eins og dósep Moll
úrsmiður, Heinrich Bauer skó-
smiður og Wilheím Weitling,
klæðskeri að iðn og lielzti áróð-
ursmaður sambandsins.
Hinir réttlátu fluttu með sér
frumstæðan staðleysusósíalisma
meginlandsins i þroskaða þjóð-
félagshætti Bretlands, en fundu
það brátt, að starfsemi þeirra
og kenningar fengu litlu áork,-
að í landi, þar sem skipulögð
verkalýðshreyfing hafði þegar
haslað sér völl í stjómmálabar-
áttuimi gegn gömlum og grón-
um yfirstéttarflokkum. En þess
um landflótta verkamönnum
var það um megn að losna úr
reifum staðleysusósíalismans af
eigin rammleik, og leituðu því
hófanna um samstai'f við Marx
og Engels, er þá höfðu miklar
bréfaskriftir við leynisamtök
víða um Evrópu og reyndu að
teygja þau til fylgis við þjóð-
félagshyggju er beir nú
köiluðu einu nafni kornmún-
isma. I janúarmánuoi 1847
sendi Samband réttlátra Jósep
Moll til Briissel á fund þeirra
félaga Marx og Eugels og bauð
þeim að gerast félagar í
sambandinu. Þeir tóku til-
boðinu og stofnuou ásamt nokkr
um vinum sínurn i Biiissel deild
úr sambandinu. Var þá afráðið
áð halda sambandsþir.g í Lund-
únum til að breyía lögurn sam-
bandsins og skipuleggja það að
nýjum hætti. Þing þetta var
háð í júnímánuði 1847 og var
ákveðið að breyta nafni sam-
bandsins og kalla það Samband
konunúnista. Á þinginu var auk
þess rætt um ný lög sambands-
ins og stefnuskrá, eða kommún-
íska „trúarjátningu“, (svo var
plaggið kallað!) er miðstjórn
sambandsins hafoi samið. Sá
kostur var tekinn að' geyma
lögin og „trúarjátninguna ‘ til
næsta þings, er háð yrði í nóv-
ember sama ár. Loks var sam-
þj'kkt að gefa út tímaiit Jiomm-
únista. 1 septembe: kom út
fyrsta og siðasta heíii þess.i
tímarits, „Kommunistische
Zeitschrift“. Á forsíðu þess
voru einkunarorðin: Öreigar
allra landa, sameinist! Það var
í fyrsta skipti, að vígorð þetta
kom fram í bókmenntum sósíal-
ismans. Marx var höfundur
þess, og þau geyma tvo megin-
þætti verkalýðshreyfingarinn-
ar: aiþjóðahyggju hennar og
stéttargrundvöll. Um sumarið
1847 sendi miðstjórn hins nýja
Kommúnistasambands drög að
„trúarjátningu“ sinni til safn-
aðanna á meginlandinu m. a.
til deildar sambandsins í París.
Þar hafði Engels dvalið síðan
1846 og rekið kommúnískan á-
róður meðal félaga sambands-
Friðrik Engels
ins. Þegar ,,trúarjátning“ mið-
stjómarinnar barst til Parísar
leizt Engels ekki rneira en svo
á liana, og samdi nýja og fékk
féiaga Parísardeildarinnar til
að samþykkja hana. Ilann var
auk þess kosinn fuiltrúi deild-
arinnar á sambandsþingið í
Lundúnum, og skyldi plagg
hans verða til umræou á þing-
inu. Trúarjátningin er samin
eins og spurningakver, svo
sem þá var siður meðal sósial-
ista, en í bréfi til Marx 24. nóv.
1847, leggur Engels til, að
þessu formi verði 'sleppt, og
þeir kalli „plaggið": Koaunún-
istaávarpið. Handritið að „trú-
arjátningu“ Engels var gefið út
í fyrsta skipti árið 1914 og
kallaðist þá: Grundvaliaratriði
kommúnismaas. Þessi „grund-
vaiiaratriði“ eru frumdrög
Kommúnistaávarpsins. Þau eru
stutt og alþýðlega skrifuð
eins og allt annað frá Engeis
hendi og orðar hann þar meg-
inþætti í þjóðfélagshyggju
kommúnismans, er þeir félagar
töldu vera hinn eina íaunhæfa
fræðigrundvöll verkalýðshreyf-
ingar nútímans. Það gat því
ekki hjá því farið, að útlistanir
Engels væru mjög frábrugðnar
„trúarjátningu" miðstjórnar-
innar, er ber á sér öil fingraför
„handverksmannasósíalismans".
Það er fróðlegt að bera saman,
livernig miðstjórnin og Engels
orða hugtak kommúnismans
hvor á sína vísu. Mlðstjóniin
segir: Hvað er kommúnisminn
og hvað vilja komimiuistar ?
Svar: „Kommúnisminn er
skipulag, þar sem jörðin á að
vera sameign mannanna, og þar
sem sérhver maður skal vinna,
„framleiða“ eftir getu sinni, og
sérhver skal neyta eftir því sem
hann hefur kraftana til. Kom-
múnistar vilja því hrinda allri
þjóðfélagsskipan og skapa nýja
í hennar stað.“
Engels svarar svo spuming-
unni: Hvað er kommúnisminn ?
Kommúnismiun er kenmngin
um það, hverníg öreigalýðurinn
fær frelsi sitt.
í hinum ólíku svörum mið-
stjórnarinnar og Engels liggur
reginmunur staðleysusósíalism-
ans og hins vísindalcga sósíal-
isma. Miðstjórnin getur ekki los-
Framhald á 7. síðu.