Þjóðviljinn - 09.01.1949, Síða 5

Sunnndagur 9. janúar 1949.
ÞJÓÐVILJINN
5
Bók út í biáinn
Jón Björnsson: Búdda-
myndin. Skáldsaga.
Heigafell 1948.
Það hefur vafizt fyrir mér að
skilja hvað þsssi saga á að
þýc.'a. Tökum t. d. nafnið. Bsnj-
arfógetinn hefur verið í Aust-
urlöndum og á frá þeirri ferð
Búddamynd úr tré. Hann kvað
stuudum horfa á hana á kvöld-
in og kalla liana „ímynd góð-
leikans", en ekki verður sc.ð, að
hann væri að neinu annar mað-
ur án hennar. 1 bókarlok vað-
ur Hákon gamli inn til fóget-
ans, vopnaður skammbyssu, og
krefur hann um myndina. Síð-
an rær hann meo hana á sjó út
og sekkur henni. Eg get ekki
komið auga á táknlega merk-
ingu þessarar athafnar.. En
eftii' myndinni heitir bókin, og
er spurningin um þá nafngift.
ein þrirra, sem sagan svarar út
í liött.
Aðalpersónan heitir Hákon
Hákonarson, fiskinjaður og ör-
eigi í Fögrúvík. Konan heilsu-
veil, börnin ótál, og allt á ná-
strái. Hugsjón hans er ao kom-
ast af án, opinberrar. hjálpar.
Ilann vill vera „frjáls“ og „ó-
háður“! Það er stofnað verka-
mannafélag í bænum. En Há-
koni er ekkert um þess háttar
brambolt, og stendur utan við
samtökin. Síðar þegar sverfur
að honum vill hann ganga í fé-
lagið, en þar er þá fyrir mann-
hundur (vitaskuld) á skrifstof-
unni og rekur hann öfugan út.
Þaðan leitar hann á fund kaup-
man'ns, og þar ræður Hákon
það af að „gera þeim ailt til
bölvu-nar helvítunum þeim
arna.“ Hann rnrinar þá í verka-
mannafélaginu. En ekkert dug-
ar, og einn dag leitar hann á
náðir fátækrafulltrúans. En þar
er þá í fulltrúastóli mannhund-
urinn, sern áður gat, og Hákon
getur engan styrk fengið fyrsta
sprettinn. Um nóttina kveikir
hann í vátryggðum kofa sínum.
En upp komast svik, og Hákon
fær dóm, vægan að vísu. Eftir
það tekur hann Búddamyndina
af fógetanum, og drekkir þvi
næst sjálfum sér. Punktum og
basta. Búið. —
Það 'sr útþrykkilega tekið
fram í sögunyú, að þjóðfélagið
sé ábyrgt fyrir örlögum Há-
konar Hákonarsonar. „Það er
ekki Hákon heldur þjóðfc ’.agið,
sem er br.rnnuvargurinn. Þjóð-
félagið hefur rekið hann út í
botnlauca örvæntingu. Þjóðfé-
ið brást skyldu sinni“ (bls.
214). Svipað orðalag kemur víð
ar fyrir. Æfla mætti því, að
eftir þe'ssar upplýsingar mundu
gefnar ábendingar um nauðsy.n-
legar breytingir á þjóðfélag-
inu. Til þess eitthvert jákvæði
væri í slíkri ádrepu á þjóðfélag
ið mundi æskilegt, að Hákon
skildi sjálfur sök þjóðfélágsins.
I þess stað rær hann á sjó út
og kálar sér. Og það eru sögu-
lok.
Það ,virðist einsætt, að beri
þjóðfélagið ábyrgð á örbirgð
og örþrifaráðum fátækra
manna, þá eigi þeir sömu fá-
tæklingar aðeins eitt ráð scr til
bjargar: fyikja sér saman í því
skyni að fá þjóðfélaginu breytt.
En það er nú öðru nær en Jóni
Björnssyni virðist þetta ein-
sætt. Verkamannafélagið stend
ur einmitt í óbættri sök við
Hákon fiskimann: Af þess
völdum fær hann engan til róð-
urs með sér og verour að bjarg
ast við son sinn ungan. Þeir
lenda i bátbroti og sonurinn
deyr af vosbúð. Hákon sakar
verkamannaféíagið um dauða
hans, með réttu að manni
skils-t! (sbr. bls. 97). En hví er
Hákon þá ekki í féiaginu? Á
Valentin Katajev:
Eginkonan. Skáldsaga.
Einar Bragi Sigurðsson
þýddi. Sindur Akureyri
1948.
Höfundur þessarar sögu er
kunnur rithöfundur, sovétrúss-
neskur, fæddur rctt fyrir aida-
mótin. Sagan gcrist í síðustu
styrjöld og segir í upphafi frá
konu, sem leitar að gröf fallins
manns síns, en gröfin er cnn á
herteknu landsvæði. Síðan tek-
ur hún sjálf vio söguþræoinum
og rckur liðna ævi sína. Bakvið
frásögn hennar af ást hennar
cg gleði rís sovctrússneskur
virkileiki, skininn sól og liam-
ingju og kafinn önnum. Harm-
ur hennar birtist í baksýn þjóða
morðsins mikla, siðustu styrj-
aldar, er hún missir mann sinn.
En það er engln ídeálísering á
rúr.snesku lifi og engin ræðu-
höld gsgn styrjöldum, lieldu:
er liér á hlutíáusan og lisrræn-
an hátt stillt ,upp tveinmr and-
stæðum: hamingju friðarins
hörmung stricsins, og þeim lýst
í sögu einnar manneskju, Ninu
Petrovnu. Höfundur kemst vel
frá þessu, innan þess ramma
sem hann setur sér, en stórbrot-
ið v;rk er þetta ekki. Eg held
þýð'ingin sé mjög við hæfi. Að
öllu samanlögðu er bókin með-
al þeirra læsilegri, sem ég hef
séð i haust.
Kápumyndin er smekkvana
sölubragð hjá útgáfunni, og ber
að víta það. B. B.
Jón Björnsson
bls. 61 og 62 er svar við þvi.
Það er verið að tala um I-Iákon:
„Öoru hverju greip efinn hann.
Kannski hafði hann gert órétt
í því að standa utan við sam-
tök félaga sinna. Ef til vill bafði
það verið skylaa hans að lúta
vilja þeirra, ef til vill var hið
r;ina rétta einmitt það að vcra
ekki raaður sjá/lfur“ (leturbr.
mín). Er þao furða, þótt hann
sé utan vio félagsskapinn, þeg-
ar svona er í pottinn búið? öil
bókiri er útsteypt í speki af
þessu tagi. Á bls. 49 er hefni-
girnin látin vera meginhvöt
verkalýðsbaráttunnar. „Okkur
sósialistum skjátlast aldrei'1
(icturbr. höf.) stendur á næstu
siðu. Því miður er það rangt.
Þessi náungi stelur síðan sjóði
félagsins og hverfur alhorfinn.
Hinn daufliti túlkur höfundar-
ins, „umbótamaðurinn" Hjalti
Hjálmarsson hugsar með sjálf-
um sér, þegar fylgi hans er far
ið að hraka, en blaðið Bylting-
in og verkamannafélagið sækir
á: „Hann hafði í raun og veru
áunnið það eitt að vekja menn
til umhngsunar og það hafði
haft þann árangur, að þ:ir
kepptust nú við að skapa ennþá
stærri órótt en, þarui, sem hann
hafði barizt gegn.“ Hann á við
verkamannafélagið. Og svona
mætti halda áfram í marga
dálka. Allt bcr þetta vitni um
svo glórulaust skilningsleysiyi
eðli verkaiýossámtaka, að það
jaðrar við fífldirfsku af höfundi
að fá þeim jafnmikið rúrri í bók
si.‘ •• • ’-; gerir.
vr v.r.i hugmyndainni-
þ.; hö, tn það skiptir líka
;rr..- : I'.: \S öðru leyti er sögu
þessari cngan veginn alls varn-
að. Stíllinn er raunar láréttur
og laus við alia listamennsku.
Hinsvegar er málið mjög þokka
legt, að svo miklu leyti s:m
'það' verður fráskilr'5 stílnum.
(Mannlýsingar eru hvergi ný-
stárlegar, en þó allglöggar með
köflum. Þegar frá eru taldar
reyfarapersónur eins og sósí-
alistinn, s:m aldrei skjátlast,
og maðurinn á skrifstofunum,
iþá er höf. tiltölulega hiutlaus
í mannlýsingum sínum, og per-

Austurbæ jarbíó:
Verdonx?f
Kunnustu kvikmvndum Chapl1
ins hefur venjulega lokið á þá
lund, að hann hefur snúið baki
að áhorfendum og gengið brott, |
sigraður, lítill maður, en ódrep-
andi. Alltaf hefur liann komið!
niður á lappirnar aftur, eins óg|
kötturinn, hversu hátt sem fail
hans var. Alltaf hefur hann skil
ið svo við áhorfendurna, að þá
hlakkaði til að sjá hann aftur
í næsta skipti þegar allt yrði
í lagi, Chaplin fengi að lokum
frægan sigur. Bros og bjartsýni
þessa óviðjafnanlega Lundúna-
öreiga hefur oft verið eina eign
þessa snauða heims, sem Chapl-!
in hefur um mannsaldursskeið
vakið bæði til hláturs og tára.1
1 „Monsieur Veraoux" gengur
Chaplin ekki í leikslok til nýrra
ævintýra og mannrauna. Hann
gengur undir fallöxina. Þar kom
að því, að þjóðfélagið vann loka'
sigur á þessum lífseiga loddara.j
Hann verður að gjalda þjóðfé-
laginu það sem þjóðfélagsins er-
Lífið verður hann að láta vegna
þess að hann hafði brotið þauj
íög, er þjóðfélagið hafði sett'
mannlegri sambúð til öryggis.
Herra Verdoux hefur gerzt sek-j
ur um fjölkvæni og morð á eig-
inkonum sínum sér til fjár. Hið
stóra, Stranga þjóðfélag rís upp
í almætti sínu og hátign og refs
ar hinum smávaxna stórglæpa-
manni. En áhorfandinn er í
vafa um, hvorn sökin bitur,
kvennamanninn og landshorna-
flagarann Verdoux. eða hið siða
stranga, vandlætingarsama þjóð
féiag. Siðferðilega er Verdoux
hvorki beygður né brotinn þeg-
ar hann gengur sín síðustu I
spor undir fallöxina. Hann er
að vísu sekur maður. En sekt
háiin er uppvis í þjóðfélagi,
sem hefur skráð það á lögtöfl-
ur sínar: að sekur er sá einn
sem fapar. Þess vegna gerir
Chaplin ckki leik sinn að liarm-
leik. Hann kallar kvikmyndina
„a comedy in crime“ — gam-
anleik um glæp! og aldrei hef-
ur hann verið gamansamari og
gáskafyllri en í þessari mvnd ^
sónurnar <?’.:ki ar.nað hvorí i
hvítar eða svartar, heldur hvorL j
tveggja. í lýsingum einstakra 1
atburða bregður fyrir drarna-
tískum krafti.
Þess var getið, að ;í sögu
þessari fælist þjóðfélagsleg á-j
dr;pa. Hinsvegar móar ekki í
bendingar um úrbætur. Þannig
er sagan með öllu neikvæð. Náj
spyr ég höfundinn: Hvao ú aöi
gera? Eða á Hákon fiskimaður j
að lcodda sjáifum sér í það
endalausa? Eg vænti svars í
næstu bók. Það á ekki að skrifa
bækur út í bláinn. Eg krefst
þess, að bækur hafi eitthvað að
þýða.
B. B.
um franska kvennabósann
Verdoux, sem engin roskin-auð-
kerlin fær staðizt.
Efni myndarinnar er að
nokkru lej7ti sótt í sannsögulega
viðburoi, er gerðust á Frakk-
landi fyrir nokkrum áratugum,
en hann lagar það í hendi sínci
eftir geðþótta sínum. Verdoux
er kvæntur örkumla konu og á
eitt barn, sem hann ann hug-
ástum. Hann er lieiðarlegur
bankamaður, sem þráir friðsælt
borgaralegt líf og öryggi handa
ástvinum sínum. Hann á sér
enga ósk æðri en að lifa í sátt
við guð og menn, óháður mcð
farsæla afkomu. En þjóðskipu-
lagið leyfir honum það ekki- Líf
nútímamannsins er Hnnuláús
lífsbarátta, strið allra gegn ö.I-
um. Saklausum einstaklingum.
er fórnað í tugþúsundatali i fját
hagskreppum og styrjöidum,
Lífið er bara bisness. I þcim
hráskinnsleik er sá veiki sekur,
hinn sterki saklaus. Herra Vef-
doux myrðir nokkrar efnaíar
kerlingar og ver reitum þeirra
í örugg fyrirtæki til þess að ást
vinir hans, fa.rlama eiginkcn-
an og drengurinn hans, þurfi
ekki a.ð kvíða Hfinu. En kréppan
rúir hann inn að skinni, harn
er aðeins lítill snauður drísil-
djöfull, sem treðst undir í tröH.a
dansinum. Glæpir hans voru
ekki nógu stórir í broti til þesa
að hann beri sigur úr býtunu
Þess vegna er hann sekur fund-
inn. Lítill glæpamaður he.fur
beðið lægra hlut í samkeppnis-
þjóðfélagi, sem er að allri gerd
og eðli glæpur einn.
Aldrei hefur þjóðfélageádeila
Chaplins verið eins hörð og hcgg
viss c-ins og í þessari kvíkmynd.
En alvara ádeilunnar er iklædd
einStséðum gáslca og léttlyndi.
Þáð er dauður maður sem ckki
hlær þegar Verdoux er að reyna
að myrða Annabellu í bátnum.
Þao var líka auðfundið, að ame-
ríkanisminn var ekki búinn a5
gjörspilla kvikmyndasmeklc
Reykvíkinga, svo vel kunnu
þeir að meta list hans.
sieur Verdouxu cr meistaravcrk
að alíri gerð, viðburður í kvik-
myndalist nútímans. Menn.
mega beinlínis ekki sitja sig úr
færi að sjá þennan síunga
galdramann kvikmyndalistar-
innar.
Svefrlr Kristjánsson.